591177494

E R A S M I B A R T H O

FRANCOFUR.TI, V ; f # • .' 1 '' ' . ' • V -y; * Ex Bibliopolio Hafnienfi DANIEUS PAULLI;RegiiBiblipp 31 *, A h No M. DC.LXXIX.

> .•

Nobilisjimo atfølAmplisjimo F n o . ,

:S a c r æ R e g f e M a j e f t : G o n f i r , liario atque Afleflori Collegio Status & fupremæCurii J6ftitiæ, Præ- fidi CivitatisHafnienfis, Affini & Collegae f- " pIurimum,colci)dp. m Æ M iis B A h tk d L ik •v

ffiimfuit olimimhi expono f p ublico o mnium‘£ore,fi co- \ gnitio acris Hafnienfis non inculta aut defertå penitus

jaceret. Curam autem hujus rei ut fufcipércm ego> utque praeclarum hoc inftitutum adjuvarem,multa fvaferunt; , liti hae via, non tam patriæ, quåra uje - his commoda, atque ornamenta augé- / rem : imprimis, cum viderem noftro- Vrum multos, proximorum incuriofos, ' longinqua fetari. QUammulta in tcr- • nshifcc feptentnonalibus non oculis ; ■ ■■ • > •' modo r? i c*0> ■/■ \

EB/DéfåreHafnimJi. S» modoi fed.ne auribus noverirn’t f quae ^piUffetJtali^'jballift^Aogi^G^mar.' . iliaj audita.perlecTaj luflrataque ha~ bercirt; iVMca .quicbm fo eft r^ip j ni-? miunfr illps å ysro-Fc^cdefe> qju^røTefc eiuiæ:fibi (ubMiaJyitæqne ornamenta ‘ quætant , cxiftinjcac-genteå mari dit remptas!^ alipqne;Colc calentesterras v omnino c(Te.frequ.entahdas:i:;qua(l in mamnalio runa vpl Capientian.aftr’a* veji •virtus cflfet. E*jeri$ regionibus;Jqa bo? , ha iion invidemi^rsvfcd patet. pilibus.bohprisÆgloriæ canjpys ;r^e3f quo. quisque qupej ftupit; petat, -4yro- poiitå Tunt vir,tiVfi,ppæmia , jii;venibus v cxerøpla 5 -ha 64 dr:fuac.;indufoi^jnagis\; t^uårh rumoribus. y.cjintcreder:e:ii;néc fuse defidiae prætendere alienam, Sed Jatebrringeniorum nufquam >fantain ■ c(Tc felicitatem i:ut omniuin rerum &c inventorum copianiTio poTideant ;fo- • la i:quiri aliorum; aeije^ione:egeant , ncque.comm.ercio gentiumjruptp >; foj- cietatcm generis humant , cætusque ' diffolvendos e(Teidnuo. $ Ted;1)Qcdeettt- ToS adnbfcendaeaiter ingredi multos, v atqucfoariatra^muwefpJelioe^Lqu? •

j f : l E r ^ B a r i h o l w i r ( fub ocults pofita negliguntj & inven* ttiros rcapudlioftt'osfppndeo, quæÆ minere'poflunt iUgenia maximorom virorum , undé-, audiente invidia-pos^ fint exteri fumére-txemp1ar , d ifea 11 t- queex'perimento.refiidine dudunr ex* teris nos fuas copias* quas fi eum- ibe* , 7 fibre rcpoTcant/putent nos plcna^ma- nu folvifie j nequemagis jam fuorurn apud Te bofia adno s /quam nbftronarn ad eo i’pertinere* Supervacuum eft; o* ' mnium xayTam agere. •'QulsreiiihrH gnoråt »'quantas Tu^Ampliflime-Vir^ adhoepropofitum -attuleris facultatesj ’ qu ant um all abores ,iut quicquid for>tu- na (ecuiorum eo n tu tf fe ra tex'Patriae 1 monumentis in fuurn decus refticuér o ­ v t u r , ac reponeretur. -Neque loiigluS , t e , vel per devias Valles yvel per invl* os rolles deferri patiar : In 'patentia , urbis loca deveriiatfttis; Cognofcunt haud idubié eundi, quåm neceiTariuiri * fit fcirfc e a , quae maximi viletudiuern hominum ten tan t i tam euyqu iscæ li’ p a trij, hujusque urbis Hafnienfi$tétiu periem probé examinavit? quis, quibus maxitnfcinfeftetut ventis»prob& callet? • ■' . .• . ; feu, '

' 1 ./ v ■ - - . de \ 4 ’ereHafnknjt. 5 feir, quod harum rcrum cupido lan-- gvefeit ,qVum facilis occafiO;Cft j feu* quod differimus‘confidenjtu r i , quod datur examinare, quoties, volumus af nimadvertere. liv ultimas licet, terras difeedamus., peregrinatione tam Ion-* ga , & tot locorum varietatibus non difeemui, qiiæ loca urbis, qui venti rio.- ftrac faluti maximi infidianturi' Ergo cum multum:-peregrinaverimiis, ali­ quando domum redeundum cft,ut fen- fu provcrbiiDanici utar >. cum Orién-. tém Occidentemque lu(Iråveds, nulla tidbis videbitur liofpkalibr patria, ma- ximeque jucunda,quåm folinatalis con­ templatio, (5uadulccdineTe,VirAm- plifftme,trahicum variis experimentis 7 ddclaraverisj procedamus per varia hu- : jus urbis loca, atque inquiramus,qua­ les yénti in noft ras'fedes maximé effe- A -rantuf, qualesque aerem temperent, Utilem-' noxiumve trafturis, Solicit* , deambulationis comes idem & inter« 'presero* 7 -L;:. ,« Quam regionem < fpedarc »debeant urbes »vetus diffenfio eft. -Svåfu Medi­ corum optimum fu;um eligunt iArchi- . ' • •A 5 . ;■'tetti, ; l;

