Ton Lamers en Rebecca Nagel - Arteconomie

ton lamers en rebecca nagel

Art economie Zelfstandig ondernemen voor beeldend kunstenaars, vormgevers, ontwerpers en fotografen

Art economie

Wij dragendit boekop aanonze studenten indehoop eenbijdrage te kunnen leveren aanhetwelslagen vanhun carrièredroom als kunstenaar.

Arteconomie

Zelfstandigondernemen voor beeldend kunstenaars, vormgevers, ontwerpers en fotografen

Ton Lamers enRebeccaNagel

c u i t g e v e r ij

c ou t i n ho

bussum2010

® ‘Arteconomie’ is eendoorde auteurs gemaaktwoordvoorhet kennis gebieddat defiscale, bedrijfseconomische,marketingtechnische en ju ridischeperiferie vandebeeldendkunstenaar, vormgever, ontwerper en fotograaf omvat. Website Bij dit boekhoort eenwebsitemet extramateriaal.Deze is te vindenvia www.coutinho.nl/arteconomie en www.arteconomie.nl .

©2010UitgeverijCoutinhob.v. Alle rechtenvoorbehouden.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautoma tiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemmingvandeuitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaanopgrondvanartikel 16hAuteurswet 1912dientmendedaarvoorwet telijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n)uitdezeuitgave inbloemlezingen, readersenanderecompilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kanmen zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofd dorp,www.cedar.nl/pro).

UitgeverijCoutinho Postbus 333 1400AHBussum info@coutinho.nl www.coutinho.nl

Omslag: BureauVandenTooren,Amsterdam

Noot vandeuitgever Wij hebben allemoeite gedaanom rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personenof instantiesdieaanspraakmakenopbepaalderechten,wordtvriendelijk verzocht contact op tenemenmet deuitgever.

ISBN 9789046902042 NUR 800

Voorwoord

Dit boek is geschreven als studieboek en naslagwerk voor beeldend kun stenaars. Onder deze beroepsbeoefenaren was het tot voor enkele jaren ‘chic’ om zichmet de rugnaar de economische realiteit te keren.Nu sinds het einde van de vorige eeuw ook deze branche sterk vereconomiseert, is enig bedrijfseconomisch, fiscaal en juridisch inzicht een voorwaarde voor het opzetten en runnenvan eenberoepspraktijk. Dit boekmaakt geenonderscheid als het gaat omde praktische invul ling van de beroepspraktijk van de beeldend kunstenaar. Het is een inlei dende algemene introductie in de bedrijfseconomische, de fiscale en de juridische omgeving van de zelfstandige beroepspraktijk van de beeldend kunstenaar. Er is een ruime vraag naar de diensten van beeldend kunstenaars. De creatieve industrie groeit nog steedsmaar deze industrie heeftmet name behoefte aangoed toegerustekunstenaars. Toerustingopuitsluitend artis tiek gebied is onvoldoende. Ook van beeldend kunstenaars wordt tegen woordig verwacht dat men zich conformeert aan de economische basis regels en dat de beroepsgroep dus net als elke andere ondernemer over de randen van zijn beroep kan kijken. Bij het runnen van eenmoderne beroepspraktijk als beeldend kunstenaar hoort dan ook enig algemeen en branchegerichtbedrijfseconomisch, juridischenfiscaal inzicht. Inditboek besprekenwedeeconomischeen juridische inrichtingvandeberoepsprak tijkvandebeeldendkunstenaar. Dit boek is nadrukkelijk niet bedoeld om kunstenaars om te scholen tot economenof juristen,maar omdemiddelen aan te reikenwaarmee zij op onafhankelijkewijze kunnen communicerenmet hun opdrachtgevers, werkgevers en adviseurs. ‘Beeldend’ kunstenaars Dit boek is nadrukkelijk uitsluitend bedoeld voor ‘beeldend’ kunstenaars teronderscheidingvanpodiumkunstenaars, juridischdoorgaans ‘artiesten’ genaamd.Met namedefiscaleomgevingvanpodiumkunstenaarswijkt als gevolg van de zogenoemde loonfictie sterk af van die van de gemiddelde beeldendkunstenaar.Daarom isditboekongeschikt tervoorbereidingvan de inrichting van eenberoepspraktijk voor podiumkunstenaars. Voor po

