Safavid Iran Shi‘a Identity

ﭼﻨﺪان اﻃﻼﻋﯽ از آﻣﻮزه ﻫﺎی ﺷﯿﻌﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺮای اداره ﻣﻤﻠﮑﺖ ، ﺧﻮد را ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﻤﮑﺎری ﻓﻘﻪ و ﻓﻘﯿﻪ ﺷﯿﻌﯽ ﻣﯽ دﯾﺪ. ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎه در ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺳﻠﻄﻨﺖ ، ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﺎن ﺧﻮﯾﺶ را اﻣﺮ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺗﺒﺮﯾﺰ را در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺷﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮا ﻧﺪ ﻣﺮﺟﻊ اﺣﮑﺎم ﺟﺎری در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺎزه ﺗ ﺄ ﺳﯿﺲ ﺻﻔﻮی ّ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد زﯾﺮ و رو ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﺟﻠﺪ او ّ ل ﮐﺘﺎب ﻗﻮاﻋﺪاﻻﺳﻼم ﻋﻼﻣ ﯽ ﻪ ﺣﻠّ ، ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن اﺻﻮﻟﯽ، را ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﺎه ﺟﻮان آوردﻧﺪ ﺗﺎ او اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﻣﺼﺪر اﺣﮑﺎم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ. ۱۸ ّ ﮐﺘﺎب ﻋﻼﻣ ﻪ ﺑﺮای ﺑﺮآوردن ﻣﻘﺼﺪ ﺷﺎه ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮد. او ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ روﺣﺎﻧﯿﻮﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ دوش ﺑﻪ دوش او ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﻔﻮی را ﺗﺤﮑﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪ. اﻣﺎ، رواﯾﺖ ﻓﻠﺴﻔﯽ ِﻋ- ﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎری از ﻋﻠﻤﺎی ﺷﯿﻌﯽ وﻗﺖ از ، ﺑﺎ ﺸﯿّﻊ ﺗ ﺗﺸﯿّﻌ ﯽ ﮐﻪ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﻮد را ﻣﺪاﻓﻊ آن ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﭼﻨﺪان ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮد. ﻋﻠﻤﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺷﯿﺦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻗﻄﯿﻔﯽ )ﻣﺮگ: ﭘﺲ از ۱۵۳۹ ( آﻣﺎدﮔﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺮای ﻧﻤﺎز ﺟ ﻤﻌﻪ، اﺧﺬ ﻣﺎﻟﯿﺎت، و ﻗﺒﻮل ﻫﺪاﯾﺎ از ﺳﻠﻄﺎن ﺟﺎﺋﺮ ﯾﻌﻨﯽ ) ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﺶ ﻣﺒﻨﺎی ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣ ﺄذون از ﺧﺪا ﻧﺒﻮد ( را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑ ﻪ ﯽ ﻠ ّﻃﻮر ﮐ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻣﺎﻫﯿّ یﺑﺎره روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺷﯿﻌﻪ و ﺣﺎ ﮐﻤﯿﺖ در دوران ﻏﯿﺒﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ. ۱۹ اﻣﺎ، در ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ّ، ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎی ﺷﯿﻌﯽ رﻏﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﺷﺎه از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ. زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻮراﻟﺪ ﻳﻦ ﻋﻠ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺎﻟ ) ﯽﮐﺮَﻖ ﮐ َﻣﺤﻘّ ﯽ ۱۴۶۴ - ۱۵۳۳ ( ، ﺳﺮآﻣﺪ اﯾﻦ ﻋﻠﻤﺎ، دﻋﻮت ﻪ را ﺑ ﺗﺸﯿّﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪ. ﻋﻠﯽ ّرﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ َﻫﺎی دﯾﮕﺮان، ﻣﺤﻘ ﺮَ ﻖ ﮐ ﮐﯽ از دادن ﺧﺮاج و درﯾﺎﻓﺖ ﻫﺪاﯾﺎ از ﺳﻠﻄﺎن در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ّدﻓﺎع ﮐﺮد، ﺣﻖ آﺑﺎدﺳﺎزی زﻣﯿﻦ ﻫﺎی ﺑﺎﯾﺮ را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺘ ﺺ ﺷﯿﻌﯿﺎن داﻧﺴﺖ، ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎی ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺳﺨﺘﮕﯿﺮاﻧ ﺻﻔﻮﯾﺎن و ﻟﻌﻦ ﺧﻠﻔﺎ را ﻣﻮرد ّ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار داد، و ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺮ ﻣﺘﺼﻮ ﻓﻪ ﺗﺎﺧﺖ. ۲۰ ّ ّدر ﻋﻤﻞ، ﻣﺤﻘ ﻖ ﺑﺎ ﺟﺪ ﯾﺖ ﺗﻤﺎم ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﺎی اﻗﺘﺪار ّﻪ را ﺑ ﺻﻔﻮﯾّﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﻠﺐ ﻣﺸﺮوﻋﯿ ﺖ از دﯾﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐ ﻨﺪ. در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل، او واﺳﻄﻪ ﺗﺤﻮل اﻗﺘﺪار ﮐﺎرﯾﺰﻣﺎﺗﯿﮏ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﻮان ﺑﻪ اﻗﺘﺪار ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ّ ی ﻣﺮﺟﻌﯿ ّﺖ ﺷﯿﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﺷﺪ. اﯾﻦ ﺗﺤﻮ ﻪ ل ﺑ ﺧﺼﻮص از آﻧﺠﺎ ﺑﺮای ﺑﻘﺎی ﺻﻔﻮﯾﺎن ﺿﺮوری ﺑﻮد ﮐﻪ روﻧﺪ وﻗﺎﯾﻊ اﺳﺘﻬ ، ﻼک ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﻗﺘﺪار ﻧﺨﺴﺖ را رﻗﻢ زده ﺑﻮد. ﻓﺮورﯾﺨﺘﻦ اﺳﻄﻮره ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ در ﭼﺎﻟﺪران ۲۱ ، ﮐﺎﻫﺶ ﻧﻔﻮذ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺟﻠﻮس ﻓﻘﻬﺎی اﺻﻮﻟﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﻨ ّﺪ ﻧﯿﺎﺑﺖ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮد. ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﮐﻪ ﻃﯽ آن وی ﻣﺤﻘ ﻖ را ﻧﺎﯾﺐ اﻣﺎم ﻧﺎﻣﯿﺪه ۲۲ و وی را از ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮای ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ارﺟﺢ داﻧﺴﺖ ﺑ ﻪ ﺧﻮﺑﯽ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ آن وﻻﯾﺘﯽ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﻮد را ﺻﺎﺣﺐ آن ّﻣﯽ داﻧﺴﺖ ا ﮐﻨﻮن در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺤﻘ ﻖ ﮐﺮﮐﯽ ﺑﻮد. ﭘﯿﻮﻧﺪ روﺣﺎﻧﯿﻮن اﺻﻮﻟﯽ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن ﺻﻔﻮی ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر، ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ راﺑﻄﻪ دﯾﻦ و ﺣﺎ ﮐﻤﯿّ در ﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺮ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ. ﺷﺎﻫﺎن ﺻﻔﻮی، ﺑﻪ ﮐﻤﮏ روﺣﺎﻧﯿﻮن ﺣﺎﻣﯽ ﺧﻮﯾﺶ، ﺑﺎ اﺟﺮای ﺷﺎه ﺑﺮای ﺳﻔﺮ ﺑﻪ اﯾﺮان را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد ، در ﺣﻮزه ﻧﺠﻒ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻮد. از آن ﭘﺲ ﺑﺮای ۲۵ ﺳﺎل، و ّﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ، ﻣﺤﻘ ﻖ در آﺛﺎر ﻣﺘﻌﺪد ﺧﻮﯾﺶ ﭼﻬﺮه ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﺎن ﺑ ﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺮگ ﺷﺎه و ﺑﯽ ﻋﻼﻗﮕﯽ ﻓﺰاﯾﻨﺪه اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮش ﺳﻠﻄﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰی )ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﯿ ﺒﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺮﮐﺰی ﻋﺜﻤﺎﻧﯿﺎن را ﺑﺮﻧﺘﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ(، و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﺪاوم ﺗﻨﺶ ﻫﺎ ﻣﯿﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﺎن و اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﻧﻬ ﺎﯾﺖ ﺑﺮ ﺿﺮورت اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻘﻄﻪ ّ ی اﺗﮑﺎی ﻣﺮﺟﻌﯿ ﺻﺤّ ﺻﻔﻮﯾّﻪ ﺖ ﻪ ﮔﺬاﺷﺖ. ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﺮان ، ﮐﻪ ﺑﺮ