tf ' : te £ i y!quo aérycalore&fngorcf?mpefr i e tu r ,;:qai;nequ£ depreffus »\ byetøe pruinis 'rorpetiiaijttorrctur^æftatc\va*. V poribusj aeque elatus iAfummamon­ t ium , perexiguis: yentorum mottbii.fr>' aut pluviis onini tempore føvit* . :H*c pofido aiucem, quam defiderant, diffi­ cilis & rara paucis coiitihgit. Animaacr qviore ferre debemus huic proXipianV qvae plurima ex his håbets tolerare »»etiam eam, quænonpaucifljma;«. Q u i- : »»busnarø ventis frontem habeat adyeiV »»Tam u rbs' Håfn ienfis quær is, & qvibus »»aver fam.- *•Q uå vergit ad feptentrio- •»nes, collis -obftatcleriicnter & mo^ir » ter affurgens j qui ab urbe diftat fpatio •>feré duorum mille pafTuum vaoi&U.& 1'»»fimiiSj&natuTafadusadaniiiiu multis’ i»modis pafcendum>atque oinni »*ftavoluptate explendums qjiiiq'ue prs. »'bem quaft antepedes politam prpfpV »»ciat>camposque. non acquiffimådltps planitiei redexigue^roni.^ QvåCirr »»cius fpirat iiemoijofus & herbidus»* in >*reliqua tpafte,.collis villae yariaefitæ >».fynt,:. CJuæ adbibaiiotum e^teudu-iir »uur ^artesuf vario &multiplici r ø v : ^ v ^ • ” v m ine ■■ ' \ ' - • ■ ' _ -v . ■. ■ < -Fn Bar.tb.olm

7 )e/iéreHdfmenJi.^ /'.'j? e^fnifienndtn facicmlongc lateque cotv ' »»'texunt >fubq viBus, lata & diffusa pla- . tt nitie, prata florida &gemmea, perem * Vilibus rivis nutriuntur..Sab his ftagna ftihtov U rbcm porriguntur $* qvia , 11011 tftantum devexa terra, qiiicqvidlliqvo- irrisraccépit. iiéc abTorbuit, in hæc e£ «fundit , fed&vvireiniiffimani platiiti- Lem, lenibus aquarum rivulis inter fe-. «i^am, humorem videmus deferre iri t , hæc qvah arvarum receptacula-,uscfue «jfadcUverfa-conftitutaque 'urbis loca H- tfgiieis tubulis-mittcndum. Diverfas ^cteii partes ac profpediis reliqua urbs ;;habet.: AdMeridiememinet antiquis- ' «fimumRegis Palatium; Videmus lit- ^ ^torain portubvrecedentia ,& Caftel- »ium in littus excurrpr? qua fpcdlat fei ^ptaitrioneqiurbs, &plaganv Zephy~ j^rqi-Bbreæ'Septentrioni proxipiam-*; t giiod:, ii quaiidb Aquilone é'Cæcid-^ »/m^Fé^ihipuMum'cfty fratftis jai^&iio- w0^fimis;flu(fiibus leviter alluirtm HoO t,adjaceni^iare ^npn^pngi^^^^ «quam Éurum us^iie fecu.rc induetur j «fpSttUm modicum, quotitanidiffenti- r&t,1procellas, As-flti^ibu^ int^méreati A 4 . ■ Exc i-,

' S

. Er.BartholimC? V Excipit hoc Infula difta Amagria V*b ;•*.urbedhguftointercifa fretp , Notape-. ••lio ti&Phoenici objecffcaj jquae,nUI ab vhacpårte , quae urbem fpe&at, aquis- •»currentibus & profundo maris alveo **cingeretur, quae tenue diferjmen ob? Ejiciunt, urbi adhaereret v necfpeciem *•infulae ptaeberet. Noto & Libanoto •»advertitur urbs * alteri maris.parti /” quæ Amagriam;& Sfcland^a interfluit. Magnam rem putabis,adhibere in mor­ borum curationibus hanc;ex aeris & ventorum licentia, inmOrbis confidc- tationem , ingens quoqueinjfruiheivr tum ad tutelam fan^atis* " Unde non immerito Magnum illud Medicinae lu­ nden Hippocrates libro de aCre aquis & locis ait.: Gjhticunque artem MecA~ eamintegri confequi vélit,hacfacidt oportet. Primo quidem temport anni rationem habeat, quid unumr - quodqueillorumposfii+ A. ^uando^ quidemut interje plurimum diffi~ runtjita quoque niutdttoneyfø fihmafferuntwmte. v Deindtet- ■ ' . i a m \ '

iamventorumcalidorum& frigi» dorum^tumeortimmdkime,qui Or • mnibm, hominibusJunt communesy tamtorumquiunicuifø regionifunt ; indigena& proprii.litDcini&Qua- ref i quis adurbem [ibi incognitam 'ptrveriitit jcircumjpicere oportet e- ,] jusfitum* quomodo fcilicet adven- ' tos & Solisexortusjaceat:cumnon •. jit idem ad Septentrionemvel ad luftrum fitamejje:: nequeidemad Solemexorientemvel occjdetitem->+ Alia enirø conditio'eft morborum, cpr- porahominu vexantiumRomar, quåni , Hafniæj qvoquenotioresfunt Medicis iftæ differentiæ, ed plus ad emcndatio- 1 nem infirmitatum'proficient. In Bo- | r realioribus juftior eil vena in his quas I ' modum excedunt ^ quåm inMeridiem r fpedlantibus $ in quos fi eadem iricur- | ratinjurtsv n°n eadem .exempla defcn-’ dent.Galenuslib«^ Epid* refert, fe jum ' AfofcjJiadc: bbfervalfe i evacuationem fahgvinis per venac-fe^ioncm copiosb :..siwp; A $ >" infti-’•

