Berna de Boer en Birgit Lijmbach - De spijker op de kop

Inleiding

Uitdrukkingen in de taal Als je een tweede taal leert om dagelijks te gebruiken in je werk en je so ciale leven, ben je niet langer een buitenstaander – een toerist in de taal – maar een lid van die taalgemeenschap. In elke gemeenschap bestaan geza menlijke grapjes, gewoontes en historische achtergronden waarmee de gemeenschap zichzelf vormt. Je voelt je als niet-Nederlander beter thuis als je weet wie Sinterklaas is, als je een keer Koningsdag gevierd hebt en als je mee kunt juichen als het voetbalteam van Oranje scoort. Wat voor de gemeenschap in haar geheel geldt, geldt ook voor een deelgebied daar van: de taalgemeenschap. Als je zinswendingen kunt gebruiken, frases op de juiste momenten kunt inzetten en vaste formuleringen weet te hante ren, heb je niet alleen een effectief taalmiddel in handen, maar ben je ook een volwaardiger lid van die taalgemeenschap. Op taalgebied zitten veel gewoontes verscholen in het gebruik van uit drukkingen. Als je in een gesprek hoort dat iemand ‘ergens een handje van heeft’, dan krijgt een moedertaalspreker in een paar woorden een heel pakket informatie mee: die ander doet iets wat niet gewaardeerd wordt door de spreker, en doet dat regelmatig. Als je een willekeurige Nederlander vraagt of hij regelmatig uitdrukkingen gebruikt, is het antwoord vaak ontkennend: uitdrukkingen zijn oubol lig en moralistisch. Die negatieve reactie ontstaat, volgens ons, door de verwarring met spreekwoorden. Er zijn inderdaad weinig mensen die hun bedoelingen uitdrukken in de vorm van een spreekwoord. Dat wordt in het algemeen als ouderwets gezien. We onderscheiden uitdrukkingen van spreekwoorden door hun verschil in flexibiliteit. Een spreekwoord kent maar één vorm en bestaat meestal uit een complete zin ( Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel ), terwijl een uitdrukking veel flexibeler is: Hij kan/kon daar niet mee uit de voeten; Ik denk dat je daar wel mee uit de voeten kunt; Als je daar niet mee

9