diumkunstenaars is er bij dezelfde uitgeverij een vergelijkbaar boek ver schenen onder de titel Musiconomie . Dit laatste boek heeftwegens geble ken succesoverigens voorwat betreftde structuurwelmodel gestaanvoor dit boek. Actuele informatie Dit boekwordt ondersteund door eenwebsite. Demeeste in dit boek be handelde onderwerpen zijn inmeerdere ofminderemate onderhevig aan wijzigingen enherziene inzichten.Voor actuele enaanvullende informatie kande lezer terecht op: www.coutinho.nl/arteconomie enop www.arteconomie.nl Decombinatievanboekenwebsitegeefteenactueelbeeldvanregelgeving, uitvoeringengeldendeopvattingen.Dewebsite is tevenseenplatformvoor communicatie tussen de auteurs en hun studenten en andere lezers van hun boek. Er is demogelijkheid om vragen te stellen en er worden regel matig casussen enopdrachtenmet terugkoppelinggeplaatst. Attentie De wetgever zit bepaald niet stil en het is dan ook heel gebruikelijk dat wetgeving onverwacht wordt gewijzigd. Ook de uitleg van het recht door rechters is aan verandering onderhevig. Vaar nooit blind op één bron en neemniet automatisch aandat eenmaal toegepaste regels altijd zoblijven. Juridische informatie veroudert snel. Dank Onze dank gaat uit naarMarinkaHeimink voor haar onmisbare bijdrage aanhet opschonenvanhetmanuscript.

TonLamers&RebeccaNagel Oldenzaal/Hengelo, najaar 2009

Inhoudsopgave

Inleiding

11

1 Het fiscale systeemen socialezekerheid inhet algemeen

13 13 14 16 16 18 20 26 27 28 29 30 33 34 35 35 35 36 36 37 37 37 39 40 42 42 43 43 43

1.1 Inleiding 1.2 Werknemers

1.2.1 Loonbelasting

1.2.2 Premieswerknemersverzekeringen

1.3 Ondernemers

1.3.1 Verklaring arbeidsrelatie (var) 1.3.2 Ondernemer voorde inkomstenbelasting 1.4 Zij die ‘resultaat uit overigewerkzaamheden’ genieten

1.5 Premies volksverzekeringen 1.6 Het fiscaal-sociaal systeem

1.7 Omzetbelasting

1.7.1 Omzetbelastingplicht endeKamer vanKoophandel

1.8 Vennootschapsbelasting

2 Toepassingvande fiscale regelsopdeberoepspraktijk vandekunstenaar

2.1 Inleiding

2.1.1 ‘Kunstenaar’

2.1.2 Ondernemer enonderneming

Freelance

Zzp

Bedrijf enberoep

2.2 Kunstenaar en inkomstenbelasting 2.3 Kunstenaar en loonbelasting

2.3.1 Debeperktewerkingvandevar 2.3.2 Voorbeeld: kunstenaar alsdocent 2.3.4 Geen civielewerking 2.3.5 Eenmalige voordrachten 2.3.6 Schijnbareuitzonderingen 2.3.3 Voorbeeld: ‘freelancer’ inde grafische sector

2.4 Kunstenaar enomzetbelasting

44 44 44 45 45

2.4.1 Omzet

2.4.2 Kunstenaar alsob-ondernemer

2.4.3 Kunst enbtw

2.4.4 btw enkunstvoorwerpen

2.4.5 btw endienstenvan eenkunstenaar, architect en tatoeëerder 2.4.6 Leveringdoordemaker/kunstenaar of een andere ondernemer/galerie