ritkis^ fiuIlaxatipi*£. , roitferrs;^qapæ &.Athenis.;«. quam fit- lu tarém*Jfémper in Hellesponto exper- , tus drat/ •cCuju‘s réi caufam réfert aHv\ 'Wntorum igrAves offciYfas fqmbus'fla- tu&Atyføajcs Réiiiajn :fedciunt ©bnpl .■ :^am, cum Hellespontus Septentriona- s Itibus gåu ieat/ SaniSprius im^rudenf, , nae;aé(^(ar eos ylqui fpiraiite Aiiftfd • m u k u^ moderatkis vero^flantibn^ > ventis Borealibusj uben tevacuarej ng>4 advertentes, contrarium inuiaregiohe jproKitceeiTe patrocmium j c i ^ .iis K l ­ ires 'roborandi "jnagnVfit poterinahAri- ftrålé i cotitfajvirtiiti naturali riemper ibrobftitiffeofcrvatum-fit;':TerraciA. ■ cumfufach undiqu e hae animabili Ipk xabiliq,* natura, qiiæ mari, terraeqj coaiv; tinuata &juhdayina^na in fe, ad tempel riem &' ialubritatem locorum habet / " momélitaiAerilleeft, .q^4m:V^ a^•^ecl^■ » profcamus fpiritu, cujus tfcnukate.&rca»* la r e,Animantibus etiam» yel lethalis vel laliitArk fpiritus probetur, & ifinp. quo nc momento quidfemvita patelLfupeb- eflc. In hunf a^cntvaria &ahul^teA* irarum orbis c^ipitat^quasdamhum^a) Y • i A ' ' * ' quae-

' Debete Hafnimji. Quadam'ficcaj ejuædamalgentia* qu». ,dam concipiendis jgpfous idolea 5 quo? jrtim diffin^jles motus,*.per,pmnes a£ris‘ partes:>H/OU-pari,æqiualttiafp^jfciirrciv / jxtitufas ;pJotenli&res& modo maritifnæ .ftigiente^amnimpda excedqracupi- (. -pateseongregaiuiir. ^uemadmodpiu ;inurbe, ubitturba iq anguftum cuciit- ’ v ^itft.aliornm jn alios ipci 4 ?u^um rixa ] it;»; fic in .hocoqu 9 circumd$ti,ftimus i £pre, i&fcpitåes p å r tk u læ ^ ^ ^ i ^ l t i i f r i a r i non poliunt *quutt&tiliæ:a^as . .arøtarp ^ impellere^ debeant-*; ^pnop i , ÆnitU hujps $Kugnae»: yi«bu$; concordi* L -atn iutrii^sgue patiatur;aer,&in fuqcuj*' ju^a fy iopp^p ra ji\i/?;Q]jam dmtiu« V: ;ji , ; ■~‘v * • ; . ’ tameik

tamen ttbnfuftiiicnt j-Yeiut a£ra non tU nant pig^efeére^ fed afliduå vexatione^ ^tilem :^édderént^^Yitålcmque tra&u- xrisy vel ut hiimanis, ufibus: obedirenG, ASrem autem confirferar 60 portetrnon tantu metim, qui filigulis locis incum­ bit , fed&i qui exvomni terrarum parte Huc illuc Yerfatur, vel vi fuå lemtexfliK ente, vel Ventis ac ciirfu aeris concita- ' - tibrfc.U' Qu,ando,nechilc^hec illucim-- petumcapit aer, variis aquarum terra- ru mque evaporationibus inficitu r , fi- ' milisquc redditur regionibus ex quibus h*a£ exhalationes veniunt;, ' Quae expa-' ludibui5 '&fluminibus/emittuntur in ae­ re ; .notas gravis & peftiferæ qualitatis folent retinere/ Afflatusmaris-torpo­ tibus admovent falis halitum. Hinc multum!intereft , *utrum aer ex 1ocis 6 fulphuré; nitro , aut bitumine/rédun- dantibus recipiat evaporationes. Quod fijam adr

Tis Ferunt capitai - Plurimis Italiælocis 1 ^alcsexhalaré vapores compertum eft* 'pr^fertimadlo cum Avernum, in loco ditflp Grott'aDet Q2^^;rllbiadr?live afflatudiriaSris ex tcrrå iivejriftitiå lod&'mord^adé^lngravefcir-; tit anii Xnantia quævis ^confeftim -exftiriguat» triodd circåipramhiimum aéreTnexee* pednti Ad certam enimmeitfuråm adi • furgit noxayriltra qvam fpiritus du’cerc •fatis tu tutri eft. - Hacpraerertim ex cau<* ' fa venrAspier-diverfa difpofuitDivina *providentia,ririrnpellercmraéry atque / liberiori au rå excu teretur;-' Ex motu ',<■ enim habet plurimum lalubritatis, qvi tJVovalentior agittorqve eftrhoc magi$y ålabe vindicatu r,tum afir ,tumaqva^>; Verum , cum aer ficveritis exercetur | ' Tieqvld^in illo efiet fqvalidum qvidein efficitur; tamen I ii talis fuerit locorum conditio ut non omnes vires particu*. larum homiuibus infeftarum confu- /, ; merepoflitj fempcr aliqua admiftionei - ritqve terræ ; maris, aqvarum fvapo ii.. bus concretus-fertur, & in omnes par- tesfe ipfefund itf qvacunjqiimusj'qva- cunqve m ovemur, hinc Uiinc affilirc n o n

