KøbenhavnsStatistikeKontor_1883-1933

591736671

101 KØBENHAVNS KOMMUNES BIBLIOTEKER

S T A D E N K Ø B E N H A V N S S T A T I S T I S K E K O N T O R 1 8 8 3 • 1 . JULI • 1 9 3 3

STADEN KØBENHAVNS STAT I ST I SKE KONTOR 1 8 8 3 - 1 9 3 3

AF

K J E L D J O H A N S E N

UDGIVET AF STADEN KØBENHAVNS STATISTISKE KONTOR

KØBENHAVN B I A N C O L U N O S B O G T R Y K K E R I A/S (G Y L D E N D A L SK E BO G H A N D EL . N O R D ISK FO RLA G ) 1933

I N D H O L D S F O R T E G N E L S E

Side

1 . Indledende Bemærkninger .................................................................... 2 . Københavns Kommunalstatistik før 1883................................................... 10 3. StatistiskKontor i Aarene 1883— 1895........................................................ 24 4. Statistisk Kontor i Aarene1896— 1922............................. 38 5. Statistisk Kontor i Aarene1923— 1933: a) Statistiske A rbejder........................................................................ 01 b) Folkeregistret........................................................................................ 08 c) V alglistearbejdet................................................................................... gç d) Personale og R egnskab.................................... 93 6 . Kommunalstatistikken, dens Opgaver og dens Forhold til Lands­ statistikken................................................................................ gq 7- Bilag ................................................................................................................................ 112 Un résumé en français se trouve a la page 124.

q

1 *

K ø b e n h a v n s K o m m u n a ls ta tis tik k a n fø re s tilb a g e til 1875, m e n f ø r s t i 1883 fik S ta tis tik k e n f a s t G r u n d u n d e r F ø d d e rn e v e d O p re tte ls e n a f S ta d en K øben h avn s sta tistisk e K on tor. D a K o n to r e t d e n 1. J u l i d . A . h a r e k s is te r e t i 50 A a r, h a r m a n f u n d e t A n le d n in g ti l a t g iv e e t m in d re R id s a f K o m ­ m u n a ls ta tis tik k e n s U d v ik lin g og a f K o n to r e ts A r b e jd e i de fo rlø b n e A a r. S om K ild e r v e d d e n n e F r e m s tillin g e r f ø r s t og f re m m e s t b e n y t t e t K o n to r e ts J o u r n a le r , A rk iv s a g e r f r a M ag i­ s tr a te n s 1. og 2. A fd e lin g , B o rg e r r e p r æ s e n ta tio n e n s F o r h a n d ­ lin g e r ( c ite r e t som B . F .) s a m t de a f K o n to r e t u d g iv n e s t a t i ­ s tisk e P u b lik a tio n e r . Statistisk Kontor i Juni 1933. K je ld Joh an sen .

1 . I N D L E D E N D E B E M Æ R K N I N G E R .

K r a v e t om e n s e lv s tæ n d ig K o m m u n a ls ta tis tik fo r d e s to re B y s a m f u n d fre m k o m i s id s te H a lv d e l a f d e t 1 9 d e A a rh u n - d re d e . G a n s k e v is t fin d e s d e r s ta tis tis k e A r b e jd e r v e d rø re n d e B y e rn e og d e re s B e fo lk n in g la n g t tilb a g e i T id e n , m e n d isse A r b e jd e r , d e r h o v e d s a g e lig b e s to d i S am m e n s tillin g e r a f F ø d s le r og D ø d s fa ld p a a G ru n d la g a f K ir k e b o g s m a te r ia le , v a r i R e g le n E n k e ltp e r s o n e r s V æ rk og b a r n æ p p e b e ty d e t s y n d e rlig t fo r B y k o m m u n e r n e s A d m in is tr a tio n og S ty re ls e . D e rim o d h a r a d sk illig e a f d isse A r b e jd e r v æ r e t b a n e b r y d e n d e fo r S t a t i ­ s tik k e n b a a d e som V id e n s k a b og som p r a k tis k D isc ip lin . S e lv e f te r a t S ta ts m a g te n f r a M id te n a f d e t 18. og n a v n lig f r a B e g y n d e ls e n a f d e t 19. A a rh u n d r e d e b e g y n d te a t a f ­ k ræ v e K o m m u n e r n e s ta tis tis k e O p ly s n in g e r, f ø r te d e tte ik k e til, a t d e r r e js te s K r a v om e n s e lv s tæ n d ig K o m m u n a ls ta tis tik , m e n B y s ty r e t n ø je d e s m e d de som o f te s t r e t s u m m a ris k e O p ­ ly s n in g e r, som L a n d s s ta tis tik k e n in d e h o ld t, s a m t m e d de m e re e lle r m in d re s p r e d te og tilfæ ld ig e n u m e ris k e O p ly s n in ­ g e r, d e r f re m k o m i d e e n k e lte A d m in is tra tio n e r s t r y k t e og u t r y k t e M a te ria le . M en f ra M id te n a f d e t 19. A a rh u n d r e d e m e d fø rte d e n ø k o n o m is k e U d v ik lin g fo r B y s a m fu n d e n e , a t B y s ty r e t b le v in te re s s e r e t i a t s k a b e eg n e s ta tis tis k e O rg a n e r, d e r k u n d e ta g e d e S æ rs p ø rg sm a a l op til s y s te m a tis k B e h a n d ­ lin g , som L a n d s s ta tis tik k e n h a v d e m a a t t e t la d e lig g e , e fte rs o m d e n n e s id s te s O p g a v e g a n sk e n a t u r l ig t f ø r s t og fre m m e s t m a a tte og iø v r ig t s ta d ig m a a v æ re e n B e ly s n in g a f H e lh e d e n m e d en n o g e n lu n d e lig e lig H e n s y n ta g e n ti l de e n k e lte K o m m u n e r. 7

D e n s id s te H a lv d e l a f fo rrig e A a r h u n d r e d e v a r e n T id , h v o r d e s to re B y e r v o k s e d e s t æ r k t ; I n d u s tr ie n s s ta d ig e V æ k s t og d e n d e rm e d fø lg e n d e M e k a n is e rin g a f L a n d b r u g e t b e v ir ­ k e d e d e n n o k s o m b e k e n d te V a n d r in g f r a L a n d ti l B y , og h e r v e d fre m k o m d e r n y e og v ig tig e O p g a v e r fo r d e t k o m m u n a le B y s ty re . T ilfre d s s tille ls e n a f e n R æ k k e a f d e v ig tig s te m u tu a li- s tis k e B e h o v b le v o v e r d r a g e t K o m m u n e r n e , h v o r v e d n o g le a f S a m fu n d e ts s tø r s te te k n is k e F o r e ta g e n d e r b le v la g t in d u n d e r K o m m u n e s ty r e t. H e r til k o m , a t U d v ik lin g e n m e d ­ f ø r te e n s tæ r k V æ k s t i d e m a n g e a rte d e k u ltu r e lle O p g a v e r, d e r v a re to g e s a f K o m m u n e s ty r e t, s a m t a t s tø r s te P a r t e n a f A d m in is tr a tio n e n a f og U d g if te r n e v e d d e n so ciale F o r s o r g b le v l a g t o v e r p a a K o m m u n e r n e . D e t e r d e rfo r f o r s ta a e lig t, a t h e le d e n n e ø k o n o m is k e og so ciale U d v ik lin g f ø r te m e d sig, a t d e t k o m m u n a le S e lv s ty re s M æ n d b le v in te r e s s e r e t i a t a llie re sig m e d a l d e n V id e n , d e r h a r t i l F o r m a a l a t k a s te L y s o v e r d e in d v ik le d e S a m fu n d s p r o b le m e r . R u n d t om i E u r o p a s H o v e d s tæ d e r og ø v rig e S to r b y e r o r ­ g a n is e re d e s d a i 1 8 6 0 e rn e og 7 0 e rn e k o m m u n a ls ta tis tis k e B u r e a u e r, sa a le d e s i B e rlin , W ie n og R o m i 18 6 2 , i B u d a p e s t i 18 6 9 , i P a r is i 1879 o. s. v . N a v n lig i T y s k la n d g e n n em lø b K o m m u n a ls ta tis tik k e n e n rig U d v ik lin g ; i d e t 19. A a r h u n ­ d re d e o p r e tte d e s d e r k o m m u n a ls ta tis tis k e B u r e a u e r i 18 B y e r, og r u n d t r e g n e t e r d e r fo r T id e n ca . 50 ty s k e B y e r m e d eg n e k o m m u n a ls ta tis tis k e K o n to r e r , id e t d e t e r R e g le n , a t B y e r m e d m in d s t 1 0 0 .0 0 0 I n d b y g g e r e h a r e t s a a d a n t. A d sk illig e a f T y s k la n d s k e n d te s te U n iv e r s ite ts s ta tis tik e r e og U d ø v e re a f d e n p r a k tis k e A d m in is tr a tio n s s ta tis tik h a r f a a e t d e re s U d ­ d a n n e ls e v e d og t j e n t d e re s S p o re r i d e k o m m u n a ls ta tis tis k e B u r e a u e r. I d e s k a n d in a v is k e H o v e d s tæ d e r k a n K o m m u n a ls ta tis tik k e n i S to c k h o lm fø lg es tilb a g e ti l 1 8 6 0 e rn e , i K ø b e n h a v n til 18 7 5 , i O slo ti l 1887 og i H e lsin g fo rs t i l 1888. I d e s k a n d in a v is k e L a n d e k o m d e r d o g t i l a t g a a n o g le A a r, in d e n d e n n y e K o m ­ m u n a ls ta tis tik fik f a s t G r u n d u n d e r F ø d d e r n e v e d O p r e t­ 8

