Pierre Winkler en Margo van Kemenade - Ethiek voor techniek en ICT

1

14

Verantwoordelijkheden en de ethische competentie

l 1.1 Keuzes, verantwoordelijkheid en verantwoording

Dit boek gaat over ethiek. Iedereen heeft wel associaties bij het woord ethiek. Bijvoorbeeld dat het gaat om dingen die je wel of juist niet moet doen, over din gen die je ‘absoluut niet kunt maken’, over ‘goed doen’, over ‘goed en kwaad’. In paragraaf 1.3 gaan we nader in op wat ethiek precies inhoudt, maar in de eerste twee paragrafen worden enkele begrippen verkend. Ethiek gaat over verantwoordelijkheid. Verantwoordelijkheid betekent dat je ‘verantwoording moet kunnen afleggen’ over wat je doet of hebt gedaan. Die verantwoordelijkheid heeft iedereen. Als je iets doet, heeft dat immers bijna al tijd gevolgen voor anderen en dan heb je vanzelf ook verantwoordelijkheid voor die gevolgen, voor het welzijn van die anderen. En dan moet je keuzes maken. Daar heb je in het dagelijks leven altijd mee te maken. Bijvoorbeeld bij de vraag of je het kan maken om te laat te komen op een afspraak, of je wel of niet opstaat in bus of tram voor een ouder iemand, of je je vriend of vriendin altijd alles moet vertellen of soms niet, enzovoort. In een organisatie heb je ook te maken met verantwoordelijkheden, jegens de opdrachtgever, je baas, de klant, je collega’s, enzovoort. En de organisatie heeft als zodanig ook verantwoordelijkheden jegens klanten, overheid, maatschappij, de eigen werknemers, enzovoort. De activiteiten van een organisatie hebben im mers gevolgen voor al deze groepen. Een organisatie moet dus ook keuzes ma ken, net zoals jijzelf in je werkomgeving keuzes moet maken. De verantwoordelijkheid van een organisatie is zeer groot. Dat heeft enerzijds simpelweg te maken met wetgeving. Elke producent heeft bijvoorbeeld een wet telijk zwaarwegende productaansprakelijkheid . Die heeft zowel betrekking op het goed en overeenkomstig redelijke verwachtingen functioneren van het product ( transactieschade ) als op later ontstane schade bij het gebruik van het product ( gevolgschade ). Met name de wettelijke regelingen met betrekking tot gevolg schade zijn verstrekkend. Als een producent zijn product veilig noemt, moet hij dat ook tot in detail kunnen verantwoorden. Bovendien geldt het principe van risicoaansprakelijkheid : als een consument meent schade geleden te hebben door een product, hoeft niet de consument te bewijzen dat de producent daarvoor aansprakelijk is, maar moet de producent bewijzen dat hij niet aansprakelijk is. De bewijslast ligt dus bij de producent. 1 Daarnaast zijn er nog talrijke verantwoordelijkheden voor een organisatie die door wetgeving zijn opgelegd. Denk bijvoorbeeld aan cao-afspraken, Arbowet, milieuvoorschriften, fiscale wetgeving, enzovoort. Hoewel de hoeveelheid wet geving waar een organisatie mee te maken heeft enorm groot is, zou een orga nisatie het niettemin relatief makkelijk hebben als het wat betreft het vervullen van verantwoordelijkheden daarbij zou blijven. Dat is echter niet het geval. Een organisatie heeft immers ook te maken met verwachtingen van klanten, met ei-