Van oerbos tot hooiland

Inleiding: Van oerbos tot hooidelta Lang voordat het eerste hooi in de IJsseldelta werd gewonnen werden de condities voor de latere hooibouw geschapen door smeltend ijs dat een diep uitgesleten dal achter zich liet. Een dal dat nadien door afzettingen van de rivieren de IJssel en het Zwartewater, de zee en afgestorven plantenresten werd opgevuld. Om te kunnen begrijpen waarom het overgrote deel van het landschap tot in de 20 ste eeuw hier hoofdzakelijk in gebruik was als hooiland, is het belangrijk om te weten onder welke omstandigheden het landschap werd gevormd in de afgelopen tienduizenden jaren. ‘Van oerbos tot hooidelta’ schetst het verhaal van het ontstaan van de IJsseldelta en hoe en wanneer de verschillende delen van het landschap door de tijd heen zijn ontgonnen en in gebruik zijn genomen door onze voorouders. Het hooi vormt de rode draad in dit verhaal. In de IJsseldelta kunnen we een zestal deelgebieden onderscheiden die elk haar eigen landschappelijke ontstaansgeschiedenis vertellen. Als enige zoetwaterdelta van Nederland was de IJsseldelta tot aan de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 lange tijd uniek. Door deze unieke omstandigheden raakten sommige delen van het landschap vooral met mineraalrijk zoet water als soms ook met zout water overspoeld. Op tal van plaatsen kwamen er daardoor bijzondere plantengemeenschappen voor. Op andere plekken was juist sprake van een mineraalarme bodem. Belangrijke factoren als de gesteldheid van de bodem, het plaatselijke reliëf en de ligging ten opzichte van de rivieren en de zee hebben ervoor gezorgd dat de IJsseldelta vanaf de Middeleeuwen bij uitstek een gebied was waar hooi kon worden gewonnen. We beginnen zo dadelijk met een rondtocht door de IJsseldelta en leren de verschillende deelgebieden nader kennen. Daarna wordt duidelijk onder welke natuurlijke omstandigheden de basis voor het huidige landschap werd gevormd. Toen de wind was uitgeraasd en het klimaat verder opwarmde verscheen de mens op het toneel. Eerst alleen op de hoge en droge zandkoppen, maar vanaf de Volle Middeleeuwen ook steeds vaker in de uitgestrekte veenwildernis die in de duizenden jaren daarvoor was ontstaan. Het boerenbedrijf stelde verschillende eisen aan het landschap, terwijl het landschap de

mogelijkheden dicteerde. Dat resulteerde in een gemengd boerenbedrijf met vooral veel ruimte voor veeteelt. Op tal van plaatsen werd hooi gewonnen in afgelegen en uitgestrekte drassige terreinen. Waar lagen deze hooilanden precies, en wat weten we van de kwaliteit en van de samenstelling van het hooi? En wat weten we van het hooien en van de hooiers? Hooi, hooien en hooiers in het licht van de historie Schrijven over hooi, hooien en hooiers in het licht van de historie betekent harken. Harken naar bronnen. En binnen die bronnen weer naar sprieten en sprietjes, want aan Clio laten zij zich in de regel slecht kennen. In landbouwstatistieken ontbreken zij meestal, terwijl het vee, het graan, het land, hun producten, hun opbrengsten en hun prijzen daarin wél de pagina’s vullen. Ook in meer algemene werken over de geschiedenis van de landbouw krijgt het hooi veelal niet de aandacht die het daar, gezien zijn duizenden jaren oude rol als voedsel in de sector, zou verdienen. Het was er ‘gewoon’, het werd geoogst, vervoerd en opgeslagen volgens eeuwenoud gebruik en het ging vrijwel altijd naar de eigen dieren. Pachten werden betaald in graan, in dierlijke producten of in levende dieren. Voor de handel en het daarmee gepaard gaande vervoer had hooi te veel volume. Die handel ontstond pas, toen veranderende agrarische omstandigheden en technische mogelijkheden daartoe aanleiding gaven. Toen ook, werden hier te lande gegevens omtrent hooi vastgelegd, zij het nog in zeer beperkte mate, in een al evenzeer beperkt gebied. Zoals bijvoorbeeld is te zien in het meer recente Boeren in Nederland , een standaardwerk over de geschiedenis van de Nederlandse landbouw van 1500-2000. Het gaat daarin enkele keren over de handel in hooi, vooral vanuit Friesland. Ook de Hannekemaaiers, Duitse gastarbeiders die naar de kusten van de Noordzee trokken om er te maaien en te hooien, komen in dit boek voorbij, evenals een eerste vorm van mechanisatie van het maaien en hooien.

7