te is e n a f e g e n tlig e K o n to r e r . F ø r s t s k e te d e tte i K ø b e n h a v n , h v is s ta tis tis k e K o n to r o p r e tte d e s d e n 1. J u l i 1883, d e rn æ s t fø lg e r O slos s ta tis tis k e K o n to r , d e r o p r e tte d e s i 190 0, S to c k ­ h o lm s S ta d s s ta tis tis k e K o n to r i 1905 og H e lsin g fo rs S ta d s s ta tis tis k e B u r e a u i 1911. S tad en K øben h avn s sta tistisk e K o n to r h a r s a a le d e s d e n 1. J u l i 1933 b e s ta a e t i 50 A a r, og d e n n e M ilepæ l h a r K o n to r e t m e n t a t b u r d e b e n y t te som A n le d n in g t i l a t u d a r b e jd e e n F r e m s til­ lin g a f K ø b e n h a v n s K o m m u n a ls ta tis tik s O p s ta a e n og U d v ik lin g s a m t e n R e d e g ø re ls e fo r S ta tis tis k K o n to r s A rb e jd e i d e t f o r ­ lø b n e h a lv e S ek el. I d e t fø lg e n d e s k a l h e re fte r i sæ rs k ilte A f­ s n it b e h a n d le s K o m m u n a ls ta tis tik k e n s O p s ta a e n og U d ­ v ik lin g , in d til S ta tis tis k K o n to r o rg a n ise re d e s i 1883, K o n ­ to r e ts U d v ik lin g og A r b e jd e i d e fo rlø b n e 50 A a r s a m t ti l S lu t n o g le a lm in d e lig e B e m æ rk n in g e r om K o m m u n a ls ta ti­ s tik k e n og d e n s F o r h o ld ti l L a n d s s ta tis tik k e n .

2. KØBENHAVNS KOMMUNALSTATISTIK FØR 1883.

K ø b e n h a v n s K o m m u n e v a r a lle re d e i 1801 e n B y p a a ca . 1 0 0 .0 0 0 I n d b y g g e r e og r u m m e d e i 1850 h e n im o d 1 40 .00 0 M e n n e s k e r. D e t k a n d a ik k e v æ re a n d e t, e n d a t T r a n g e n til v is s e s ta tis tis k e H o v e d d a ta m a a h a v e fo re lig g e t p a a e t r e t tid l ig t T id s p u n k t. I de a f S ta ts m a g te n u d g iv n e s ta tis tis k e V æ rk e r fin d e s d a o g s a a lig e s a a la n g t tilb a g e , som d e n o f­ ficielle S t a t is t i k r æ k k e r , a d sk illig e ta lm æ s s ig e O p ly s n in g e r v e d ­ rø r e n d e H o v e d s ta d e n , n a v n lig f o r s a a v id t a n g a a r B e fo lk n in g s ­ f o rh o ld s a m t H a n d e l og O m s æ tn in g . T il B ru g fo r B y s ty r e t u d a r b e jd e d e s d e s u d e n la n g t tilb a g e i T id e n fo rsk e llig e B e r e tn in g e r , f. E k s . a f P o litie t (sid e n 186 3), S k o le v æ s e n e t (sid e n 18 4 5 ), H o s p ita ls v æ s e n e t (sid e n 1865) og S ta d s læ g e n (sid e n 186 8). F r a 1840 u d s e n d te s i H e n h o ld til A n o r d n in g e n a n g a a e n d e K o m m u n a lb e s ty r e ls e n i K ø b e n h a v n a f 1. J a n u a r 1840 § 40 e t a a r lig t R e g n s k a b og B e r e tn in g in d e ­ h o ld e n d e e n k e lte ta lm æ s s ig e O p ly s n in g e r v e d rø re n d e K o m ­ m u n e n s A d m in is tr a tio n og V irk s o m h e d i d e t fo rlø b n e A a r. E n d v id e r e -laa d e fo rsk e llig e k o m m u n a le V æ s e n e r in d e m e d a d sk illig e ta lm æ s s ig e O p ly s n in g e r, h v is V æ rd i p a a G r u n d a f d e re s u b e a r b e jd e d e F o rm og d e n T ilfæ ld ig h e d , m e d h v ilk e n de som o f te s t v a r s k a ffe t t i l V e je , d o g m a a a n ta g e s a t h a v e v æ r e t r e t p r o b le m a tis k . N o g e n d y b e r e F o r s ta a e ls e a f d e n B e ­ ty d n in g , som s ta tis tis k e D a t a in d s a m le t og b e a r b e jd e t p a a r e t t e M a a d e h a v d e f o r e n s to r B y s S ty re ls e , h a r d e r d o g n æ p p e v æ r e t h v e rk e n h o s M a g is tr a te n , B o r g e r r e p r æ s e n ta tio n e n elle r

