Hans Invernizzi en Tjeerd de Jong - Leren recenseren

c recenseren Hans Invernizzi en Tjeerd de Jong Leren u i t g e v e r ij c o u t i n h o Hans Invernizzi en Tjeerd de Jong Leren recenseren





Leren recenseren

Hans Invernizzi en Tjeerd de Jong

© 2009 Uitgeverij Coutinho b.v. Alle rechten voorbehouden.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautoma tiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daar voor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere com pilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

Uitgeverij Coutinho Postbus 333 1400 AH Bussum info@coutinho.nl www.coutinho.nl

Omslag: Dien Bos, Amsterdam

Noot van de uitgever Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterha len. Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met de uitgever.

ISBN 978 90 469 0139 7 NUR 813

Voorwoord

Dit boek is mede tot stand gekomen dankzij de onbaatzuchtige medewerking van negen recensenten van de in Oost-Nederland verschijnende regionale krant De Stentor :

• Wim van der Beek (beeldende kunst) • Margaretha Coornstra (klassieke muziek) • Paul Gellings (literatuur)

• Marion Groenewoud (cabaret) • Dick Laning (wereldmuziek) • Frans Leenderts (toneel) • Erik Krebbers (popmuziek)

• Wolter Strijker (film) • Rieke Veurink (dans)

Allen reageerden enthousiast op het verzoek ons te voeden met visies, deskun digheid, voorbeelden en adviezen. Met hun instemming is in dit boek vrijelijk geput uit de reacties van de recensenten. Wij zijn hen zeer erkentelijk voor hun medewerking. De verantwoordelijkheid voor de uiteindelijke tekst van dit boek berust bij ons. Dank zijn wij verschuldigd aan Rieke Veurink en onze collega-docenten bij de School of Media van Christelijke Hogeschool Windesheim in Zwolle, in het bijzonder aan Gertjan Aalders, Annemarie Timmer en Paul van der Cingel, die bereid waren ons manuscript kritisch te lezen. We zijn ook blij met de feedback die we van onze studenten kregen.