46

46 47 48 48 49 50 51 51 51 52 53 53 54 55 55 56

2.4.7 Vrijstellingen: inleiding 2.4.8 Eenmalige voordrachten

2.4.9 Onderwijs 2.4.10 Schrijvers

2.4.11 Film

3 Ondernemingsvormenen rechtspersonen

3.1 Inleiding

3.1.1 Onderneming enondernemer 3.1.2 Natuurlijkepersonen en rechtspersonen

3.2 Eenoverzicht vanmogelijke commerciële rechtsvormen inNederland

3.3 Eenmanszaak

3.3.1 Zelfstandigberoepsbeoefenaar versus bedrijf 3.3.2 DeKamer vanKoophandel (kvk) enhetHandelsregister

De zin vanhetHandelsregister

3.4 Nieuwpersonenvennootschappenrecht

3.4.1 Vanvennootschaponderfirmanaar openbare vennootschap

56

3.4.2 Deov (openbare vennootschap) 57 3.4.3 Deovr (openbare vennootschapmet rechtspersoonlijkheid) 57 3.4.4 Deopenbaremaatschap 58 3.4.5 De stille vennootschap 58 3.5 CommanditaireVennootschap (cv) 59 3.5.1 Wanneer eencv? 59 3.6 BeslotenVennootschap (bv) 59 3.6.1 Oprichtingvan eenbv 60 3.6.2 Publicatieplicht 60 3.6.3 Voordelenvan eenbv 61 3.7 NaamlozeVennootschap (nv) 62 3.8 Ideële rechtsvormen 62 3.9 Vereniging 63 3.9.1 Oprichtingvan eenvereniging 64 3.9.2 Organisatie en aansprakelijkheid 65

3.10 Stichting

66 66 67 67 67 68 68 68 68 69 69 69 70 71 71 72 72 73 73 73 74 74 75 75 75 76 76 77 77 79 79 81 83 83 83 83 84 86 86

3.10.1 Ledenverbod

3.10.2 Oprichtingvan een stichting

3.10.3 Aansprakelijkheid

3.11 Mogelijke rechtsvormen indepraktijk

3.11.1 Eenmanszaak

3.11.2 Vennootschaponderfirma (vof) 3.11.3 Beslotenvennootschap (bv)

Personeel

Ondernemen in een risicovollemarkt

De vennoot als risicofactor

3.11.4 Vereniging 3.11.5 Stichting

4 Intellectueleeigendom

4.1 Begrippen en achtergrondinformatie

4.1.1 Deplaats vanhet intellectuele eigendomsrecht

4.1.2 De ratiovandebescherming

4.2 Kunstenaar en intellectuele eigendom: het auteursrecht

4.2.1 Auteursrecht

Demaker

Werk

Openbaarmaken en verveelvoudigen

4.2.2 Formaliteiten zijnniet vereist

Bewijsbaarheid

4.2.3 Persoonlijkheidsrechten 4.2.4 Beperkingenophet auteursrecht

4.2.5 Overdracht en licentie

4.2.6 Duur en einde vanhet auteursrecht

4.2.7 Volgrecht

5 De civielekant vandezaak

5.1 Overeenkomsten

5.1.1 Contractsvrijheid

5.2 De structuur van schriftelijkeovereenkomsten 5.2.1 De inhoudvan eenovereenkomst

Kernbedingen Overige bedingen

Algemene voorwaarden

5.2.2 Redelijkheid enbillijkheid 5.2.3 Deprecontractuele fase

5.3 De arbeidsovereenkomst

87 87 88 88 88 88 88 89 90 90 90 91 91 91 91 92 93 93 93 94 95 96 96 97 99 99 99 92