10

d e k o m m u n a le A d m in is tra tio n s c h e fe r fø r i B e g y n d e ls e n a f 1 8 7 0 e rn e . K ø b e n h a v n s I n d b y g g e r ta l v a r p a a d e tte sid ste T i d s p u n k t h e n im o d 2 0 0 .0 0 0 M e n n e s k e r, a lts a a e fte r D a ­ tid e n s F o r h o ld e n B y a f e n r e t a n se lig S tø rre ls e ; a f E u r o p a s B y e r v a r s a a le d e s k u n ca . 25 s tø r re e n d K ø b e n h a v n . D e n so c ia le L o v g iv n in g v a r s a a s m a a t b e g y n d t, og de fø rs te t e k ­ n is k e k o m m u n a le A n læ g v a r n e to p k o m m e t i G a n g . S ta d e n s lø b e n d e I n d tæ g t e r v a r h e n im o d 4 M ill. K r . a a rlig , d e n s A k tiv ­ m a ss e ca . 30 M ill. K r .; A n ta lle t a f s k a tte p lig tig e I n d k o m s t­ s k a tte y d e r e v a r ca . 2 5 .0 0 0 , og de s k a tte p lig tig e s sam le d e I n d tæ g t a n d ro g ca . 70 M ill. K r . I S am m e n lig n in g m e d N u ­ tid e n fo re k o m m e r T a lle n e m a a s k e n o k sm a a , m e n m a a lt m e d tid lig e r e A a r v is te de e n s tæ r k S tig n in g og k u n d e n o k g ive A n le d n in g til Ø n s k e t om e t b e d re O v e rb lik o v e r K o m m u n e n s fo rsk e llig e a d m in is tr a tiv e F e lte r , e n d m a n h id til h a v d e h a f t. D e t v a r d o g ik k e f r a K o m m u n e s ty r e t selv , a t K r a v e t om e n s e lv s tæ n d ig K o m m u n a ls ta tis tik f ø r s t b le v r e js t, m e n d e r­ im o d f r a e n K o m m is s io n , d e r i 1871 v a r n e d s a t a f d e t k o n ­ gelige S u n d h e d s k o lle g iu m m e d d e t F o rm a a l a t tilv e je b rin g e e n b e d re O rd n in g a f d e n d a n s k e M e d ic in a ls ta tis tik . I d e n B e ­ tæ n k n in g , som K o m m is s io n e n a fg a v i A u g u s t 1 8 7 3 x), h e n ­ le d te d e n i n o g le S lu tn in g s b e m æ rk n in g e r O p m æ rk s o m h e d e n p a a d e t ø n s k e lig e i, a t K ø b e n h a v n , sa a le d e s som d e t a lle re d e v a r T ilfæ ld e t m e d de fle ste a n d re e u ro p æ is k e H o v e d s tæ d e r, fik s it e g e t k o m m u n a le s ta tis tis k e B u r e a u . D e r p e g e d e s p a a , a t d e r k u n e n e n k e lt G a n g , n em lig fo r F o lk e tæ llin g e n i 1850, v a r g iv e t e n m e re d e ta ille r e t F r e m s tillin g a f B e fo lk n in g s fo r­ h o ld e n e i H o v e d s ta d e n ( S ta tis tis k T a b e lv æ rk , N y R æ k k e , B in d 3, 1 85 1), og a t d e tte V æ rk i h ø j G ra d h a v d e v æ r e t o p ­ ly s e n d e og v e jle d e n d e fo r de s a n itæ re A u to r ite te r . T æ llin g e n v a r e t B e v is fo r d e n B e ty d n in g , d e t v ild e h a v e , om d e r fo r H o v e d s ta d e n s V e d k o m m e n d e b le v fre m s k a ffe t e n a a rlig B e- x) Betænkning angaaende en bedre Ordning af den danske Medicinal- Statistik, afgiven af den paa Foranledning af det Kongelige Sundbeds­ kollegium i dette Øjemed sammentraadte Kommission (Kbhvn. 1873). 11

f o lk n in g s s ta tis tik , d e r k u n d e b e n y tte s v e d e n S a m m e n s tillin g m e d D ø d e lig h e d s fo rh o ld e n e . E n d v id e r e h e n v is te s d e r t i l d e n B e ty d n in g , d e t v ild e h a v e ik k e a le n e i s a n itæ r t, m e n o g s a a i ø k o n o m is k og a d m in i s tr a t iv t Ø je m e d , om d e r a a rlig b le v p u b lic e r e t e t b e fo lk n in g s s ta tis tis k M a te ria le fo r H o v e d s ta d e n , og tils id s t u d ta lte s d e t: . . og v i v ille d e rfo r f o r e s la a , a t M a g is tr a te n s O p m æ rk s o m h e d h e n le d e s p a a d e t sæ rd e le s ø n ­ sk elig e i, a t e t s a a d a n t k o m m u n a lt s ta tis tis k B u r e a u i e n n æ r F r e m tid b rin g e s tilv e je “ . — D e r s k u ld e d o g h e n g a a e n d n u e t T ia a r , in d e n d e tte Ø n sk e g ik i O p fy ld e ls e ; d e rim o d b le v d e r p a a K o m m u n e n s B u d g e t fo r 1876 o p ta g e t e n B e v illin g p a a 6.5 0 0 K r . ti l s ta tis tis k e A r b e jd e r . B e v illin g e n s F o r h is to r ie v a r fø lg e n d e : I B o r g e r r e p r æ s e n ta tio n e n s M ø d e d e n 30. N o v e m b e r 1874 f r e m s a tte e t a f M e d le m m e rn e , n e m lig P ro fe s s o r i N a tio n a l­ ø k o n o m i v e d K ø b e n h a v n s U n iv e r s ite t, W illiam S c h a rlin g , e t o m h y g g e lig t m o tiv e r e t F o r s la g om O p re tte ls e n a f e t k o m ­ m u n a lt s t a tis tis k B u r e a u fo r K ø b e n h a v n (B . F . 187 4— 75, S. 810 ff.). H a n h e n v is te t i l e n R æ k k e u d e n la n d s k e B y e r — a f h v ilk e a d sk illig e v a r m in d re e n d K ø b e n h a v n — d e r h a v d e h a f t m e g e n N y tt e a f e t s a a d a n t B u r e a u . H a n p a a p e g e d e , h v o rle d e s d e k o m m u n a le U d v a lg i a d sk illig e T ilfæ ld e h a v d e f ø lt S a v n e t v e d a t m a a t t e u n d v æ r e d e t n ø d v e n d ig e s ta tis tis k e M a te ria le , og fo r d e O m ra a d e r , h v o r d e r f a n d te s S ta tis tik , m a n g le d e d e n s a g k y n d ig e B e a rb e jd e ls e a f M a te r ia le t, d e r e r B e tin g e ls e n fo r d e tte s r e t t e U d n y tte ls e . M e d ic in a lk o m m is s io n e n h a v d e h e n le d t O p m æ rk s o m h e d e n p a a , a t alle s ta tis tis k e U n ­ d e rs ø g e lse r v e d rø re n d e K ø b e n h a v n i d e t v æ s e n tlig e m a a tt e h v ile p a a e n n ø ja g tig B e a rb e jd e ls e a f S ta d e n s B e fo lk n in g s ­ s t a ti s t ik , m e n a t m a n i s a a H e n s e e n d e A a r fo r A a r b le v u h e l­ d ig e re s tille t, id e t d e t b le v m e re og m e re u o v e r k o m m e lig t fo r S ta te n s B u r e a u a t fy ld e s tg ø re d e K r a v , d e r m a a tt e stille s f r a K o m m u n a lb e s ty r e ls e n s S id e . P a a G r u n d la g a f F o lk e tæ llin g e n i 1850 u d a rb e jd e d e s d e r sa a le d e s e n u d fø rlig og om h y g g e lig S t a tis tik a n g a a e n d e K ø b e n h a v n s B e fo lk n in g , m e n v e d T æ l­ 12

lin g e rn e i 1855 og 1860 m a a tt e K ø b e n h a v n n ø je s m e d e n m e g e t s u m m a ris k B e h a n d lin g , og fo r 1870 fo re la a s le t in te t. S c h a rlin g v ild e i og fo r sig ik k e r e t t e n o g e n B e b re jd e lse im o d S ta ts ­ b u r e a u e t, t i l h v ilk e t d e r a f R e g e rin g e n stille d e s s te d s e stig e n d e K r a v , n a v n lig p a a G r u n d a f L a n d b r u g e ts v o k s e n d e I n te re s s e r, m e n h a n v ild e a le n e p e g e p a a , a t d e r v a r A n le d n in g til p a a sæ rlig M a a d e a t sø rg e fo r K ø b e n h a v n . T il S lu t h e n s tille d e h a n til B u d g e tu d v a lg e t a t s tille F o rs la g a lle re d e p a a d e t fo re ­ lig g e n d e B u d g e t om a t b e v ilg e e n S um til a t fo rb e re d e de i s a a H e n s e e n d e f o rn ø d n e A rb e jd e r. S c h a rlin g s T a le , d e r iø v rig t ik k e a ffø d te n o g e n D e b a t u n d e r B u d g e tb e h a n d lin g e n , b e ­ v ir k e d e , a t B u d g e tu d v a lg e t i sin B e tæ n k n in g f r e m s a tte fø l­ g e n d e U d ta le ls e (B . F . 1874— 75, S. 9 9 8 ): „ U d v a lg e t v ild e fin d e d e t h e n s ig tsm æ s s ig t, om dels In d s a m lin g e n a f alle de s ta tis tis k e D a t a , d e r h a v e B e ty d n in g fo r d e n k o m m u n a le A d m in is tr a tio n — h v ilk e n I n d s a m lin g b ø r sk e e fte r e n s am le t P la n — , d e ls d e n s a g k y n d ig e B e a rb e id e ls e a f d e t sa a le d e s f re m k o m n e M a te ria le h e n la g d e s u n d e r e n sæ rlig E m b e d s ­ m a n d , og d e t f o r v e n te r , a t M a g is tr a te n v il h a v e sin O p m æ rk ­ s o m h e d h e n v e n d t h e r p a a “ . M a g is tr a te n fu lg te O p fo rd rin g e n og k o m t i l d e n E rk e n d e ls e , a t d e r v e d O p re tte ls e n a f e t k o m m u n a lt s ta tis tis k B u re a u v ild e o p n a a s e t v æ s e n tlig t G o d e fo r K o m m u n e n . M a g is tr a te n m e n te im id le r tid ik k e , a t T id e n e n d n u v a r in d e t i l a t o rg a n is e re e t s a a d a n t B u r e a u , og b l. a. h e n v is te s til, a t e n a f d e v ig tig s te O p g a v e r, d e r k u n d e h e n læ g g es u n d e r B u r e a u e t, n e m lig In d sam lin g e n a f O p lysn in g er , s ta d ig v a r til B e h a n d lin g i e t a f B o r g e r r e p r æ s e n ta tio n e n d e n 19. J u n i 1871 n e d s a t U d v a lg (B . F . 1871— 72, S. 117 ff.). D e tte U d v a lg sk u ld e b e h a n d le e t a f M a g is tr a te n s tille t F o rs la g a n g a a e n d e de fo r­ sk ellig e S k e m a e r, d e r a a rlig o m d e lte s til U d fy ld n in g b la n d t S ta d e n s B e b o e re ; d e tte F o rs la g , h æ v d e d e M a g is tra te n , m a a tte a fg ø re s, fo r in d e n d e r k u n d e fo re ta g e s n o g e t e n d e lig t m e d H e n s y n til B u r e a u e ts O r g a n is a tio n . D e rim o d m e n te M a­ g is tr a te n , a t d e t v ild e v æ re n y t t i g t a lle re d e p a a n u v æ re n d e 13