Zwolle, september 2008

Hans Invernizzi Tjeerd de Jong

Inhoud

Inleiding

11

1 Recensie of review

15

1.1 Inleiding

15 15 16 17 18

1.2 Nut van recensies 1.3 Werken als journalist

1.4 De persoonlijkheid van de recensent

Samenvatting

2 Werken volgens het stappenplan

19

2.1 Inleiding

19 19 22 24

2.2 Stappenplan

2.3 Beginnersfouten

Samenvatting

3 Argumentatie

2 5

3.1 Inleiding

25 25 26 26 31 36 37

3.2 Standpunt en argument

3.3 Argumentatie

3.3.1 Argumentatiestructuren 3.3.2 Soorten argumenten

Samenvatting

Oefeningen

4 Opbouw

39

4.1 Inleiding

39 39 41 45 48 49

4.2 Ingrediënten

4.3 Ordening 4.4 Alinea’s

Samenvatting

Oefeningen

5 Stijl

51

5.1 Inleiding 5.2 Beknopt

51 51

5.2.1 Val met de deur in huis 51 5.2.2 Gebruik een voorzetsel en niet een voorzetseluitdrukking 52 5.2.3 Bouw je zinnen op vanuit hoofdwerkwoorden 53 5.2.4 Schrijf verzorgde spreektaal 53 5.3 Actief 54 5.3.1 Beoordeel passieve vormen op functionaliteit 54 5.3.2 Gebruik werkwoorden in plaats van naamwoorden 55 5.3.3 Schrijf bij elkaar wat bij elkaar hoort 55 5.4 Beeldend 56 5.4.1 Let op de functie van werkwoordstijden 56 5.4.2 Wees zuinig met bijvoeglijke naamwoorden 57 5.4.3 Kies een passende vergelijking 58 5.4.4 Voorkom woordarmoede 58 5.5 Passend 59 5.5.1 Pas woordgebruik en grammatica aan je lezer aan 59 5.5.2 Schrijf naar je lezer toe, maar blijf zelf buiten beeld 61 5.6 Correct 62 5.6.1 Werkwoordspelfouten: er gebeurd van alles in de voorstelling 62 5.6.2 Fouten in samenstellingen: amateur toneel 62 5.6.3 Uitdrukkingsfouten: onderdoen aan 63 5.6.4 Congruentiefouten: een aantal bezoekers applaudisseren 64 5.6.5 Samentrekkingsfouten: Hij sloeg zichzelf op de borst en de eerste straat rechts in 64 5.6.6 Foutief hoofdlettergebruik: Frans bauer zegt optreden concertgebouw af 65 5.6.7 Interpunctiefouten: Mario riep; ‘game over.’ 66 5.6.8 De als/dan-regel: ‘Hij kan mooier zingen als mij’ 66 5.6.9 Verwijzingen: ‘Het enige dat ik wil zeggen’ 67 5.6.10 Incorrecte schrijfwijze van woorden: ‘Na aanleiding van’ 68 Samenvatting 69 Oefeningen 69

6 Werkwijze bij het beoordelen van kunstuitingen

73

6.1 Inleiding 6.2 Muziek

73 73 74 76 77 78

6.2.1 Klassieke muziek 6.2.2 Wereldmuziek 6.2.3 Popmuziek 6.2.4 Lichte muziek

6.3 Toneel 6.4 Musical

79 80 81 82 83 85 88 89 91 98

6.5 Kleinkunst

6.6 Dans

6.7 Beeldende kunst

6.8 Films

6.9 Cd’s en dvd’s 6.10 Literatuur

6.11 Games

Samenvatting

7 Reacties van lezers en kunstenaars

99

7.1 Inleiding

99

7.2 CASUS 1: ‘De lezer die het anders zag’ 7.3 CASUS 2: ‘De lezer die het anders hoorde’ 102 7.4 CASUS 3: ‘De accordeonist voor wie de druiven zuur waren’ 104 Samenvatting 106 100

Bijlage: Checklist recensie

107

Antwoorden

111

Literatuur

117

Register

119

Over de auteurs

123

11



Inleiding

Wat brengt dit boek? Dit boek gaat over recenseren, het schrijven van beoordelingen van andermans artistieke prestaties. Het is bedoeld als een leerboek. Daarom bevat het naast theorie ook opdrachten. Na lezing van dit boek begrijp je niet alleen hoe een goede recensie is gestructureerd en onderbouwd, maar kun je ook zelf aan de slag. Professioneel recenseren is een vak dat je kunt leren. Daarvoor hoef je geen journalist te zijn of te worden, maar moet je wel bereid zijn als journalist te werk te gaan. Hoe? Dat lees je in hoofdstuk 2. In dit boek wordt uitgelegd wat een recensie is en welke journalistieke stappen moeten worden gezet om voor een bepaalde doelgroep en een specifiek medium een tekst te schrijven. Daar naast komen de valkuilen aan bod die een recensent moet weten te vermijden tijdens het schrijfproces. In principe kan iedereen een recensie schrijven. De recensies die we in kran ten en tijdschriften aantreffen zijn vaak geschreven door professionals. Dit zijn meestal journalisten die zich in het schrijven van recensies hebben gespeciali seerd, of deskundigen die hun kennis met een groter publiek willen delen. Professionele recensies tref je in kranten en tijdschriften aan, maar zijn tegenwoordig ook steeds meer op internet te vinden. Daar wemelt het ook van tekstjes van mensen die voor hun lol ‘iets’ of ‘iemand’ beoordelen. Het gaat dan dikwijls om ongelukkig geformuleerde, niet onderbouwde meningen, om over dreven loftuitingen of gemeen schieten vanuit de heup. Op het internet kom je verschillende soorten recensies tegen. De amateurrecensies zijn vaak niet professioneel van karakter. Een voorbeeld van een professionele website met recensies van journalisten is www.cinema.nl, het samenwerkingsverband tussen de VPRO en de Volkskrant . Websites met semiprofessionele recensies zijn bijvoorbeeld www.gaming.nl en www.insidegamer.nl. Recensies van consumenten vind je op commerciële web sites als www.kieskeurig.nl of www.bol.com. Voor wie is dit boek bestemd? Dit boek is allereerst bedoeld voor hbo-studenten journalistiek en daarnaast voor andere studenten in het hoger onderwijs die mediavakken volgen. Het ni veau van dit boek is afgestemd op de behoefte van het hbo-onderwijs en bevat een praktische handleiding voor het schrijven van professionele recensies. De theorie is compleet maar beknopt weergegeven. Dit boek is ook leerzaam voor iedereen die meer wil doen dan ‘zomaar’ zijn persoonlijke mening spuien in een beoordeling voor een gedrukt of digi-