fttøft-ccflafc'»LHine, liccf fpintu^ gT^vc^ qvi’vel ternarum culpa diu- jacueruhff Ihiioxij ,n ec cifcumjeÆsi^iioleftifae'- / ru rit; quamdiu in vacariti fpatio; Se x * . t ernå qvieet torpuerunt- 5 ’-tamen cujqqt Cos:e^crcét laxitas cot*Ji^y^ritorumqq 4 ja-dadajxpu rum aéra aliofumJocoryir| . liq xUduaiqj maculare-aVpøUuere>po$- funt*&låté vitium fpargej-e,'. Eft;eniq^ aifiduus aéris curfus *,qup,perj yaltti nil , cæ li Ipatium lato impetu, vadit >diesiipv &esque,* adeQUt å pjuribu? partibus., in omnia locaimpetus fiat. Quare,pr 9 na? . tu ra l o t o runisex quibiis evaporatio f<£ £ U eft,i&per,„qiiæ-demrim.defentur , re* v giones, omnss- aliquarum‘ vi iiifeftaiv • tur» modbaridå, modo riumidp mixt^ ' prout, hæyel Ulæ eyapp.rationes value^ l?é«r'Oum^xeufatione audiendi funtanr $iqvi PhiloXap-bi * qvi .yentos omrie^ perpetud;'.efertis. qvalitatibus praeditos» . xj/Teaffirmarunt, Qdentales efie (iccos, ^ Pccidéntalqs UumidoSf- ;Mujta indic? job via fun t experimenta,- exyarjis.. prbis • '.pattibus'.aUåta^v^ritlqvpsj>uvi:<>rt>i$ iatére neceØe erar^ qvib.usq; beneyojp ^onfuta^poflumushaneUiorrim> fea- >‘ ' y • .tenti- '

t e n t t o t , ftcu r ilibs fefepféhhtdi' lVofi » pfceriitekf yenos hæctogiioVifle gatidea*- • irrasi len tus (biet patridsreferreliåbfc t m locorum ex qvibus|>røditvy :& per jcjrø rapitur. ‘Qy^admoduitvvidemus , fpiritimi arteu^prdTum;franfitu pateai - te péråoca caljuia an^vfrigida , aYéudiiVc ■ inju ria Caloris vél:frigorifc ttVaiius* feii* / fusq; noftros ferirc^-qvfti1 ' turperrloéa confitafamplucbj.tliyrnbj. &cinnzmiomo>oii6T«s,qvc!)s hatc propP ns terris;paveraiTt yad remotifTirua d& . fcrre-j -nifi ex;^iq^å causå il^iTiéVa tufi benturyatqy a curfu deficianturatq,-a? i ycrtantur. Jam terræ regiones cunY \ i. confideramus, videmus,.qvod pars ca* }\ rum appuHiHoli? exarfcrit, pars obrfc i guérit nive pruinaqve longinqvo følik ]'/' abfceiTiu Heic ergo arenarum ihcuka v , vaftitas jacet, in qvibus ad exhalationes \ . vires fuas frtiftra confumet fplis calorj ; illic vaftifiimus incumbit Ocæanusy ex qvo tanto nlajor.exfpiratio e fti' Q^vod ' II a parte Auftri conftiterint terrac ; I frigidores »perpetuis nivibiis rigentes* | evaporationes qvæ in aåremfurgunt,& motu aeris yento rumq$ delat# in vid* f'-;. 'V vy '", . ' * niam,

iS .' i^Ér.'i Bartholini ;.-X; [ niam» frigora &ficcitåtes promittent, j Et^ontra^ficirca ortutn ,-ex plurimi? ... aqvis.locisvehumiditate faturis ', &:re* j *; dundantibus r & Ocæano, incipiantex­ halationes prodire, &ex ilid parcé cæli deferriymagnam vltiraqvarum vehtps | \v ille vehet.. Hinc furit régiones, qvibtis j ' ficcuseft ventus Ocddentalisjhwrnidus ] verdQrientalis, Xnuniverså qvidem b- ; , ra EuropaeaOcoéano expoiit&cum flant \ Occidentales &' maririi ven ti, humidae | calid^q;,elemehtorum partes praevale- .. buntr &hyémis nullo iion tempore ap- i , parebunt minae. Cum verd e^Orien- j, .talibus & terreftribus locis, ventorum j afflatu»variaeefferuntur evaporationes; {. tum denium maxima frigora ingrave- j fcnnt.Aded utmanifeftum nobis videa­ tur, aera , calorem vicini måris fendre, j particulasq; continere, maris fialitu’te- ’j pefcentes j quæ vel multum fecumcali* | di afferant;;velVqvia ex falipis elevatis j corpusculis, radij folis replicantur, & ! qvousq; redire potuerunt, replicato caU-t lore benignius fovent. Nam cum mari- r tiniae iftaeparticulae longo intervallo in | mediterraneas regiones inciderint, infi- \ v .■■'•.■i "/ ' ■ tum \

i.

; ) .