T id s p u n k t d e ls a t in d s a m le fo rsk e llig e s ta tis tis k e O p ly s ­ n in g e r , som ik k e s to d i F o r b in d e ls e m e d d e o m ta lte S k e ­ m a e r, og d e ls a t f o r e ta g e e n B e a rb e jd e ls e og S a m m e n s tillin g a f fo rsk e llig e s ta tis tis k e O p ly s n in g e r om k o m m u n a le F o r ­ h o ld . M a g is tr a te n tæ n k te i f ø r s tn æ v n te H e n s e e n d e n a v n lig p a a e n S ta t i s ti k v e d rø re n d e B y e n s B e b o e ls e s le jlig h e d e r og e n R æ k k e F o r h o ld v e d rø re n d e d e f a s te E je n d o m m e m . m . E t M a te ria le v a r a lle re d e in d s a m le t a f R o d e m e s tre n e og m e n te s a t v æ re s a a g o d t og v æ r d if u ld t, a t d e t b u r d e u n d e r k a s te s e n s ta tis tis k B e a rb e jd e ls e . A f S ta d s k o n d u k tø r e n s M a te ria le ø n ­ sk e d e s d e s u d e n u d d r a g e t O p ly s n in g e r om S tø rre ls e n a f E t a g e r ­ n e s F la d e in d h o ld og om E ta g e r n e s B e s k a tn in g . T il d isse A r ­ b e jd e r s U d fø re lse og O ffe n tlig g ø re ls e m e n te s e t B e lø b p a a 4 .5 0 0 K r . a t v æ re n ø d v e n d ig t. M ed H e n s y n ti l d e t a n d e t P u n k t tæ n k te M a g is tr a te n p a a e n k o r t f a t t e t og o v e rs k u e lig F r e m s tillin g a f d e m a n g e a r te d e O p ­ ly s n in g e r , d e r f a n d te s s p r e d t r u n d t om i de fo rsk e llig e k o m ­ m u n a le B e r e tn in g e r m . m ., e lle r som f a n d te s i M a g is tr a ts ­ k o n to r e r n e s u t r y k t e M a te ria le . M a n tæ n k te sig e t S a m m e n ­ d r a g a f s ta tis tis k e O p ly s n in g e r v e d rø re n d e K ø b e n h a v n i S m a g m e d d e „ S a m m e n d r a g a f s ta tis tis k e O p ly s n in g e r a n g a a e n d e K o n g e r ig e t D a n m a r k “ , som i n o g le A a r v a r b le v e t u d s e n d t a f S ta te n s s ta tis tis k e B u r e a u , og som h a v d e v æ r e t a f a d ­ sk illig I n te r e s s e . T il d e tte A r b e jd e m e n te m a n , a t d e r s k u ld e b r u g e s 1.000 K r ., og p a a B u d g e t te t fo r 1876 p a a B ila g 22, P o s t 10 o p to g e s h e r e f te r e t B e lø b p a a i a lt 5.500 K r . „til s ta ­ tistisk e A rb ejd er f o r K om m u n e n “ , og v e d B u d g e tte ts V e d ­ ta g e ls e fo rh ø je d e s B e lø b e t t i l 6 .500 K r . I d e t M ø d e, h v o rm e d B u d g e td e b a tte n in d le d e d e s d e n 15. N o v e m b e r 1875, u d t a l te P ro fe s s o r S c h a rlin g sin A n e rk e n d e ls e a f, a t M a g is tr a te n n u v ild e p a a b e g y n d e n o g le s ta tis tis k e A r ­ b e jd e r , m e n s a m tid ig b e k la g e d e h a n m e g e t, a t m a n ik k e s tr a k s p a a b e g y n d te O p re tte ls e n a f e t s ta tis tis k B u r e a u (B . F . 1 8 7 5— 76, S. 4 62 ff.). 14

E f t e r a t B u d g e tu d v a lg e t h a v d e a fg iv e t sin B e tæ n k n in g saa- le d e s, a t d e r v a r S ik k e rh e d f o r , a t P e n g e n e ti l d e s ta tis tis k e A r b e jd e r v ild e b liv e b e v ilg e t, s e n d te P ro fe s so r S c h a rlin g M a g is tr a te n e n S k riv e ls e , i h v ilk e n h a n a f I n te re s s e fo r S ag en tilb ø d v e d e r la g s f rit a t v ille le d e B e a rb e jd e ls e n a f d e t in d ­ s am le d e M a te ria le og u d a r b e jd e e n F re m s tillin g a f de d e rv e d in d v u n d n e R e s u lta te r . N o g e n s tø r re B e ty d n in g fo r d e s ta tis tis k e A rb e jd e r, d e r n u s k u ld e u d fø re s , b a r P ro fe s s o r S c h a rlin g n æ p p e h a f t, m e n Æ r e n fo r d isse k a n s ik k e r t a le n e tilre g n e s d e n u n g e s ta t s ­ v id e n s k a b e lig e K a n d id a t, M a rcu s R u b in , d e r f r a 1. M aj 1875 v a r a n t a g e t a f B o r g m e s te r e n fo r M a g is tra te n s 2. A fd e lin g , G e h e im e e ta ts r a a d F e n g e r , m e d d e n d o b b e lte O p g a v e a t u d ­ a r b e jd e d e n f o r a n n æ v n te k ø b e n h a v n s k e S ta tis tik og a t fu n g e re som S e k re tæ r fo r d e t a f K o m m u n a lb e s ty r e ls e n n e d s a tte U d ­ v a lg v e d rø re n d e F æ s tn in g s te r r æ n e ts R e a lis a tio n . I E f t e r a a r e t 1876 u d s e n d te s d e t fø rs te H æ fte a f : S ta tistisk e O p lysn in g er om S ta d en K jø b en h a vn , i d e t v æ s e n tlig e o m fa tte n d e A a re n e 187 0— 75. R u b in sig er i sine E r in d r in g e r , a t h a n v a r en e om A r b e jd e t, og n a a r d e r y d e rlig e re ses h e n t il R u b in s s to re U n g d o m (h a n v a r f ø d t i 1854) og til, a t d e r k u n fo re la a m e g e t f a a u d e n la n d s k e F o r b ille d e r og in te ts o m h e ls t o rd n e t M a te ria le fo r K ø b e n h a v n , sa a le d e s a t a lt m a a tte sam les g e n n em a lle h a a n d e t r y k t e og u t r y k t e B e re tn in g e r og d ire k te H e n v e n d e ls e r t i l I n s titu tio n e r n e , m a a R e s u lta te t fo re k om m e r e t im p o n e re n d e . P a a G ru n d la g a f k o m m u n a le B e re tn in g e r, s ta tis tis k e T a b e lv æ rk e r , T id s s k r if te r og O p ly sn in g e r h o s p r iv a te g iv e r H æ f te t e n R æ k k e ta lm æ s s ig e O p ly sn in g e r til B e ly s n in g a f B y e n s U iv og Ø k o n o m i i alle d e n s fo rsk ellig e A fs k y g n in g e r. I H æ f te t b e h a n d le s s a a le d e s : F o lk e ta l og Æ g te ­ s k a b e r, S y g d o m og D ø d e lig h e d , N æ rin g s liv , k o m m u n a le V æ r­ k e r, I n d - og U d fø rs e l, B e fo rd rin g s v æ s e n , P e n g e - og B ø rs ­ v æ s e n , S k o le v æ se n , F a ttig v æ s e n , M u se um sb e sø g og F o r ­ ly s te ls e s liv , R e ts p le je , S k a tte v æ s e n s a m t K o m m u n e n s Ø k o n om i. R u b in e r ik k e v e g e t tilb a g e se lv fo r sa a v a n sk e lig e O p g a v e r 15