5.3.1 De inhoudvande arbeidsovereenkomst

Arbeid Loon Gezag

5.3.2 Hetwettelijkvermoeden

5.3.3 De gevolgenvande civiele arbeidsovereenkomst

5.3.4 De ‘drie indrie regel’

5.3.5 De vormvande arbeidsovereenkomst

5.3.6 Concurrentiebeding

5.3.7 Proeftijd 5.3.8 Ziekte

5.3.9 Verzekeringen

Loondoorbetalingsverzekering Beroepsaansprakelijkheid

5.3.10 Arbodienst

5.3.11 Samenloop civiele arbeidsovereenkomst enfiscale arbeidsovereenkomst

6 Administratie

6.1 Inleiding

6.2 Bankboekadministratie

6.2.1 Factuur

6.2.2 Opzet enonderhoudvan eenbankboek

6.2.3 De ingaande stroom 6.2.4 Deuitgaande stroom

6.2.5 Incidentelekasbetalingen in eenbankboekadministratie

7 Juridischeenadministratievedienstverleners

7.1 Inleiding

7.2 Juridischedienstverleners

7.3 Administratieve enfiscaledienstverleners

101

Afkortingen

103

Register

105

Overdeauteurs

111

Inleiding

Dit boek is geschreven vanuit het perspectief van de kunstenaar en heeft een gelaagde structuur. Dat wil zeggendat de behandelde stof eerst inhet algemeen en daarna toegespitst op bijzondere zaken en regelgeving voor beeldendkunstenaarswordt behandeld. Hoofdstuk 1 behandelt ons systeem van belastingen en sociale zekerheid in het algemeen. Voor ‘niet-ingewijden’ in deze materie is het van groot belang eerst dit hoofdstuk te bestuderen, om vertrouwd te rakenmet de gebezigde begrippen en op hoofdlijnenmet de structuur enwerking van het systeem. Dat laatste is noodzakelijk omde specifieke regels voor kun stenaars, welke op een groot aantal punten van de gebruikelijke regels af wijken, eenplaats te kunnen geven.Wie de algemene regels niet kent, kan nauwelijks iets beginnenmet dedaaropgebaseerde specifieke regels. Hoofdstuk 2 behandelt de meer bijzondere fiscale en aanverwante regels voor beeldend kunstenaars. In dit deel wordt nader ingegaan op de fisca le omgeving vande beeldend kunstenaar als ondernemer. Gewapendmet dezekennis isde lezereen serieuzegesprekspartnervanopdrachtgeversen financiëleen juridischedienstverleners zoalsboekhouders, accountants en fiscalisten. Dit deel van het boek bevat veel op bijzondere (praktijk)situa ties toegespitste informatie envoorbeelden. De lezer is zich ervanbewust dat dit soort regels nogal eens verandert ofdat erdoorandere invloedenzoals jurisprudentie regelmatigandereop vattingen geldenmet betrekking tot de uitvoering van de regels. De hier voor genoemdewebsitedient als communicatieplatformomopdehoogte teblijvenvande actuele regelgevingmet bijbehorendeopvattingen. Hoofdstuk 3 gaat in op de juridische inrichting van een beroepspraktijk vankunstenaars die ondernemer zijn. Dit deel behandelt onder andere de verschillende samenwerkingsvormenmet bijbehorende voordelen, nade len en risico’s. Met name voor mensen diemet anderen samenwerken of overwegendat te gaandoen, is deze informatie belangrijk.Het zijnname lijk niet alleen de fiscalemaar ook juridische overwegingen diemeetellen alshet gaat omde inrichtingvan eenberoepspraktijk.

12

arteconomie

Hoofdstuk4 introduceertophoofdlijnendewerkingvanhet auteursrecht.

Hoofdstuk 5 is een inleiding in dewerking van ons overeenkomstenrecht inhet algemeeneneen inleiding inhet arbeidsovereenkomstenrecht inhet algemeen. Hoofdstuk 6 laat de lezer op eenoverzichtelijkemanier kennismakenmet de basisbeginselen vanhet inrichten enonderhouden van eenoverzichte lijke administratie. Dit is een absolute voorwaarde voor het runnen van een zelfstandige beroepspraktijk. Men kan de administratie natuurlijk voor veel geld uitbesteden, maar het is ookmogelijk deze op eenvoudige wijze zelf tedoen.Het onderhoudenvan eengoedopgezette administratie vergt nauwelijks tijd enmenheeft te allen tijde inzicht in eigen zaken.Het maken van jaarrekeningen vergtmeer kennis en gaat de pretentie van dit boek te buiten. De in dit boek omschreven bankboekadministratie is een gedegen schakel tussende eigen administratie enhetmaken van een jaar rekeningdoor eenprofessional. Hoofdstuk 7 geeft een overzicht van juridische en administratieve dienst verleners.Wat kunnenwevandezeonmisbaremensenverwachten enhoe selecterenwe de juiste persoonof het juiste kantoor?De gemiddelde juri discheenadministratievedienstverlener isniet ofnauwelijksopdehoogte vandebijzonderefiscale regelsenopvattingen indecreatieve industrie.De informatie indit boek zou in combinatiemet de algemene deskundigheid vande dienstverlenermoeten leiden tot eenprofessioneel functionerende beroepspraktijk.