#

y '

\

| De Ære Htfnienft. y „ 17 i: tum calorem amittunt. Adeo ut haud 4 jam noftris mirum videri debeat »in o-‘ 'f ‘mnibus regionibus eidem elimati fub-. {)- jedlis, no eisdem legibus hyemem aefta- ; temque referri. Angliam & Hyberniam X> minus fæyasperpeti hyemes qiiåm Gal- ' I . liaiifj & in Scotia minus intendi frigo- •y ra , quam in Belgio & Germania;quin & j, in Isiandia temperatiora eiTe hyberna I tempora, quåm in Lapponia ,'aut etiam' ' i in Norvegiat Sic oræ Brafiliae propter » ‘i ventos marinos ibiOriéntales, benigna & temperata admodum, fruuntur con- (} ftitiuioOej i ta ,u t regio hæe perpetuo !■ Ocæanirorehumedietur. Non funter- ; - go plagaeventoru rn,caufae iftaru th qua­ litatum 5 fed terra & aquæ unde evapo- ' rationes fiunt, iniftaplagå conftitutæ, I qvae ad nos exiliis locis, vel per illaio* ca, delatae, cultus moresque locorum infitos ardlius retinent. •;JEdifceexfpira* tionibiis interremixtisjvicibusquelal- ternatis imputamus' varietates tempe- > \ riei aeris in iisdem temporibus & locis$ ■atqj fævitias morborum Vmodo immo­ dicos imbres 7 modo pertinaciam hye? ' mis; Nam ciimex terra, &aqua modo ■ B hac, ,

i§ , M Ér^li'AYibblim’ !iæ>rtipdo illse particulæ effluunt, falfc ' lulphureæ, bituminofæmitrofæ, vitriol licæ,earumq; omnium multitudo infa- t tiabili varietate diftingvitur,neceffeen^ incumbentem terris a£ra hifce affici>&j ' natu ris htfce furfum,dco rfuin, u1 tr o cL troq', commeantibus, huc illuc effluen-r fibus,ejus motum,partiumqvcconjunx dtionem contineri, motibus infinitis 8 é • inæqualibus j.nullisqve ratisvordinibus moderatis. Adeo ut verear,ne fruftrå il- le fcufcipiatu r labbr,quem alibi multi tentarum éx dfiparibus annorummo«* ; tionibiis obfervare,quando ad eandem interfe comparationem cofediis omni­ um fpatiis fiat converfio. Coelum quoqj vahis cogitatipnibus peturitV quicunq$ explorari inde poffé, putaiit tempefta- ^ tun* aerisqj mutationes, åtq, tam certo fe præditturos pollicentur procellas , imbres, aliåq; metedra, quamSolisLu- .næqjlaboresmpn animadvertentes,tjua lubrico loco fint, non femper åéris cor- pufculdrum; natura congruente lydo­ rum motu.Fprtuita, &fmei-at;ione.vaga ' leges hafce non recipiunt«)Cujus rei or- ’ ! db etiåprædidioeft. In ftellis.equidem jfianc vkrils curfibus in omni arternitate •. * '' j / ' con-r

. De Ærejlafnienjl. . xtonvcttientiam temporii poffutmis in- t-clligerej fed quonia aCiri tanta ineft va-' rieta$& erratio ex varietate corporum quæ aéri mifcentur, quarumq? vicifli- tudine afiris continuata natura efbquis fperét,in hifce terris aerem confervare certos progrclTus®re(Tus,reliquos-, ve motus conftaiites.No ignoro,effen* orbe terråru eas regiones , ubi aeris ra- .tio Solis itineri congruat* atqjejusortu ocpafuve contrario femper vel frigora, vel imbres aliæqve terraru injuriae m o - vveantiir conflantifIim£, nihzlqj irnmu- !tatur fcmpiternis feculorum aetatibus, quin eaderrji iisdem.temporibus efficiant ' tur. Qui perennes curfus atqj perpetui^ ^urmadmirabiliincredibiliqj conflantia, declarant, easdem evaporationum vi­ ciflitudine ex:abdit-o fpirare,&vento dew. inde agi cadé pertinacia. Verum', quan­ do corpora undiqj loca vaga inaere. ca- '' peflentia non nituntur aequalitcr; neq$ easdem patiuntur leges.Naturaquibus- dammitis &placida, omni tumultu ca­ re^, aliisihte^fior impetus; quibus per frequentia aeris loca properantibus, in reliquas incurfandum eft;alicubi retine­ ri #alicubi repelli,oportet . Nulli via: 8 % ..." \ tam.

20 . x •; tam dedita eft, ut multas tehta'nti,fobi* que.réfpohdeat* x Aliquando liæ fe in poffeffioné pofufcrunt pardculae, po­ ten tiores reliquisjatq} in haUcvelillam partem transferunt, vehtortfm 'flatus, acvitflaS commoverit. Inquas, vires fic; efFundtint interdum »liteisferviantå quibusimpellantut/vel mifcent feillis»\ •.qui'ex deftiiVato illuc etiam fluxerunt,. quosqv^ fubmovere-non potuerunt.* Exhacitaqjincbnftantiå aéris tam'muV .tis qualitatibus obnoxij, &undiqrlabo* fantis, atiimadvertitis proximum iiinoi-v lira corpora jus aeri e f e 'neque tantum dedifle Ventos Naturåfc Dominum>ad v , cuftodiendam coeli- terrarumqj tempe­ riem,vel ad evocandas fupprimendasq) aquas i vel adalelidosTatorum atque ar-v .borumfru^lus j fed & utpartem libi ijo- , ftri vindicarent; & hoc vel illo modo motos, in nos propiusvim fuam dirige*; re»ty& prou t invicempartes laboran t, ita in noftris corporibus flepé humores vitia conciperent , & nihil noli erudelt** tatis ac nova genera morborum vctfa* 'Vent* Sic ipfa auxilia vitæ in metum tranfeuht* H^ccft ratio , curinter lo­ corum naturas tantum interiit 5 ut alii Er. Bartholini