12

 Inleiding

taal medium. Voor de kwaliteit van het proces dat tot een recensie leidt, en de kwaliteit van het geschreven product, hoeft het niet uit te maken of iemand beroepshalve recenseert of uit liefhebberij. Van recensenten die in dienst van gerenommeerde media hun brood verdienen met het beoordelen van kunstui tingen, mag kwaliteit worden verwacht. Maar ook zij kunnen iets opsteken van dit boek. Hoofdstuk 2 leert hen planmatiger te werken door het journalistieke stappenplan te hanteren. Hoe is het boek opgezet? Het liefst zouden wij in dit boek alle onderwerpen bespreken die zich voor een beoordeling lenen in een geschreven of digitaal medium. Omdat die volledig heid in een lesmethode onmogelijk te realiseren is, hebben we ervoor gekozen het proces van recenseren (de aanpak) een centrale plek te geven in het boek. Vervolgens illustreren we dit proces met voorbeelden uit de praktijk. Na een inleidend hoofdstuk (hoofdstuk 1) waarin we de kenmerken van de recensie behandelen, volgt een hoofdstuk waarin we het proces van recenseren opdelen in stappen: het journalistieke stappenplan (hoofdstuk 2). Vervolgens bespreken we de voornaamste onderdelen uit dit stappenplan in aparte hoofd stukken: argumentatie (hoofdstuk 3), opbouw (hoofdstuk 4) en stijl (hoofd stuk 5). Deze hoofdstukken bevatten opdrachten. In hoofdstuk 6 behandelen we voorbeelden van goede recensies van kunstgenres en geven we specifieke tips voor het schrijven van recensies. Hoofdstuk 6 is niet opgezet als een doorlopend verhaal. Je kunt direct het onderdeel bestuderen waarvoor je belangstelling hebt. Daarom tref je per kunstgenre vergelijkbare tips aan. Het laatste hoofdstuk (hoofdstuk 7) gaat over het interactieve element van recenseren: reacties van lezers en kunstenaars en hoe hiermee om te gaan. Over welke kunst gaat dit boek? Dit boek gaat over het leren schrijven van beoordelingen van professionele kunstuitingen en kunstenaars. Elke zichzelf respecterende krant besteedt aan dacht aan kunstuitingen. Ook in tijdschriften en op het internet krijgt profes sionele kunst veel aandacht. We kunnen – en willen – dus niet heen om kunst uitingen als muziek, toneel, musical, kleinkunst, dans, beeldende kunst, films, cd’s en dvd’s en literatuur. In hoofdstuk 6 worden de verschillende uitingen besproken. Daarnaast behandelt dit boek het recenseren van games. In onze ogen zijn games een vorm van kunst. Het toevoegen van deze kunstuiting is gebaseerd op een pragmatische keuze. We hebben vastgesteld dat studenten zeer geïnteres seerd zijn in het schrijven van recensies of reviews over computerspellen. Dit boek zou te uitgebreid worden als we ook aandacht zouden besteden aan het leren beoordelen van (consumenten)producten, restaurants, modeshows, ar chitectonische ontwerpen of tv-programma’s. Wie zich wil bekwamen in het beoordelen van deze zaken, kan veel opsteken van de theorie die besproken wordt in de hoofdstukken 2 tot en met 5. Ook behandelen we de amateurkunst niet. Stads- en regioredacties van re gionale kranten sturen weliswaar recensenten naar uitvoeringen door ama-

