Jakop Rigter - Basisboek psychologie

1  Hoe onze hersenen en onze erfelijkheid werken

Grote hersenen Zoals het woord al aangeeft, omvatten de grote hersenen het grootste deel van de her senen. Het buitenste gedeelte ervan zit direct onder de schedel en heet, zoals al eerder is genoemd, de hersenschors (of cortex ). De hersenschors maakt het mogelijk dat zo wel mensen als dieren ingewikkelde vaardigheden kunnen leren, zoals communicatie of jagen. Maar geen enkele diersoort heeft verhoudingsgewijs zo’n omvangrijke her senschors als mensen. Dat maakt mensen bijzonder en stelt hen in staat om vaardig heden te leren die andere diersoorten niet of nauwelijks kunnen. Voorbeelden daarvan zijn gebruikmaken van taal en getallen, muziek maken, plannen maken en fantaseren, het denken over denken, zelfbewustzijn (weten wie we zijn) en sociale vaardigheden, zoals zich kunnen verplaatsen in anderen en met hen kunnen samenwerken. Kleine hersenen Onder en aan de achterkant van de grote hersenen liggen de kleine hersenen (een an dere naam is cerebellum ). Ook de kleine hersenen kennen twee helften. Zij verschil len niet opvallend veel met die van andere (zoog)dieren. Zij zorgen onder meer voor het coördineren van de bewegingen en spelen een rol bij automatische handelingen zoals het evenwicht bewaren. Ook het inschatten van tijdsverloop, wat we bijvoor beeld doen bij balsporten (‘wanneer moet ik de tennisbal terugslaan?’), wordt aange stuurd in de kleine hersenen. Daarnaast wordt een aantal cognitieve processen mede door de kleine hersenen beïnvloed. Als de kleine hersenen beschadigd zijn, dan zijn bewegingen minder gecoördi neerd. De betreffende persoon lijkt onder invloed van alcohol of drugs te zijn. Een bekende test die artsen doen om vast te stellen of de kleine hersenen beschadigd zijn, is de opdracht om met gesloten ogen met de wijsvinger het puntje van de neus aan te raken. Lukt dat niet, dan kan dat wijzen op een beschadiging (of op dronkenschap). Hersenstam De hersenstam vormt de verbinding tussen de grote hersenen, het ruggenmerg (zie hierna) en de kleine hersenen. De hersenstam ligt in het verlengde van het ruggenmerg en is belangrijk bij het aansturen van volautomatische handelingen. Op dit moment lees jij de tekst van dit boek. Afhankelijk van de hoeveelheid licht wordt de grootte van je oogpupillen aangepast. Dat gaat volautomatisch, je bent je er niet bewust van. Ster ker nog, je kunt het niet beïnvloeden. Andere taken die de hersenstam aanstuurt, zijn het voelen van beweging en zwaartekracht, het regelen van de spijsvertering, de hart slag, de ademhaling en de bloeddruk. De hersenstam bestuurt dus veel lichaamsfunc ties die volautomatisch gaan. Het hart slaat en de longen ademen zonder dat iemand daar doorgaans bij na hoeft te denken. Evolutionair gezien is de hersenstam het ‘oudste’ onderdeel van de menselijke hersenen. Omdat alle gewervelde diersoorten een vorm van een hersenstam hebben, wordt hij ook wel het reptielenbrein genoemd (Vroon, 1989). Hersenkwabben Zoals we eerder aangaven en met figuur 1.10 geïllustreerd wordt, bestaat de hersen schors uit twee delen. Het zijn de linker- en de rechterhersenhelft . Niet alle hersenon derdelen zijn gedupliceerd: zo hebben we één hersenstam. Elke hersenhelft is in vier kwabben verdeeld: frontaalkwab , slaapkwab , pariëtaal kwab en achterhoofdkwab . Elke kwab kent zijn specialisaties, maar bij bijna alle hande lingen die we uitvoeren zijn meerdere hersendelen, dus meerdere kwabben betrokken.

De grote hersenen om vatten het grootste deel van de hersenen en zijn bij mensen het grootst. Ze zijn de plek waar de complexe cognitieve en emotionele processen (onder andere logisch redeneren, planning, geheugen, emotie) plaatsvinden. De grote hersenen worden onderverdeeld in vier kwabben: frontaal kwab, slaapkwab, pariëtaalkwab en ach terhoofdkwab. De hersenschors of cor tex is een 3 mm dikke laag grijze stof die aan de buitenkant van de grote hersenen ligt. Dit deel van de hersenen is bij de mens zo hoog ontwikkeld, dat het steeds meer in vouwen moet liggen om in de schedel te passen. De kleine hersenen (an dere naam: cerebellum ) zijn vooral verantwoor delijk voor motoriek. Daarnaast vervullen de kleine hersenen nog andere functies bij cog nitieve processen, zoals aandacht en het regu leren van angst- en ple zierreacties. De kleine hersenen zorgen voor de coördinatie, nauw keurigheid en timing van de bewegingen die in de motorische schors van de grote hersenen zijn opgestart. De hersenstam ver bindt de grote hersenen met de kleine hersenen en het ruggenmerg. De hersenstam bestuurt belangrijke levensfunc ties als spijsvertering, temperatuur, hartslag, ademhaling en bloed druk.

30