DeÆri Hafnienfi. 21 ', fititTalubres, alii peflilcntes,alii pituito- &quafiredundan tes huiniditåte^. iii aliis exfi.ccati.&aridt, Thebis crafliitn; , dicitur cælum j Athenis,teuue, lifhafce confide ratio ncs.divertifTe mortales rio- critaliéaum ,, potius qvåm ea fpe&are ; quasfup.rariosTuntj&CIialdaicisratio- nibusx.ruditoscorifu lerNe , qvibus lyde­ ribus. alfignentuf- regiones & urbes* , »?Nos. igitur ut yaftuhv hu nc &inquie- . .»tunraeraalt.erniidis.cordiis.reciprocii, •»Vqvem. urbs. npftra. excipit 'r aliqvadi- »»gtiofcamus rationej exhalationes ter- . -v.*rac&aquarurnpatrias.prirnb atteuda- * mus \ deinde Solis, effedus j poftremd' *>ventorum vim hic progenitpruitij vel ?.»ex:aliis locis huc delatpriim. Hcic & ;»»terreni vapores: aquarum halitus »quotidie reddu.ntur* Sed refert quan- » tum qvisque conferat. Nam cujus in ! . »moftro aCre portio pra;valebit v iride „ qualitates agris»! hinc querelae:erunt. -.»Maritipiis plurimis abundare necefle t :- ,»eft,non paucis terreftribus, ex ftagnis nminimum. Hacvariis inter lemiitæ vV „ cibus. & altératæ plurimas effitiunt ui^rbis hujus falubritates 5 nifibeneficia , cio« 8 x , ;v/: hacc v r * •v ••••-' ' /•

22

Ep. Bartholini

•'-i. ■: , »»haccDeicorrumperemus,&,ut effeitt »»contraria intempcrantiå efficeremus. »»Modofpiflantfe modo expandunt. Ex , *marinis adventirius erit aéri tepor, »quo corpora noftrårecalefcant Hafce : •'particolas tamen aliis atque aliis vict- f *bus ruerp verifimile cum lit,prout Sol .»»mutato curfu in easre&ior tenditur, * vel aUd,ventorum impetu vertantur j »»Solis nobis curfus eft cohfiderandus, > > inflexus tum adSeptentrionem , tum *»ad meridiem. Clima quod nos incoli- »•mus,eft qvinquagefimum qyintum* »»qiioSolis acceffus modici tum recelTus ( •»& frigoris & caloris modum tcmpe- »»rant. Magna : quoque urbis pars ad »»Orientem & Meridiem convertitur, »»fcntitqj exortus Solis tum acftiyos tum V»hybernos>occafus quoque hybernos., »»Talem ad Solis „exortum habere ju - »»bent litum fcriptoresj inæftuofislo- / >»cis Septentrionem fpedare,Meridiem ^ in frigidis , in temperatis exortum ac- »»qvinodialem, itavarioSolisortu &oc- »»cafu,.?eftivp,yelbrumali, Solllitiali & , »»/Equinodiali feac. definiebant antiqui. exadio r nobis conflet ratio,- ' " " * X i ' : ■ V " \tO&L 77 . •;

. 7)éAéreRafmmfi. 23 » to taHorizontis. pcripheria in triginta »duas divifa pattes diftingvatur totide f »lineis å centro ad- circumferentiam ' dudis, qnib9triginta duæ defignentur - »*plagæ,ventorumq; noménclatu ræiAdi- v eo utlineæ per centrum mundi dudæ ' »»ad norma'fefe interfccantcs,cardinum , «quatuor mundi vefligiadcmonftrcntj » interjeda: vero.plagac, nonSolis exor­ a tu vel occafu, fed numero redarum^, »ordine å Cardinibus diflanti defer^ »»bantur,Haccælidiftributioneexortus ' »Solis Solftitiales æftiVi,nobis, cu quar- » ta åSeptentrionelinea c o n g r u e t ca- dcmqj ab Oriéte, Auftro proxima bru- »malem exortum notabit, ‘ Brumale* »quoque Occa{hs.deprehenditurbsno- »ltra y qui incidunt in primam ab Occi- . »dente ilineam ad Meridiem’fpedan- »•tém. Patet hinc, qua ratione denfas »compadasque vapomiones. diffipet ;■>»Sol. Ex foleenim oriente &occiden- »taaérdieacno&ediftingvituir. Is æ- , :»ftatc fufus1&extenuatus fublimins fer- , »tur,*hy.éme in nubes cogitur,humo- .»remqj colligens terram auget nive yel . vifribribus*; Antelucanos flatus, qui .»aut ex ftagnis > aut ex mari , aut ' / ' , i 's- v . ex

' 24 * ( ' Er. Bartholini »*cxplanitie feruntur, & qulcquid ex fe «»émifiturbstotå, quod no&e non ex- »•hau ritur , calor Solis exorientislevat. /v Naturå Quippe calor omnes ;abigitnc- »•buias,&a fe repellit. Solis ergo for- •»tius lumen cum eft,a£r ipfe quoqj a- »gitarusabilla magis, caiefaex variis coeli parti- . »»bus elifos fecit fpirare ventos, qvi ubi »»fociavére vires, multo majores diutur- »»nioresquefunt, qvåm utåcircumpo- ,»fito aere fuftineri poflint, Itaq,* cum ' »datum eft laxamentum corporibus, & \ »»ftipatio illorum ac turba fojiuta eftj li- i.berior exitus, &luci laxitas, alios ex >, *»»diverfiseau ftis ruentes invitat, ut huc „confluantplures, Hinc-tantus illis ipi- v ,»petus, ut fpiffum aercnu& humidunv

