Jakop Rigter - Handboek ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigden

1  Introductie

deld. Op basis van deze informatie kan de vraag Wat is er aan de hand? beantwoord worden. Informatie over risico- en beschermingsfactoren kan antwoord geven op de vraag Hoe is dit zo gekomen? Elk hoofdstuk laat ook zien wat er vanuit het per- spectief van de ontwikkelingspsychopathologie be- kend is over het voorkomen en behandelen van kin- deren met een stoornis en wat we weten van hoe het kinderen met een bepaalde stoornis gemiddeld gezien vergaat. In dit boek werken we voor het gemak met de be- grippen ‘kinderen’ en ‘jongeren’. Vaak gebruiken we ook alleen het begrip ‘kind’ en meestal bedoelen we dan kinderen van verschillende leeftijden. Soms ge- bruiken we de volgende (specifieke) begrippen: ba- by’s (0-2 jaar); peuters (2-4 jaar); kleuters (4-6 jaar); schoolleeftijd (6-12 jaar), pubers (11-13 jaar) en ado- lescenten of jongeren (12+). Psychopathologie is de wetenschap waarin psychische stoornissen worden bestudeerd. Deelonderwerpen van deze wetenschap zijn het vóórkomen – de hoe- veelheid, het ontstaan, het onderscheid tussen – en de behandeling van stoornissen. Veelal wordt psycho- pathologie in één adem genoemd met psychiatrie: de hulpverlening aan mensen die psychisch lijden. Psy- chopathologie houdt zich echter bezig met de theorie over psychische stoornissen, psychiatrie met de hulp- verleningspraktijk aan mensen met een psychische stoornis (Vandereycken 2008). Men spreekt zowel van psychiatrische stoornissen als van psychische stoor- nissen. Deze begrippen zijn inwisselbaar, maar in dit boek gebruiken we het begrip psychische stoornis. De reden daartoe is dat het begrip psychiatrie te veel de gedachte oproept aan ernstige stoornissen en psychia- trische inrichtingen. Zoals nog volop zal blijken, kun- nen psychische stoornissen bij kinderen voorkomen zonder dat er sprake is van hulpverlening, laat staan een opname. Henry uit het voorbeeld hiervoor heeft misschien een (zich ontwikkelende) tandartsfobie, maar een opname is in zo’n geval niet aan de orde. In de ontwikkelingspsychopathologie wordt het ont- staan en beloop van psychische stoornissen onderzocht. Ontwikkeling is daarbij het centrale begrip (Cicchetti 2006). Het gaat dan niet zozeer om een momentop- name van een kind (zoals op een foto), maar om het begrijpen van het proces: hoe is bepaald gedrag bij een kind ontstaan en gegroeid (zoals in een film)? 1.1 Wat is ontwikkelings­ psychopathologie?

Sinds het einde van de zeventiger jaren van de vorige eeuw wordt het begrip ontwikkelingspsychopatholo- gie gebruikt, in eerste instantie vooral binnen de vs (developmental psychopathology; Cicchetti 2006; Luthar et al. 1997; Essau & Petermann 1997b). Van- af de negentiger jaren breekt het begrip ook door in West-Europa. In Nederland en België verschijnen dan steeds meer publicaties vanuit dit perspectief (o.a. Goudena 1994; Koot 2000; Prins et al. 1997; De Wit 1997). Toen de eerste druk van dit boek in 2002 ver- scheen waren er op het gebied van ontwikkelingspsy- chopathologie twee à drie hoogleraren in Nederland en Vlaanderen. Tien jaar later had vrijwel elke univer- siteit in Nederland en Vlaanderen een leerstoel op dit gebied. We kunnen concluderen dat de ontwikkelings- psychopathologie snel aan invloed heeft gewonnen. De ontwikkelingspsychopathologie is niet zozeer een nieuwe wetenschap, maar een benadering die meerdere inzichten combineert, ervan uitgaande dat ontwikkeling zo’n complex verschijnsel is dat integratie van inzichten en ervaringen vanuit verschillende invals- hoeken nodig is. Geen enkele theorie of wetenschap is in staat om een allesomvattende verklaring te geven van de ontwikkeling van (verschillende) psychische stoor- nissen (Cicchetti 2006; Koot 2000). De belangrijkste integratie is die tussen kennis vanuit de ‘oudere’ weten- schappelijke disciplines. Daarbij worden onder andere de volgende wetenschappen opgesomd (Cicchetti 2006; Cicchetti & Toth 1997): ontwikkelingspsychologie (de studie van de normale ontwikkeling); klinische psycho- logie (de studie van de afwijkende ontwikkeling); (or- tho)pedagogiek (de studie van de opvoedkundige prak- tijk); biologie (waaronder de studie van de lichamelijke rijping en erfelijke aanleg); (kinder)psychiatrie (studie van de psychiatrische stoornissen); sociologie (studie van maatschappelijke normen, waarden en processen); culturele antropologie (studie van cultuur) en epide- miologie (studie van verdeling – aantallen, frequentie en spreiding – van ziekten of stoornissen in menselij- ke groepen). Binnen de ontwikkelingspsychopatholo- gie wordt een tweede vorm van integratie gerealiseerd door inzichten uit verschillende theorieën binnen een bepaalde discipline te combineren. Zo wordt gebruik- gemaakt van verschillende theorieën uit de psycholo- gie (de psychoanalyse, de leerpsychologie, de cognitieve psychologie en de systeemtheorie), uit de pedagogiek en ontwikkelingspsychologie (de theorie van de ecolo- gische systeembenadering [Bronfenbrenner 2005] en de theorie van ontwikkelingsopgaven [Goudena 1994]), en uit de biologie (theorieën over erfelijkheid, prenatale programmering en evolutie). Hier volgt als eerste kennismaking met het denken uit de ontwikkelingspsychopathologie een introductie van een drietal belangrijke thema’s.

24