باب و آئین بابی

دشمنان آئین بابی وبهائی ادعا می کنند که باب پس از شکنجه باب در تبریز که در پایان مجلس ولیعهد، یا محاکمه باب، صورت

رفت توبه نامه ای خطاب به محمد شاه نوشته است. در این مورد بحثها فراوان است. اما ذکر چند نکته لازم است.

اول آنکه حتی اگر این نامه جعلی هم نباش د این مطلب کوچکترین مخالفتی با دعوی باب ندارد چرا که بر طبق احادیث گوناگون اسلامی یکی از علائم قائم این است که او دست به تقیه می زند. بعلاوه این مطلب در باره پیامبران دیگر هم گزارش شده است. بعنوان مثال بنوشته بسیاری از تواریخ اسلامی مانند طبری، یک روز پیام بر اسلام بخاطر شدت مخالفت اهل مکه با او آیاتی را برخواند که بر طبق آن بت پرستی را تأئید می نمود و شفاعت لات و منات و عزی را نزد خدا می پذیرفت. این مطلب بسیار باعث شادمانی اعراب بت پرست در مکه شد. بعد از مدتی پیامبر آن آیات را طرد نمود و آنان را ملهم از شی طان و نه خدا دانست. نکته قابل توجه اینستکه این حادثه نه توسط دشمنان اسلام بلکه توسط مورخان و مفسران عمده مسلمان بیان شده است. حتی اگر باب بخاطر شکنجه توبه ای هم کرده باشد می توان آن را هم به همان نحو تلقی کرد. بگذریم از اینکه توبه محصول شکنجه که بی معنی اس ت کما اینکه باب در دوسال پس از این شکنجه قاطعانه رسالت خود را دنبال کرد و صدها نوشته تازه از او به ظهور رسید. دوم آنکه از نظر منطق تاریخی صحت چنین توبه نامه ای تقریباً نا ممکن است. دلیل این مطلب این است که اندکی پس از این تاریخ درگیریهای طولانی عظیمی میان بابیان با دولت قاجار آغاز می شود و زلزله به ارکان دولت می افتد. آشکار است که اگر باب چنین توبه نامه ای نوشته بود بدستور ناصرالدین شاه که خود متصدی محاکمه تبریز بود در همه جای ایران این توبه نامه را منتشر می کردند تا جلوی مقاومت بابیان را بگیرند و روحیه آنا ن را تضعیف کنند. در وقایع طبرسی و زنجان و نیریز دهها هزار سرباز بمدت بیش از دوسال درگیر این کشمکشها بودند. اما هرگز چنین اتفاقی نیافتاد و مورخان رسمی قاجار آن زمان هم که به تفصیل در رد و لعن باب قلم فرسائی کردند متن آن توبه نامه را در کتابهای خود مانند ناس خ التواریخ یا روضة الصفاء نیاوردند. اگر چنین نوشته ای در کار بود مسلماً با آب و تاب فراوان در آن کتابها نقل می گردید. سوم آنکه چگونه اولیای قاجار و علماء اجازه می دادند که اگر چنین توبه نامه ای توسط باب خطاب به شاه نوشته شده باشد این نامه فاقد مهر و امضای باب باشد و آنان بر لزوم رسمی ساختن نامه تأکید نکنند؟ چهارم آنکه علمای حاضر در محاکمه که نقش اصلی را در این واقعه بازی می کردند (مثل ملا محمد ممقانی) و بعداً هم فتوای قتل باب را نوشتند نه تنها از چنین توبه نامه ای سخن نگفته اند بلکه بر عکس همگی بر این حقیقت که باب تا لحظه شهادت علیرغم اصرار این علماء حاضر به توبه نشد شهادت داده اند. بعنوان مثال پسر ممقانی به نقل از پدرش می نویسد: مشارالیه [باب] را در پیش روی والد مرحوم نشانده آن مرحوم آنچه نصایح مشفقانه بود با کمال شفقت و دلسوزی به مشارالیه القاء فرمود در س نگ خارا قطرۀ باران اثر نکرد پس والد بعد از یأس از این فقره از در احتجاج درآمده فرمودند ... حال باز در آن دعاوی که در مجلس همایونی در حضور ما کردی از دعوی صاحب الامری و انفتاح باب وحی و اتیان به مثل قرآن و غیره آیا در سر آنها باقی هستی؟ گفت آری فرمودند از ا ین عقاید برگرد خوب نیست خود و مردم را عبث به مهلکه نیانداز. گفت حاشا و کلاّ. پس والد ... فرمودند مادام که در این دعاوی باطله و عقائد فاسده که اسباب ارتداد است باقی هستی به حکم شرع انور قتل تو واجب است ولی من چون توبۀ مرتدّ فطری را قبول می دانم اگر از این ع قاید اظهار توبه نمائی من تو را از این مهلکه خلاصی می دهم. گفت حاشا حرف همان است که ام و جای توبه نیست. ( شیخیگری و بابیگری 211 - 207 ) پنجم آنکه در متن این توبه نامه منسوب به باب می بینیم که وقتی وی می خواهد ادعای خود را نفی کند از آن ادعا تحت عنوان بابیت امام یاد می کند. اما این توبه نامه بگفته مدعیان صحتش درست پس از مجلس محاکمه نوشته شده است. ولی در آن مجلس، باب نه دعوی بابیت امام بلکه دعوی قائمیت و تنزیل وحی را نمود. معلوم است هر کس که این نامه را جعل کرده است از این اتفاق در آن زمان خبر نداشته و نامه خود را بر اساس نوشته های گذشته باب که ظاهراً دعوی بابیت امام را داشته است پرداخته است. بی تردید پس از چنان ادعای عظیمی در مجلس ولیعهد اگر باب حاضر بود که توبه بنویسد ناصرالدین میرزای ولیعهد و علماء اصرار می کردند که باب ادعای قائمیت خود را صریحاً نفی کند ن ه آنکه تنها دعوی بابیت را در توبه اش ذکر کند. نتیجه پیامبر جوان ایرانی سید علیمحمد باب در آثار گوناگونش نوآوری و بازسازی همه جانبه و بنیادینی را در ارتباط با دین و جامعه به ارمغان آورد و مردم را برای ظهور بهاءالله و فر هنگ ضلح و یگانگی او آماده نمود. نهضت ب اب و خلاقیت اندیشه او جزئی ناگسستنی از تاریخ و فرهنگ ایران است که باید توسط دوستداران فرهنگ ایران مورد تحقیق قرار گیرد.

گفته

1 Saiedi, Nader. Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Báb. Waterloo: Wilfrid Laurier University, 2008, pp. 210-216. 2 Feuerbach, Ludwig. The Essence of Christianity. New York: Harper, 1957.