Jakop Rigter - Handboek ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigden

1.1 Wat is ontwikkelingspsychopathologie?

den ervaren en gewaardeerd, wat op zijn beurt weer invloed heeft op hoe het verleden wordt gewaardeerd: een in principe eindeloze wisselwerking (Sroufe et al. 2005). Dit betekent nadrukkelijk niet dat ervaringen uit het verleden kunnen worden uitgepoetst door er- varingen in het heden, maar wel dat ze anders kun- nen worden gewaardeerd. Daarmee is een belangrijk uitgangspunt van hulpverlening gegeven: door andere ervaringen aan te bieden wordt geprobeerd het kind te helpen zijn geschiedenis, bij wijze van spreken, wat zonniger neer te zetten.

1.1.1 Vroeger en nu In de ontwikkelingspsychopathologie wordt, zoals het woord al zegt, de ontwikkelingsbenadering toegepast. Dit betekent dat men uitgaat van de veronderstelling dat gedrag(smogelijkheden) in de loop van iemands leven veranderen, complexer worden. Een zeventien- jarige jongere is tot veel meer in staat dan een vier- jarig kind. Wat verandert, blijkt vooral de organisatie van het gedrag te zijn. Allerlei mogelijkheden en ken- merken van de vierjarige en de zeventienjarige, zoals emotie, cognitie (‘het denken’), gedrag, lichamelijk functioneren, gezondheid, enzovoort, zijn op elkaar afgestemd en beïnvloeden elkaar wederzijds. Als één aspect verandert, veranderen andere mogelijkheden mee en verandert ook het geheel, de gehele persoon (Sroufe et al. 2005). Bij het veranderen en complexer worden van allerlei mogelijkheden spelen zowel vroe- gere ervaringen (de geschiedenis van het kind) als de kenmerken en eisen van de huidige situatie een rol. Wisselwerking Dat ‘vroeger’ van invloed is op de kenmerken van een persoon, is al een heel oud uitgangspunt uit de psy- chologie en is meer dan een eeuw geleden prominent op de kaart gezet door de psychoanalyse van Sigmund Freud (vergelijk Muris 2005). De oorzaak van psycho- pathologie ligt echter niet per definitie in het verleden, en daarom gaat men er in de ontwikkelingspsychopa- thologie niet van uit dat vroegere ervaringen voor de volle honderd procent iemands functioneren bepalen. De relatie tussen vroegere ervaringen en huidige er- varingen zijn het best vanuit een wisselwerking te be- grijpen. Iemand neemt zijn vroegere ervaringen altijd mee, deze beïnvloeden hoe hij in het heden staat. Stel dat een jongen in de laatste jaren van de basisschool gepest is, dan zal hij deze ervaringen meenemen bij de overgang naar het voortgezet onderwijs. Hij zal de kat uit de boom kijken en gedrag van medeleerlingen wellicht eerder dan leerlingen zonder zo’n geschiede- nis al dan niet terecht interpreteren als pestgedrag. Omgekeerd kunnen huidige ervaringen een correctie geven op de vroegere ervaringen. Stel dat het kind niet (meer) gepest wordt op zijn nieuwe school, dan zal dat door de bank genomen invloed hebben op hoe hij te- rugkijkt op zijn eerdere ervaringen. De essentie van deze wisselwerking tussen vroeger en nu is dus dat de ervaringen uit het verleden beïn- vloeden hoe iemand zijn huidige ervaringen interpre- teert en waardeert, en dat de ervaringen uit het heden beïnvloeden hoe iemand terugkijkt op zijn verleden. Daarmee krijgt ‘vroeger’ een andere invloed, die bij wijze van spreken de volgende dag werkzaam is en dan weer bepaalt hoe de ervaringen van die dag wor-

Actuele ervaringen

Geschiedenis ervaringen uit verleden

Figuur 1.1 Geschiedenis beïnvloedt actuele ervaringen en actuele ervaringen beïnvloeden de geschiedenis.

Ontwikkelingsopgave In dit boek is de theorie van de ontwikkelingsopgaven een van de uitgangspunten om de ontwikkeling van kinderen en jongeren te beschrijven. Het idee achter deze theorie is dat een kind (en ook een volwassene) in elke leeftijdsfase bepaalde opgaven moet zien te volbrengen, bijvoorbeeld een veilige gehechtheid tot stand brengen met zijn ouders of leren omgaan met leeftijdsgenoten. Als dergelijke vaardigheden die bij een bepaalde ontwikkelingsopgave horen niet goed worden verworven, wordt de kans op latere proble- men groter (zie hoofdstuk 3). Ook dit is een voorbeeld van hoe het verleden mede van invloed is op het heden (en de toekomst). Een van de effecten van het benadrukken van de ontwikkeling is dat een psychische stoornis niet wordt opgevat als ‘iets’ wat een kind of volwassene heeft of kenmerkt, maar als een ontwikkeling die is vastgelo- pen of scheefgegroeid. Een psychische stoornis is vrij- wel altijd in oorsprong een normale ontwikkeling die echter door bepaalde oorzaken uit de rails is gelopen.

25