ی

ﺗﺸﯿّﻊ

ی ﺖ راﺑﻄﻪ

ﯽ

ی

ی

یﻪ

ی

ی

ی

ی

ی

ی

ی

یﺛﯿﺮ ﺄﺗ

یﺷﯿﻌﻪ

ﻫﻮﯾّﺖ

ﺗﺪوﻳﻦ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار در

۱۸ دﮐﺘﺮﺣﺴﺎم اﻟﺪﻳﻦ آﺷﻨﺎ /

ی ﻋﺼﺮﺻﻔﻮ

ﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧ

یﻓﻀﺎ ،ﯾﯽ رﺿﺎ ﺳﺒﺤﺎن

http://www.rasekhoon.net/Article/Show-59853.aspx 19 Rula Jurdi Abisaab, Converting Persia: Religion and Power in the Safavid Empire, p17.

: ﺑﻪ ﺷﻮد رﺟﻮع

۲۰ آﺷﻨﺎ یﺑﺮا ﺑﺎ ﯾﯽ

ﻣﻮاﺿﻊ ﯽﮐﺮﮐ ﻣﺤﻘّﻖ

ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪﻋﻠ ﺑﻮﺳﺘﺎن دوم ﭼﺎپ ﻛﺘﺎب، 21 Tamim Ansary, Destiny Disrupted: A History of the World Through Islamic Eyes, Public Affairs 2009, p297. 22 Rula Jurdi Abisaab, Converting Persia: Religion and Power in the Safavid Empire, p. 23. زاده، ﯽﺣﺴﻴﻨ اﻧﺪﻳﺸﻪ : ﻗﻢ ،ﯽﻛﺮﻛ ﻣﺤﻘﻖ

ﯽﺳﻴﺎﺳ

ﯽ

5