Van oerbos tot hooiland

Van akkers tot hooiland: Kampen en het Kamperveen Zowel het landschap van de Oldematen als het Kamperveen is in een paar eeuwen tijd door menselijk handelen ingrijpend veranderd. Het veenpakket dat door ontwatering geschikt werd gemaakt voor akkerbouw bleek zeer gevoelig voor de agrarische activiteiten die er rond het jaar 1200 werden ontplooid en kon op den duur door aanhoudende maaivelddaling met als gevolg wateroverlast niet langer gebruikt worden als bouwland. Akkers veranderden in weiland, terwijl de bodem bleef zakken. Op den duur was het zelfs voor koeien te nat, waardoor een overgroot deel van de Oldematen en het Kamperveen in gebruik werd genomen als hooiland. Hoe de verhoudingen tussen bouwland, hooiland en weiland vóór het jaar 1832 uitvielen is door gebrek aan archiefmateriaal lastig te reconstrueren. Als we dus iets meer willen weten over de historische hooilanden van de Oldematen en Kampen en het Kamperveen, zijn we in eerste instantie weer aangewezen op de gegevens uit het Kadaster 1832. Volgens het Kadaster besloeg het in lange stroken verkavelde agrarische cultuurlandschap van het Kamperveen in totaal een oppervlakte van zo’n 3750 hectare bouwland, weiland en hooiland. Ruim 2620 hectare daarvan was in gebruik als hooiland, terwijl ruim 970 werd gebruikt als weiland. Bouwland was schaars en maakte nog geen 160 hectare uit van het geheel. De Kamperveense boeren waren dus net als tegenwoordig vooral gericht op veehouderiJeroen De ruim 2620 hectare hooiland van het Kamperveen lag in een aantal grote complexen bij elkaar. De twee grootste stonden bekend als het Buitenland en het Binnenland en waren te vinden aan weerszijden van de Hogeweg. Het Binnenland bestond rond 1832 vrijwel geheel uit hooiland; het Buitenland was naast hooiland deels in gebruik als weiland. De Hollandse Akkers en de polder Dronten waren eveneens hooilandcomplexen van behoorlijke omvang. De kleinere vaak in stroken gelegen hooilandcomplexen zijn op oude kaarten te

herkennen aan namen die eindigen op het woord ‘slag’. Voorbeelden hiervan zijn de Ossenslag en de Nonnenslag. Soms werd direct in de naam verwezen naar het gebruik van de betreffende percelen als hooiland, zoals dat bij de Zwartendijk Broek en Mat en bij de Wilgenweg Broek en Maten het geval was. 118 Het woord ‘mad’ of ‘made’ is afgeleid van het werkwoord ‘maaien’ en betekent dus ‘hooiland’. 119 In de algemene beschrijving van het Kadaster van de landerijen die binnen het kanton Kampen werden gerekend wordt over de hooi- en weilanden het volgende geschreven: ‘ De hooi- en weidelanden leveren veelal zeer goed en overvloedig hooi op of voedzame weide, vooral die welke buitendijks zijn gelegen en meest alle van de beste kwaliteit zijn, wordende des winters, doordat het zee, of het rivierwater bespoeld, en alzoo bemest, terwijl de binnendijks gelegene, hoewel van veel mindere kwaliteit, echter hier en daar goede weide voor het vee verschaffen.’ Het beste hooi van het Kamperveen kwam uit de polder Dronten en uit de verschillende hooislagen tussen de weilanden achter de stad Kampen en de toenmalige Zuiderzee. De polder was in ieder geval al rond 1700 in gebruik als hooiland. In een bron uit die tijd staat het volgende vermeldt: “ Op de requeste van Arent Hans, broeckherder vant Bovenbroeck versoekende betalinge van de som van f.11 - 11 - 8 wegens lantpacht aen de Heer Burgermeester Merwede verschooten ende betaalt wegens ½mat Dronter lant, waar van het hooij door de koebeesten van Dr. Hr. Vesterinck is geconsumeert ende vervoert ”. Verreweg de meeste percelen werden in de registers van het Kadaster onder klasse 1 of 2 genoteerd. Op basis daarvan mag je verwachten dat er in deze hooilanden vooral soorten van het Glanshaver- en Vossenstaartverbond groeiden. 120 De bodemkaart verklaart ook hier en één en ander: grote delen van de hooilanden zijn door toedoen van de Zuiderzee afgedekt met een laag zware kalkrijke klei, met daarop een laag lichtere zavelige klei met een dikte van 10 tot 20 centimeter. Van veen in de ondergrond rest geen spoor. Door de vele

118 Hisgis, Fryske Akademy. 119 Geïntegreerde taalbank, Instituut voor de Nederlandse taal.www.gtb.int.nl.

120 Bremer 2017, 12.

73