»•expandant & tenuent. Totum enim »»fpatium. inter.Camellum & littoraA- »•magriae non tantum Solem accipit o- t »»rientem,fed&perflatusåBorca^Sub- »»folapo, Vulturno &Me(eurorh. e*o- »»mnes quos. recipiunt plagae y åjprimå li- , »«meaverfns Septentrionis cardinem,ut ‘ >que adOccicientalem rnec naiiomhcs •»abOrientali plagaufque ad;tertiamli- »»neam verfus Auftrum. Exeå parte cæ- 1 •»»licUmexeunt anhelitus terrae, quose- , »»mittunt Norvegia,. Mufcovia-omnes- \ .»queEuropac continentcsregianes^fri- .‘gidi(Timos. & natura impetu-; afferunt »> ven tos, qvi hyeme frigora intendunt s .»»æftat&media, ad temperandosxalores .»plurimum conferunt. Solent per di- .»vortiumVeris &/Eftatis:pradtre>cum s »»maxime nivcs:tabeCcunt. in terris fri- r> ,»»gidioribusv Aliqvando retinent mores .»qu6s tradiderunt terreftres exhala- .,»tiones, &frigido conta&u corpora af- v »»fligunt$aliqvando deficiunt, & ante ». defatigati,quam ad nosdevenerint,fa- Vcile ab aliis vineum uri Sæpéenimim- »»becilliores efle hos ventos , & A u f t r t , ' ' «nis parer^ oportuit, ut frigora &ficci- /." . B j ■ tate$

."fates- quiescerent nimium libidineffe- ** rociaq$ proye&i. Frons ergo, urbis å “Septentrione adAuftro-Zephyrum,di- yre&a,varietatibus hifcc véntorurn ter- ..."reflrium, & markimbrum, frigidoru, \ ' &calidorum,, politionem obtinet me- "diam,^ temperatum libramentumef-V, ’'fe&uum,hycmis&æft3tis.Plurimas,e- "nim nuuas.folet Aufter hi urbe'trans- ."ferre, & nova generamorborum ver- " fere, præfertim,.cum fuffragatur cæli ■»ftatus himndus, aut æftuofus,, q.uibus, " malis modumiolent imponere faluta- •sri:fuå .vi flatus Orientales atque Borea- *»les, dum particulas noxias quasdam a« .■*»bigulvt,a1 ias!difpenfent , & ad fenum a»modum redigunt* ,Nam>qui å parte *»Auftrina& ad Zephyrum declinantes •* ex aquis furgunt Ocoeano concepti, fi- y "ne frigore ingenti vehementes quide " funt ’} verum nifi aliqua iniquitate na-/ *•turæ fegniores fuerint & impetum ac- ■"cipere non poflintjnfalubritatem pro- "mores* Quod fivero in corpora imbe- cilliora». quorum virtiis impetum ejus >»reprimere nequit,incidant avariis dc- >fluxionibus illa-mfeftabuutvi fua& in ;"humiditate natura proclivi. Hinc pro- , ”deuntægritudihesmultiformes,fl:bma-

**»cfrusnaufeat,praecordia palpitaiit,puJ~ v»»mo anhelat, totoq,* corpus itntnanita? - «doloris depafeitur. Aer ergo hifce ven- v. tis agitatu «'magis. tepefeit, ut intelligi v »'facile polEtj: in tantis illis Jiumoribirs . >^mclumm enecalore« Adéo ut,ficutfla- »► tiis terreftres å Septentrione & Euro «provc&i,urbem hanc £pérnicieimbri- *um liberanti&,quaeAquilone maximé , -••gaudent,langveneiacorporafuftcntat, *Ut ab afflatu ejus laetiora ifiant$ita blån* , Odientibus Auftris, molliores apud nos '« byernes ,!&verisinjtiQ evocatae indui:« ;wgentiå coeli germinationes fecutis ca- ' Oloribus fereniores luxuriant, modo «praepolleris horis finguli no affligant» «Quorum vim in nos propius dirigi ex WarbitriOjlicetin hoftri poteftate no fit» «tamen in quantum cméndandum,pro- Ovidk Omnifcius illeDeus,&in quanti! ' '«opusfit concitentur remittanturque* v Accedit&illud, quodnaturalocitam commode nos ti’adeti ut qui ex terris «JUis frigidioribus incipiunt magno im- . ;,petu,deficiunt antequam adnosdeve- «nerintmcqj magis feconcitent,fcdper N aliqua maris Balthici fuperficiem agi- i. tatirecalcfcant,ut tandéadnos infra-' "tfi,leniores accedant/ Vice

, *>ViceVerså, il1os,,qyi åpar tc.Auftrib ri-. .*•untur ex rcfpirationé Ocæanijfrc cor*; vpara noftraaccipiunt, u.t eorumvapo-. • »»-res per continentes, t e t r x : regiones. *> délati & avocati trans,vérfis qliorum. v yeftigiis paflim diCcurrentiiunriycic6r »»fumpto. humore, exhalationibus: ter-. v renis.ficeis mixto, ex diffimillimis fra­ cturis., tantus concentus hat, u.t om , »vexationem non fentiant , atque Ion-? ege aliter nos afficiant ,:qyam. eps quii- y »»dibus in fra$ is ‘patent. Carre&is. hc »»Divina gratia yen tis. v nihileft mafirc »»noftro , quod non ht bonæ fpeicapax. . »»Reliquos ventos ab occafu.br uhialidc. »»occidentali latére Septentrionis per- »»flantes eumbona gratia dimittimus £ »»qvibus cum defendatur civitas colli- >»bus ad orientem &meridiemmolliter , »>devexis reorum impetus non adeo ef- »»fufusefle oportet, feci températos &. »»obedientes,nihcumvehementer/con- »*citati, procellofi &acres, iter libi vi ac »»pugnaparant. Tota itaq$Dania ejus- ■ . »*qve metropolis Hafnia, falubre fatis >*nada eftcælum,nih proprias in fema- " nus advocarent incolae y .vel nimium