som B e re g n in g a f e n D ø d e lig h e d s ta v le fo r K ø b e n h a v n og U d re g n in g a f d e n s a n d s y n lig e L e v e a ld e r , e lle r e n U d re g n in g a f h v a d d e t t i l e n v o k s e n M a n d s U n d e r h o ld n ø d v e n d ig e K v a n ­ t u m V a re r h a r k o s te t i e th v e r t a f A a re n e 18 3 9— 75. I S e p te m b e r 1876 u d s e n d te s e n d v id e r e : T a b ella risk F rem ­ s tillin g a f fo rsk je llig e , de fa s te E jen d om m e i K jø b ejih a vn ve d ­ rørende F orhold ( T a b e lv æ r k ti l K ø b e n h a v n s S t a ti s t ik N r. 1). P a a G r u n d la g a f d e t tid lig e r e g e n n em R o d e m e s tre n e in d s a m ­ le d e M a te ria le og S ta d s k o n d u k tø r e n s A r k iv g iv e r T a b e l­ v æ r k e t e n O v e rs ig t v e d rø re n d e O m s æ tn in g e n a f f a s te E j e n ­ d o m m e i K ø b e n h a v n i A a re n e 18 6 1— 7 5, e n O v e rs ig t v e d ­ r ø r e n d e A n ta lle t a f b e b y g g e d e og u b e b y g g e d e E je n d o m m e s a m t o v e r S tø rre ls e n a f d e u b e b y g g e d e E je n d o m m e s A re a le r Dg e n d e lig e n O v e rs ig t v e d rø re n d e A n ta lle t a f L e jlig h e d e r i p r iv a te E je n d o m m e . V e d N y t a a r 1877 f r a t r a a d t e M a rc u s R u b in S tillin g e n som S e k re tæ r v e d F æ s tn in g s te r r æ n u d v a lg e t fo r f r a d a a f u d e lu k ­ k e n d e a t h e llig e sig B e s k æ ftig e ls e n m e d M a g is tr a te n s s t a ­ tis tis k e A r b e jd e r , og i d e fø lg e n d e A a r s k r e v h a n e n R æ k k e v æ g tig e og b a n e b r y d e n d e s ta tis tis k e V æ rk e r. S a a le d e s u d ­ s e n d te s i N o v e m b e r 1 8 7 7 : T a b ella risk F rem stillin g a f Vel- gjøren h eden i K jø b en h a vn og fo r sk je llig e denne vedrørende F o r­ h old (T a b e lv æ r k ti l K ø b e n h a v n s S t a tis tik N r. 2), i D e c e m b e r 1 8 7 8 : T a b ella risk F rem stillin g a f de v ig tig ste K jø b en h a vn s H a v n vedrørende F orhold (T a b e lv æ r k t i l K ø b e n h a v n s S t a tis tik N r. 3), i D e c e m b e r 1 8 7 9 : T a b ella risk F rem stillin g a f K jø b e n ­ h avn s F a ttig væ sen s H is to r ie 1 8 1 6— 78 (T a b e lv æ r k t i l K ø b e n ­ h a v n s S ta t is t i k N r. 4) og i N o v e m b e r 1 8 8 0 : F ortegn else over og B esk riv else a f K jø b en h a vn s K om m u n e s fa s te E jen d om m e m .m . ( T a b e lv æ r k t i l K ø b e n h a v n s S t a ti s t ik N r. 5). A t flere a f d isse V æ rk e r o g s a a i U d la n d e t v a k te e n v is O p ­ m æ rk s o m h e d , f r e m g a a r d e ra f, a t d e r p a a O p fo rd rin g a f D ir e k ­ tø r e n fo r d e t k g l. ita lie n s k e s ta tis tis k e B u r e a u , P ro fe s s o r B o d io , i 1880 u d a r b e jd e d e s e t R e s u m é s a a v e l a f V e lg ø re n ­ h e d s s ta tis tik k e n som a f F a ttig v æ s e n e ts H is to r ie og S t a tis tik 16

t il O p ta g e ls e i e n in te r n a tio n a l P u b lik a tio n v e d rø re n d e d e n o ffe n tlig e V e lg ø r e n h e d 1). D e t e r i d e t fo re g a a e n d e n æ v n t, a t d e t O m ra a d e , h v o r S a v n e t a f e n in d g a a e n d e s ta tis tis k B e a rb e jd e ls e fo r K ø b e n h a v n h a v d e v æ r e t s tø r s t, v a r v e d rø re n d e S ta d e n s B e fo lk n in g s ­ f o rh o ld . D e t v a r d e rfo r n a tu r lig t, a t M a rc u s R u b in s n æ s te O p g a v e b le v U d a r b e jd e ls e n a f e n in d g a a e n d e B e fo lk n in g s ­ s t a t is ti k p a a G r u n d la g a f d e n officielle F o lk e tæ llin g , d e r sk u ld e a fh o ld e s d e n 1. F e b r u a r 1880. F o r m a a le t h e rm e d v a r ik k e ale n e a t f a a T æ llin g e n s R e s u lta te r o p g jo r t e fte r de L in ie r, som M a g is tr a te n m a a t t e a n se fo r a t v æ re a f I n te re s s e fo r K ø b e n ­ h a v n s K o m m u n e , m e n tillig e a t f a a selv e T æ llin g e n t i l r e tt e ­ la g t p a a e n s a a d a n M a a d e , a t M a te r ia le t k o m til a t afg iv e d e t b e d s t m u lig e G r u n d la g fo r e n s a a d a n O p g ø relse. R e s u lta te t a f d e tid lig e r e T æ llin g e r h a v d e v is t, a t selv e T æ llin g sm a te ria le ts T ilre tte læ g n in g og I n d s a m lin g h a v d e v æ r e t r e t m a n g e lfu ld . I e n I n d b e r e tn in g t i l B o r g e r r e p r æ s e n ta tio n e n fra S k a tte k o n ­ to r e ts d y g tig e C h ef, K a n c e llira a d B e c h , a n g a a e n d e d e t fo re ­ lø b ig e R e s u l ta t a f F o lk e tæ llin g e n d e n 1. F e b r u a r 1 8 7 0 2), p a a - p e g e d e s d e t, a t S k e m a e rn e v a r m e g e t m a n g e lfu ld t u d f y ld t, v is tn o k fo r e n s to r D e l g r u n d e t p a a m a n g le n d e I n s tr u k tio n . K o n to r c h e f B e c h h e n le d te s a a le d e s O p m æ rk s o m h e d e n p a a , a t d e r p a a T æ llin g s lis te rn e som m id le rtid ig fravæ rende v a r o p ­ f ø r t M e n n e s k e r, d e r i d e s id s te fe m te n A a r h a v d e v æ r e t b o s a t i A m e rik a og A u s tr a lie n , a t d e R u b r ik k e r p a a L is te rn e , h v o r F a m ilie rn e s A n ta l og L ø b e n u m re sk u ld e o p fø re s, o fte v a r b le v e t m is f o r s ta a e t, s a a le d e s a t d e r h e r v a r o p fø rt d e p a a g æ ld e n d e s L ø b e n u m re i B r a n d k o r p s e t, B o rg e rv æ b n in g e n o. 1., a t T je ­ n e s te ty e n d e , L æ rlin g e , H a n d e ls b e tje n te , S læ g tn in g e og B e ­ x) Resuméet optoges i det nævnte Værk, der udkom i 1881, under Titlen: „Della benificenza e degli stabilimenti di carita e fondazioni pie a Copen- aghen“. 2) Indberetning angaaende det foreløbige, ved Skattecontoiret udfundne Resultat af den her i Staden den 1ste f. M. stedfundne Folketælling (B. F. 1869— 70, S. 462 ff.). 2 17

