Jakop Rigter - Basisboek psychologie

1.3  Waaruit bestaat ons centraal zenuwstelsel?

Hoe belangrijk is het gewicht van onze hersenen?

van (mens)apen dus minstens drie keer zo groot (en dus ook drie keer zo zwaar). Je las al dat de hersenen van mannen iets zwaarder zijn dan die van vrouwen, maar dat dit nog niets zegt over verschil in in telligentie omdat mannen over het alge meen zwaarder zijn dan vrouwen. Dieren zijn ook niet even zwaar. Het is daarom in teressant om te kijken naar de verhouding tussen lichaamsgrootte en hersengrootte van mensen en dieren. Diersoorten met ongeveer dezelfde lichaamsgrootte (zoals een konijn en een haas) hebben ongeveer eenzelfde hersengrootte. Hoe groter een lichaam (denk aan een olifant), hoe gro ter ook de hersenen. Dus de hersenen van diersoorten met eenzelfde lichaamsgroot te zijn ongeveer even groot. Maar er zijn uitzonderingen. Misschien schoten je al een paar intelligente dier soorten binnen. Wetenschappers hebben een maat bedacht voor de relatieve her sengrootte van diersoorten. Als je weet wat de feitelijke hersengrootte van een diersoort is, dan kun je dit gewicht delen door het gewicht dat verwacht wordt bij diersoorten met eenzelfde lichaamsge wicht. Deze maat wordt het encefalisatie quotiënt (EQ) genoemd (encefalisatie kan omschreven worden als de toename van het hersenvolume tijdens de evolutie). Wat blijkt? Bij de chimpansee is deze 2,1. Dit betekent dat de hersenen van een chimpansee ongeveer twee keer zo groot zijn dan die van diersoorten met eenzelf de lichaamsgrootte en lichaamsgewicht. Bij de mens is het EQ naar schatting 5,1. Dus de hersenen van mensen zijn maar liefst vijf keer zo groot als die van een even groot zoogdier. Vergeef me de volgende vergelijking. Het gemiddelde gewicht van een volwassen mens is tussen de 60 en 90 kilo. Een vol wassen schaap weegt – afhankelijk van het ras – iets minder, namelijk tussen de 55 en 80 kilo. Het gemiddelde gewicht

Figuur 1.4 Vergelijking in grootte van hersenen van de mens en de chimpansee (Bradbury, 2005; Wikimedia Commons)

Maakt het iets uit hoe zwaar de hersenen van mensen zijn? Ja, dat maakt veel uit. In de inleiding schreven we dat psychologen ook geïnteresseerd zijn in de evolutietheo rie. Dit is zo’n vraag die mede beantwoord wordt aan de hand van de evolutietheorie. Want als we naar de evolutionaire voorgan gers van demens kijken, dan blijkt dat in de loop van de evolutie – en vooral tijdens de laatste miljoen jaar – de hersenen van de voorlopers van de mens enorm in omvang zijn toegenomen (D.E. Lieberman, 2014). Om de uitzonderlijkheid van menselijke hersenen te verduidelijken worden deze vaak vergeleken met die van de diersoort die ons evolutionair het meest nabij staat: de aap. Bij een doorsnee volwassen mens zijn de hersenen ongeveer 1.350 cm³ groot (1 cm³ weegt ongeveer een gram). Bij een makaak (een apensoort die genetisch sterk verwant is aan de mens; ze kunnen tussen de 10 en 20 kilo zwaar zijn) is dat 85 cm³, bij een chimpansee 390 cm³ en bij een gorilla 465 cm³ (ibid.). De herse nen van de mens zijn in vergelijking tot die

Het encefalisatiequo tiënt is de verhouding tussen hersen- en lichaamsvolume. Hoe hoger dit quotiënt, hoe complexer en intelli genter de diersoort. De mens heeft het hoogste quotiënt.

27