13



teurs, maar het blijft een lastige zaak een recensie te maken over de hobby van iemand. Vaak verschijnen er over amateurkunst geen ‘echte’ recensies in de krant, maar recenserende verslagen of sfeerverslagen. Dit zijn verslagen, waar in de kunstuiting wel wordt beoordeeld, maar waarin geen harde uitspraken worden gedaan. Men wil goedbedoelende amateurs (en hun familie, vrienden en bekenden) tenslotte niet voor het hoofd stoten. Dat zou immers tot abonnee verlies kunnen leiden...

Hoe kun je dit boek lezen? Dit boek leent zich ervoor op verschillende manieren gelezen te worden:

• Ben je student journalistiek, lees het boek dan van kaft tot kaft. Het journa listieke stappenplan zal je bekend voorkomen. Steek je energie vooral in de verbijzondering van het stappenplan voor de vaardigheid van het recense ren. • Ben je student aan een opleiding waar media een voorname plaats innemen, lees het boek dan eveneens van voor naar achter. Kijk uitgebreid naar het journalistieke stappenplan voordat je verder leest. • Schrijf je al recensies als amateur, lees dan na deze inleiding hoofdstuk 1 en 2 en bepaal daarna wat je nodig hebt om je vaardigheden uit te breiden.

Ieder hoofdstuk bevat verwijzingen. Zo is het boek voor de verschillende lezers groepen geschikt:

‘Verder lezen’ is telkens een verwijzing naar relevante materie binnen het boek;

‘Meer lezen’ verwijst naar relevante literatuur.

1

15

Recensie of review Over de definitie van een recensie - het nut van recensies – het werken als jour nalist – de persoonlijkheid van de recensent.

1.1 Inleiding Een recensie, wat is dat? En is een review hetzelfde of iets anders? Recensie en review zijn termen die betrekking hebben op hetzelfde eindproduct: een beto gende tekst waarin iets en/of iemand wordt beoordeeld. Review is de Engelse term voor recensie. In kranten wordt de term recensie gehanteerd, maar in tijdschriften en op internetsites worden de begrippen recensie en review allebei gebruikt. Bij alle kunstuitingen hanteren we in dit boek de term recensie, behalve bij games. In de wereld van computerspellen is de term review gemeengoed. We spreken echter over hetzelfde fenomeen. De definitie van een recensie die we in dit boek hanteren, en die dus ook voor de review geldt, luidt:

Een recensie is een goed geschreven, betogend artikel, vervaardigd door een deskundige auteur die als journalist te werk gaat. De recensie kan gepubliceerd worden in een krant of tijdschrift of op een internetsite. In een recensie wor den een of meer standpunten ingenomen over een professionele kunstuiting. De standpunten worden onderbouwd met argumenten. Een recensie bevat, naast het onderbouwde oordeel, relevante informatie over de kunstuiting. Een recensie plaatst de kunstuiting in een begrijpelijke en relevante context.

1.2 Nut van recensies Over het nut van recensies wordt sinds mensenheugenis getwist. De algemene opvatting in de journalistiek is: kunst is nieuws en nieuws verdient aandacht in de krant, in een tijdschrift of op het internet. Recensies zijn een service voor de lezer. Ze helpen hem zijn keuzes te be palen: ga ik een voorstelling, film of tentoonstelling bezoeken, koop ik een game, een dvd of cd? Kranten publiceren doelbewust informatie over tournees of plaatsen en tijden waarop tentoonstellingen en films te zien zijn. Boven aan recensies over podiumkunsten staat vaak (in een intro) waar men de artiest of

Made with FlippingBook Ebook Creator