sø g e n d e f r a L a n d e t v a r o p f ø r t som L o g e re n d e og s a a le d e s fre m d e le s . I E f t e r a a r e t 1879 t r a f M a g is tr a te n A f ta le m e d d e t k g l. s ta tis tis k e B u r e a u om , a t d e n B e a r b e jd e ls e a f F o lk e tæ llin g s ­ lis te r n e fo r K ø b e n h a v n , som tid lig e r e v a r f o r e ta g e t i S ta te n s B u r e a u , b le v o v e r d r a g e t t i l M a g is tr a te n s O m so rg , og B u r e a u e ts S a m ty k k e o p n a a e d e s t i l p a a T æ llin g s s k e m a e rn e a t f a a in d f ø r t e n R æ k k e sæ rlig e R u b r ik k e r fo r K ø b e n h a v n , g e n n em h v ilk e m a n ø n s k e d e O p ly s n in g e r h o s B e fo lk n in g e n om B e b o e ls e s ­ f o rh o ld , Æ g te s k a b s f o r h o ld m . m . D e n y e S p ø rg sm a a l, d e r o p ­ s tille d e s a n g a a e n d e B e fo lk n in g e n s Æ g te s k a b s f o r h o ld , v a r fø l­ g e n d e : F o r s a a v id t V e d k o m m e n d e e r g ift, E n k e m a n d , E n k e , F r a ­ s k ilt, ø n s k e s b e s v a r e t: a) om f ø r s te e lle r a n d e n G a n g g if t; b ) om h v ilk e t A a r d e r e r in d g a a e t Æ g te s k a b ; c) om A n ta lle t a f le v e n d e B ø r n i Æ g te s k a b e t ; d) om A n ta lle t a f d ø d e B ø r n , i n d b e f a t t e t d ø d fø d te , i Æ g t e ­ s k a b e t. (O p ly s n in g e rn e b — d gæ ld e u d e lu k k e n d e fo r s id s te Æ g te s k a b ) . N a a r d is s e R u b r ik k e r s a m m e n h o ld te s m e d F o lk e tæ llin g s ­ s k em a e rn e s a lm in d e lig e O p ly s n in g e r o v e r P e r s o n e rn e s K ø n , A ld e r, æ g te s k a b e lig e S tillin g og E r h v e r v , v ild e d e s am le d e O p ly s n in g e r k u n n e a fg iv e B a s is fo r e n F r e m s tillin g a f Æ g t e ­ fæ lle rn e s A ld e r v e d V ie lse n og a f Æ g te s k a b e ts V a rig h e d , g r u p p e r e t e f te r E r h v e r v s f o r h o ld ; e n d v id e re a f d e t s am le d e A n ta l B ø r n p r . Æ g te s k a b , g r u p p e r e t e f te r Æ g te f æ lle r n e s A ld e r v e d V ie lse n , Æ g te s k a b e ts V a rig h e d og E rh v e r v s f o r h o ld e n e , og e n d e lig a f A n ta lle t a f d ø d e B ø r n p r . Æ g te s k a b f o r d e lt u n d e r d e s am m e G r u p p e r og tillig e i F o r h o ld til d e n æ g te s k a b e lig e F r u g t b a r h e d . U d k a s te t t i l S k e m a e rn e s e n d te s t i l S k a tte k o n to r e t, d e r g e n n em R o d e m e s tre n e fo r e s to d T æ llin g e n , og e f te r a t h a v e s e t d isse S p ø rg sm a a l s k re v K a n c e llir a a d B e c h t i l B o r g m e s te r 18

F e n g e r , a t M a g is tr a te n ik k e k u n d e v æ re b e k e n d t a t se n d e d e u p a s s e n d e , n æ r g a a e n d e og u n y ttig e S p ø rg sm a a l u d t i l B e ­ fo lk n in g e n . R u b in fik S k riv e ls e n til B e s v a re ls e og m a a tte in d r ø m m e , a t Æ g te s k a b s s p ø rg s m a a le n e v a r n y e b a a d e p a a u d e n la n d s k e og in d e n la n d s k e F o lk e tæ llin g s s k e m a e r, m e n d a B e s v a re ls e rn e s a m m e n h o ld t m e d S k e m a e rn e s ø v rig e O p ly s ­ n in g e r — som f o r a n n æ v n t — v ild e g iv e e t e n e s ta a e n d e og f o r tr in lig t M a te ria le ti l v id e n s k a b e lig B e ly s n in g a f v ig tig e B e fo lk n in g s - og so ciale F o r h o ld , v a r R u b in k e d a f a t la d e S p ø rg sm a a le n e u d g a a . R u b in s k riv e r h e ro m i sin e E r i n d r i n g e r : „ J e g f re m s e n d te S k riv e ls e n , æ n g s te lig p a a G r u n d a f d e n p a a ­ g æ ld e n d e E m b e d s m a n d s A u to r ite t, og fo rd i je g in d s a a , a t d e n a lm in d e lig e O p in io n v ild e g iv e b a rn R e t, m e n h v o r g la d b le v je g ik k e , d a F e n g e r n o g le D a g e e f te r s e n d te B u d e f te r m ig og d e n n e G a n g m e d m e g e n A lv o r s a g d e : „ H v is m a n a ld rig v o v e r sig ti l n o g e t n y t , s k e r d e r i n t e t n y t . F ø lg D e re s V e j, R u b in , je g v il ik k e v æ re d e n , d e r læ g g e r D e m H in d r in g e r i V e je n “ . S k e m a e rn e k o m u d , m ø d te n o g e n O p p o s itio n og n o g le L ø je r i P re s s e n , m e n B e fo lk n in g e n s v a re d e , og v i fik e t g r u n d ­ læ g g e n d e M a te ria le tilv e je b r a g t “ . M a te r ia le t b le v a f fo rsk e llig e G r u n d e ik k e u d n y t t e t i d e t iø v r ig t r e t u d fø rlig e T a b e lv æ rk v e d rø re n d e B e fo lk n in g s- og B o lig fo rh o ld e n e , d e r u d s e n d te s i M aj 1882 ( T a b e lv æ rk ti l K ø b e n h a v n s S ta tis tik N r . 6), m e n k o m d e rim o d t i l a t d a n n e G r u n d la g e t fo r d e n m e g e t v æ g tig e v id e n s k a b e lig e A fh a n d lin g v e d rø re n d e Æ g te s k a b s f o r h o ld e n e , som R u b in s a m m e n m e d P ro fe s s o r H a r a ld W e s te r g a a r d u d s e n d te i 1890 v e d H jæ lp a f e n B e v illin g p a a F in a n s lo v e n 1). F o r u d e n U d a r b e jd e ls e n a f d e i d e t fo re g a a e n d e n æ v n te s ta tis tis k e P u b lik a tio n e r h a v d e d e n s ta tis tis k e V irk s o m h e d p a a flere M a a d e r y d e t K o m m u n e n s fo rsk e llig e A fd e lin g e r B is ta n d v e d I n d s a m lin g a f O p ly s n in g e r f r a I n d - og U d la n d s a m t v e d A fg iv e lse a f B e tæ n k n in g e r v e d rø re n d e ø k o n o m is k e 0 Marcus Rubin og Harald Westergaard: Æ gteskabsstatistik paa Grund­ lag af den sociale Lagdeling (Kbhvn. 1890). 2 * 1 9