1

Het fiscale systeem en sociale zekerheid in het algemeen

1.1

inleiding

Het isalleenmogelijkomenig inzicht indevoorbeeldendkunstenaarsgel dende regels te verwerven,wanneermenvooraf kennismaaktmet de alge menewerkingvanons systeemvanbelastingenen socialezekerheid. Indit hoofdstuk volgt een uiteenzetting in hoofdlijnen over de werking van dit systeem. Inhoofdstuk 2 volgt eendiepgaande behandeling vande bijzon dere regelsvoorkunstenaars ende toepassingdaarvan.Voordebijzondere regelsvoorartiesten,musici enuitvoerendekunstenaarsverwijzenwenaar het boek Musiconomie . Onsfiscale en sociale systeem is op te splitsen indriehoofdstromen: Deze trajecten zijn redelijk los van elkaar te zien; er is niet zoiets als ‘be lasting’ inhet algemeen. ElkeNederlander komt in aanrakingmet inkom stenbelasting (ib), maar niet iedereen heeft temakenmet omzetbelasting (ob) of loonbelasting (lb). Steedsmeer kunstenaars worden ondernemer enkrijgenmeestalwelmetob temaken.Devolgendeuiteenzetting is inge deeldopbasis vandeze drie trajecten, waarbij lb, ib enobuitgebreid aan deordekomen.Tot slotwordenooknogenkeleopmerkingenoverdeven nootschapsbelasting (vpb) gemaakt. Deze vorm vanbelasting behandelen we slechts summier, omdathetdanzondermeer tijdwordtomdehulpvan deskundigen in te roepen. De ib is een jaarlijkse eindheffing op het inkomen van natuurlijke perso nen (mensen).Men zoukunnen zeggendat alle inkomstenvan iemandbij elkaarwordenopgeteldenvervolgenswordt gekekenwelkdeel daarvanhij of zij aandefiscusmoet afdragen. Inde praktijk ligt dit natuurlijkwat ge compliceerder.Omdewerkingvandit systeemduidelijk temaken,worden ooknudrie trajectenonderscheiden: • traject lb (loonbelasting) en ib (inkomstenbelasting); • trajectob (omzetbelasting), ookwel btwgenaamd; • traject ib (inkomstenbelasting).

• werknemers; • ondernemers; • zij die ‘resultaat uit overigewerkzaamheden’ genieten.

14

arteconomie

De ib (inkomstenbelasting) heet voluit eigenlijk inkomstenbelasting/pre miesvolksverzekeringen (ib/pvv)enbestaatuit tweecomponenten,name lijk de inkomstenbelasting (ib) en de premies volksverzekeringen (pvv). Hiernawordt allereerst de component ibbehandeld en later indit hoofd stukde component pv.

1.2

werknemers

Werknemers zijn mensen die een baan in loondienst hebben, ook wel dienstbetrekkinggenaamd, bij eenwerkgever.Zijwerkendanbij eenwerk gever, of zoals in het verledenweleens werd gezegd: ‘bij een baas’. Er zijn drie criteria 1 op basis waarvan de Belastingdienst en het uwv (Uitvoe ringsinstituut Werknemersverzekeringen) vaststellen of er sprake is van eendienstbetrekking endus een relatiewerkgever-werknemer:

• gezag • arbeid • loon

Deze criteria zijn enuntiatief, dat wil zeggen dat de situatie aan alle drie de criteria moet voldoen voordat er sprake is van een relatie werkgever werknemer.Wordt aan éénvandedrie criterianiet voldaan, dan is er geen sprake van een relatiewerkgever-werknemer. Gezag In tegenstelling tot wat menmisschien zou denken, is er in veel situaties sprakevangezag.Zodraeenwerkgever slechtsminimaleaanwijzingenkan gevenmetbetrekking totdeuitvoeringvanhetwerk, kanmen sprekenvan gezag. Ter verduidelijkingvolgenhieronder enkele voorbeelden. • Een fabrieksarbeidermoetwerkenvan08.00uur tot 16.00uur enkrijgt ’smorgens vande chef tehoren aanwelkemachinehijmoetwerken en wat hij daarmeemoet doen. Er is hier duidelijk sprake van gezag. • Een docent aardrijkskunde geeft les op een middelbare school. Zijn roosterwordt doorde school vastgesteld ende inhoudvande lessen ligt vast in een leerplan. Er is dan wel geen dagelijkse bemoeienis met de uitvoeringvanhetwerkvandedocent,maar er iswel degelijkgezag. • Een ontwerper krijgt de opdracht om het decor voor een toneelstuk te ontwerpen. Er zijn vastewerktijden op de locatie ingepland en er is een einddatum afgesproken. De ontwerper mag zijn eigen creativiteit toepassen, maar er is wel sprake van gezag. Er staat immers gedetail

1  Aandezecriteriawordtookgetoetstom teonderzoekenof er sprake isvaneenarbeidsovereen komst vanuit civiel perspectief.Dezemateriekomt uitgebreid aandeorde inhoofdstuk5.