o g s ta tis tis k e S p ø rg sm a a l. D e t v a r d e rfo r o g s a a n a tu r l ig t, a t d e r i M a g is tr a te n n æ re d e s Ø n sk e om a t f a a d e n s ta tis tis k e V ir k s o m h e d o r g a n is e re t i e n f a s te r e F o r m e n d h id til, m e n d e r g jo rd e sig s a m tid ig n o g e n B e tæ n k e lig h e d g æ ld e n d e , id e t M a g is tr a te n f r y g te d e fo r, a t d e t i L æ n g d e n m a a t t e a n se s fo r a t lig g e u d e n f o r K o m m u n e n s O p g a v e a a rlig a t u d s e n d e sa a - d a n n e f o r s k e llig a r te d e s ta tis tis k e P u b lik a tio n e r , lig e so m m a n m e n te , a t d e t v ild e v æ re v a n s k e lig t fo r S ta ti s t ik k e n A a r e f te r A a r a t ta g e n y e og s to re S p ø rg sm a a l o p t i l B e h a n d lin g 1). D e rim o d in d s a a M a g is tr a te n t i l f u ld e N y t te n a f, a t d e r v a r e n C e n tr a l t i l I n d s a m lin g a f O p ly s n in g e r f r a I n d - og U d la n d , og som tillig e k u n d e a fg iv e B e tæ n k n in g e r v e d rø re n d e ø k o n o m is k e o g s ta tis tis k e S p ø rg sm a a l. S k u ld e d e t v æ re m u lig t a t f a a S t a t i ­ s tik k e n o r g a n is e re t i e n sæ rlig I n s t i t u t i o n , a n s a a m a n d e t d e r ­ fo r fo r n ø d v e n d ig t t i l d e n n e a t h e n læ g g e O p g a v e r a f p e r m a ­ n e n t N a t u r , d e r k u n d e b e v irk e , a t d e n s ta tis tis k e I n s t i t u t i o n fik tils tr æ k k e lig t A r b e jd s s to f . U n d e r M a g is tr a te n s 1. A fd e lin g f a n d te s n u fo rsk e llig e A r b e jd e r , h v is B e ty d n in g og v o k s e n d e O m fa n g v a r a f d e n A r t, a t M a g is tr a te n m a a t te ø n s k e a t h e n ­ læ g g e d em ti l e t s æ rlig t K o n to r . D e tte g ja ld t f ø r s t og f r e m m e s t den aarlige U d arb ejdelse a f V alglistern e til R ig sd a g s- og B orger­ rep ræ sen ta tio n sva lg , id e t d e tte A r b e jd e , d e r k r æ v e d e e n n ø je o g p e rs o n lig K o n tr o l, g e n e re d e A fd e lin g e n ik k e m in d s t p a a G r u n d a f d e n s tæ r k e V æ k s t, d e r v a r i d e n n e s ø v rig e A r b e jd e r . E n d v id e r e h e n h ø r te u n d e r 1. M a g is tr a ts a f d e lin g T ilsy n e t m ed de a f fo rsk e llig e F oren in ger (M ester- og S v e n d e fo re n in g e r) og S yg ekassern e in d sen d te A a rsreg n sk a b er . D e a f M a g is tr a te n a n e r k e n d te S y g e k a s s e rs M e d le m s ta l a n d ro g c a . 2 0 .0 0 0 P e r ­ s o n e r, og R e g n s k a b e r n e s A ffa tte ls e v a r fo r e n s to r D e l r e t x) I 1879 foreslog Borgmester Fenger at oprette et egentligt statistisk Kontor, men Magistraten gik imod. D ette gentog sig i 1882, og Rubin skriver herom i sine Erindringer: . . og nogle af Magistratens Medlemmer sagde mig da aabent, at Fengers Magtomraade ønskede man ikke at ud­ vide med et n yt Kontor“. I 1883 gik Fenger af som Borgmester, og dermed var Vejen banet for Kontorets Oprettelse. 20

m a n g e lf u ld ; d e t v a r d e rfo r ø n s k e lig t, a t d e n K o n tr o l, d e r s k u ld e u d ø v e s f r a M a g is tr a te n s S id e , b le v m e re v irk s o m e n d h id til. E n d v id e r e ø n s k e d e A fd e lin g e n a t b liv e fri fo r B e a r­ bejdelsen a f de aarlige L iste r om skolep ligtige B ørn . E n O p g a v e a f e n n o g e t a n d e n N a tu r , som m a n ø n s k e d e a t f a a t a g e t op t il B e a r b e jd e ls e , v a r O p lysn in g om og O versigt over S tad en s Om sæ tn in gsfo rh o ld , som h id til p a a flere O m ra a d e r h a v d e v æ r e t s a v n e t 1). D e r v a r h e rm e d s a m le t fo rsk e llig e k o m m u n a le A rb e jd e r, d e r m e n te s a t k u n n e b e g ru n d e „ e n f a s t a a rlig og s ta d ig V ir k ­ s o m h e d “ og h e rm e d d a n n e B a s is fo r e t K o n to r , d e r tillig e s k u ld e p a a ta g e sig a t lø se d e fo rsk e llig e s ta tis tis k e O p g a v e r o g s a a a f s tø r re og e k s tr a o r d in æ r N a t u r , som v ild e d u k k e op T i d e f te r a n d e n . V e d d is s e s id s te tæ n k te s f ø r s t og f re m m e s t p a a B ea rb ej­ delsen a f F olketæ llin gern e. D e t i 1882 u d s e n d te T a b e lv æ rk v e d ­ r ø r e n d e F o lk e tæ llin g e n i 1880 h a v d e a a b n e t a d sk illig e K o m ­ m u n a lp o litik e r e s Ø jn e f o r, a t d e t i e n s tæ r k t v o k s e n d e S to r b y v a r a f d e n a lle rs tø r s te B e ty d n in g a t h a v e e t in d g a a e n d e K e n d ­ s k a b til B e fo lk n in g e n s T ilv æ k s t, d e n s O m fly tn in g , d e n s E r ­ h v e rv s f o r h o ld , B o lig fo rh o ld m . m . E n in d g a a e n d e s ta tis tis k B e a rb e jd e ls e a f d isse F o r h o ld v a r ik k e b lo t a f b e ty d e lig so cial In te r e s s e , m e n o g s a a i a d s k illig e T ilfæ ld e a f s to r og d ire k te a d m in is tr a tiv I n te r e s s e . S a a fr e m t d isse U n d e rs ø g e ls e r s k u ld e tilf re d s s tille K o m m u n e n s T a r v , m a a tt e d e d o g tilfa ld e K o m ­ m u n e n s e g e n A d m in is tr a tio n , id e t e n s a a d y b tg a a e n d e B e ­ a rb e jd e ls e la a u d e n f o r d e O p g a v e r, som S ta te n s s ta tis tis k e B u r e a u h a v d e s a t sig. S om e t a n d e t A rb e jd e tæ n k te s d e r x) I August 1882 havde Rubin efter Anmodning fra Hærens Forplej­ ningskorps udarbejdet en „Undersøgelse om Konsumen i K jøbenhavn i alt væsentligt vedrørende Befolkningens Forbrug af de nødvendige Levneds­ midler". Undersøgelsen var et Bilag — blandt adskillige andre — til en Skrivelse fra Forplejningskorpset til Krigsministeriet om „Kjøbenhavns Fæstnings Proviantering ved Udsigt til Beleiring“. (Trykt som Manu­ skript, Kbbvn. 1883). 21

p a a f o r t s a tt e U d g iv e ls e r h v e r t 5. A a r a f S am m en d ra g a f s ta ti­ stisk e O p lysn in g er om S ta d e n . P a a é t S te d s k u ld e h e r sam le s a lle d e n y e s te s ta tis tis k e D a ta , som d e ls f a n d te s s p r e d t r u n d t om i e n R æ k k e m e re e lle r m in d re l e t tilg æ n g e lig e P u b lik a tio n e r e lle r o v e rh o v e d e t ik k e v a r t r y k t , m e n som m a a t t e f o r u d s æ tte s a t v æ re a f I n te r e s s e fo r A d m in is tr a tio n e n og fo r B o rg e rn e . M ed B e g ru n d e ls e i alle d e f o r a n n æ v n te A r b e jd e r fo re s lo g M a g is tr a te n h e r e f te r B o r g e r r e p r æ s e n ta tio n e n v e d S k riv e ls e a f 13. A p ril 1883 a t o p r e tte e t s æ rs k ilt K o n to r , e t S ta tis tis k K o n to r, u n d e r K o m m u n e n f r a 1. J u l i 1883 (B . F . 18 8 3— 84, S. 189 ff.). E f t e r B e s k a ffe n h e d e n a f e n D e l a f d e O p g a v e r, som s k u ld e h e n læ g g e s u n d e r d e t n y e K o n to r , m e n te m a n d e t r ig tig s t a t h e n læ g g e d e tte u n d e r M a g is tr a te n s 1. A fd e lin g , id e t d e t d o g f re m h æ v e d e s som e n g iv e n F o r u d s æ tn in g , „a t dette K o n to r i lige h øj G rad sk a l sta a til D is p o s itio n f o r sam tlig e M a g istra te n s A fd e lin g e r m ed H e n sy n til O p ly sn in g m . m . a f sta tis tisk eller an d en lign en de N a tu r “ . M a n h a r v e d d isse O rd v ille t f a s ts la a , a t K o n to r e t s k u ld e v æ re K o m m u n e n s u p a r tis k e R a a d g iv e r p a a s it sæ rlig e F e lt og tillig e s ik re d e n fo r d e tte F o r m a a l n ø d ­ v e n d ig e U a fh æ n g ig h e d . — D e t s k a l s tr a k s sig es, a t S ta tis tis k K o n to r a ltid h a r b e v a r e t d e n n e U a fh æ n g ig h e d , d e r e r d e n n ø d v e n d ig e B o rg e n fo r, a t S ta tis tik k e n b liv e r d e n u p a r tis k e V e jle d e r, og d e r e r a ld rig h v e r k e n f r a M a g is tr a te n e lle r B o r ­ g e rr e p ræ s e n ta tio n e n g jo r t e n d o g d e t a lle rm in d s te F o rs ø g p a a a t k n æ g te K o n to r e ts Y tr in g s f r ih e d . K o n to r e t fo re slo g e s n o r m e r e t m e d e n K o n to r c h e f, e n A s ­ s is te n t og e n S k riv e r, id e t m a n p a a G r u n d a f d e t n o g e t v e k s ­ le n d e O m fa n g , A r b e jd e t i K o n to r e t v ild e f a a , ik k e m e n te a t b u r d e k n y t t e flere f a s te K r æ f te r h e r til, m e n i S te d e t fo r stille d e e t B e lø b til R a a d ig h e d ti l y d e rlig e re M e d h jæ lp i K o n to r e t. S a g e n om K o n to r e ts O p re tte ls e b e h a n d le d e s i B o r g e r r e ­ p r æ s e n ta tio n e n s M ø d e d e n 21. M aj 188 3, m e n g a v ik k e A n ­ le d n in g ti l n o g e n D e b a t, og v e d S a g e n s 2. B e h a n d lin g i M ø d e t d e n 2 8 . M aj v a r K o n to r e ts O p re tte ls e v e d ta g e t, h v o r e f te r 22

S a g e n g ik t i l I n d e n rig s m in is te rie ts S ta d fæ s te ls e . D e n 1. J u li 1883 b e g y n d te S ta tis tis k K o n to r h e re fte r sin V irk s o m h e d som s e lv s tæ n d ig k o m m u n a l I n s t i tu ti o n u n d e r L e d e lse a f S k a b e re n a f d e n k o m m u n a le S ta tis tik , M a rc u s R u b in , d e r f ra n u a f b le v d e t a f N a v n , som h a n f a k tis k a lle re d e i flere A a r h a v d e v æ r e t a f G a v n : C h e f fo r S ta d e n K ø b e n h a v n s s ta tis tis k e K o n ­ to r . D a K o n to r e t h e n la g d e s u n d e r M a g is tra te n s 1. A fd e lin g , b le v d e ts ø v e rs te C hef, B o rg m e s te r H . N . H a n s e n , d e r h a v d e v æ r e t sæ rlig v ir k s o m fo r K o n to r e ts O p re tte ls e .

3 . S T A T I S T I S K K O N T O R I A A R E N E 1 8 8 3 — 9 5 . E f te r a t S ta tis tis k K o n to r v a r o p r e t t e t og h e n la g t u n d e r M a g is tr a te n s 1. A fd e lin g , fu lg te u n d e r M a rc u s R u b in s L e d e lse e n R æ k k e tr a v le A r b e jd s a a r . R o r g m e s te r e n fo r M a g is tr a te n s 1. A fd e lin g , K o n f e r e n s r a a d H . N . H a n s e n , b e n y tte d e d e n n y e I n s t i t u t i o n p a a tils v a r e n d e M a a d e , som B o r g m e s te r F e n g e r h a v d e g jo r t, d e n g a n g b a n v a r ø v e rs te C h e f fo r d e n k o m m u n a le S ta tis tik . R u b in s R a a d b le v n u som tid lig e r e in d h e n te t a f B o r g m e s te r e n , o v e r a lt h v o r d e r f re m k o m s ta tis tis k e og ø k o n o ­ m is k e S p ø rg sm a a l, og K o n to r e t u d a r b e jd e d e e n la n g R æ k k e a f v ig tig e R e s p o n s a , d e r a fg iv e r B e v is f o r, a t M a g is tr a te n f o r s to d a t d ra g e N y tt e a f d e n u d m æ r k e d e s ta tis tis k e og n a tio n a lø k o n o m is k e Y id e n , som R u b in s a d in d e m e d . A t B o r g m e s te r H . N . H a n s e n ik k e a ltid h a v d e n æ r e t d e n m e s t g lø d e n d e I n te r e s s e fo r S ta tis tik k e n , e r fø lg e n d e E p is o d e , d e r f a n d t S te d n o g le A a r tid lig e r e , e t V id n e s b y r d o m ; R u b in b e r e t t e r h e ro m i sin e E r in d r in g e r : „ E f te r n u og d a a t h a v e h a f t S a m ta le r m e d B o r g m e s te r H a n s e n , g ik je g e n D a g op t i l h a m m e d e t f æ r d ig t T a b e lv æ rk , id e t je g s a m tid ig v ild e h a v e h a m t i l a t in te re s s e r e sig fo r O p re tte ls e n a f d e t s ta tis tis k e K o n to r . D e n D a g h a v d e v i v o r t fø r s te og s id s te S a m m e n s tø d . H a n s to d , d a je g k o m in d , v e d V in d u e t u d im o d K a tt e s u n d e t i s it K o n to r p a a d e t g am le R a a d h u s . J e g g ik d a h e n t i l h a m og g a v h a m B o g e n . H a n to g d e n i H a a n d e n , h o ld t d e n e t Ø je b lik , sm e d d e n s a a h e n la n g s V in d u e s k a rm e n , s a a je g tr o e d e V in d u e t s k u ld e g a a i S ty k k e r , og r a a b t e t i l s i d s t : „ T r o r D e , d e r e r t r e M e n n e s k e r i h e le B y e n , d e r b r y d e r sig om s a a d a n e n S am lin g T a l ? “ 24

J e g h a v d e a ld rig fø r i m it L iv tr u f f e t n o g e t lig n e n d e , a n s a a n a tu r lig v is S la g e t fo r t a b t og s v a re d e r o lig t og æ rlig t, som je g m e n te d e t: „ N e j, m e n se lv om d e r e r flere S p æ k h ø k e re i B y e n

Marcus Rubin. e n d F o lk , d e r s tu d e r e r S a n s k rit, h ø r e r d e s id s te jo o g sa a t i l “ . D a s k e te d e r n o g e t h ø js t m æ r k v æ r d ig t, som je g h e lle r a ld rig h a v d e tr u f f e t fø r. H . N . H a n s e n t a v , g ik S tu e n r u n d t , k om tilb a g e , s a a ’ p a a m ig m e d d e t e je n d o m m e lig e D ra g a f B lø d h e d , h a n k u n d e h a v e o v e r sin e s to r s k a a r n e T ræ k , og s a g d e : „ J e g h a v d e U r e t, k o m n u og sæ t D e m n e d og la d os ta le om T in - 25

Made with