' " T>e Ærisl 3 dfménjt . , i j *»quéruli, minima momenta calumnia- V»rentu r-.Nåmqfcja nulla terrarum pars^ ^ årelade 'excepta fato immunis; »non mirum heic Tæpins fævire inivu- v *\merabiliain‘firmitatumpeTicula.;Iii^ ’,' v vadit temperatiTIimiosmorbus »valiA' »difilmos mors/vitæque compendium , »»mortis eft luendum incommodo. Pi~ »»tuita hic maxime timetn r>q næin hu- »*morum mixtnra cumprævalet, facili »fanitatem omnem corrumpit iiiibecil- ; i »tiis corporibus & non magnamolitio- »:ne perdendis, •Deinde in perniciem »»noftram fatis valet,quod oras Balthi- »reasdepopulatur malum exScorbuto., »Hoc ipfum tamen non omnes exaeqyo »»follicitati &qvamvisiatidime pateatj « lion eft. inevitabile. Rufticos & labb- »ribusasfvetos praeterit 5 quos ab hoc »»vitio vindicant exercitia, par (imonia ^ »lautiores. Hujus quoque imbecillita- - »»tis confeiis, folatium inter coetera Di- •' »vinae providentiae opera admiratione^ r »»fufcipiendum,exviciniadeditCoch- »»leariam Amagriae, in pratis trifolium V »aquaticum , Nafturtium , Beccåbun-* ; »gam &fimi(ia. Suas enim iftud malum -•/-"'•v • : ' * caulfas

30 :}r&ft:B(iYiholinV)£$. * caulTas habet,qvibu$ corpora turban-- .»tur;nec plusin fe periculi liabeit quåm/ * vulgares morbuadeoqs facile & evitari »& provideri potéft r modo adverfus« .»hancdadem bonum fumamus animu, [ * & au.xUia ufurpetnus notemeraria.Va-, .»letjudo feré omnis intranes .flat/ Miil-. & tu m'prodeftinyiridi ætate. abftinentia ,.»adpmnem .1 ege exafta,;: Cibis,potioni- o»bus', exercitationibus ordinem pone- ».XejaQfanitatem.mutataquaiidoqj vitas difpofitio.n.efirmare* Sic etiam qua: /.jfextra mtelle&um acq,- .æflimationem ^caufaru maU.funtpolita, afliduitascy«». ' »».raspertinacis evincat.; Defalute enim-, qvi non funt foliciti, atq/remedia op-. a,portu na negligunt,no 11 ini rumeftcos. ' dare hu jus ncgligetiac pqenas;Sed quo-/ »>niam nusquam coeli tanta benignitas, 1 •*ut line omni fanitatis jådurå , ad feniii „pervenirc liceat $quippe,corpus nd- „ ftrum, quod fangvinc irriga tu r i (pi- ritu, omnium mutationum patitur le- »,ges; non dubiujpeft tamen/qvin qvR < ,*busdam locis, levibus eau fisdifeutian- ’•>tur,& quibusdam CubitaecontinuæqVe •»mortes gfaflentnr, &mpnftrofa geiie- y»ramorborumj^iiis vero,felices annofo *»/ : . ' ^ ■ degant-

DeÆre ffdfnienfi '$t »’degåntævo hqmines.Hunc eraitior ia. . »»liva fuffocat : hic pedum dolore corrit .^picur ;Pcrfucceiliones>fufpiria,afthma- >» takalculi quibusdam traduntur* Sub eadem lege jacemus otønes;‘Sed fi dis-r. »•cudamus segritud&nesVquas aurati rbis lioftræ contrahat,ad confeflionetn ve*, '„rletiam invitos compellemus,no adeo .»infelices hicefle valetudines;qviii eun* »»dis ■ annos fuos emetiri ex eornrnodo *liceat,quibus natura dedit iaila»corpo-. » ra, &.adfenedutem decurrere; nifi in ^ femalint,gulæ deliciis,vocare fata tar*; >>dantia.Plerisq;,&cibus',&potuS;omnis ».generis, &vigilia&fomnus,cumxnen- Fura quada, tam falubria funt, ut mors »»non nifi fatietate vitæ adventet.OOait? „ to nunc infinitas hic opportunitates; portum quictiffimum omnium, ijuos. „ aut natura pofuitin tutelam clafiium, »aut adjuvit manussfic tutum.ut ne mår />ximaru teinpeftatu, metus fit. AccesTir »qqoq; cunclaru gentiu facili, ad cultu „ atqj abundantiam ;ne imperiti, 8 i fine „magna experientia hic habitarent ho- „mines jdrcufcripti natalisfolifine.Beni- „gno diverforu ventqru,qvovis annite- * ;‘v:' ’ pore,

Rr. Bartholinir ' «p o re , affiatu fruimurjut comm oda cn- « ju sqve reg ion is s nobis fierent* x om - «m un ia , N eque aded e ffu fo scorum im - « petusån imadvertim iis, fed fæpius tem*^ .»peratos & obedientes. Rard enim fan­ atis apud nos procellae viribus ruun t,u t «partem metus hoft ri fierent, fyl.vasqj. »»convellant,atquéædificiatota.com- »pientés. in altujn frangant, No nåffidui »iåutipamodici cadunt imbres f;aut fine « u llisSolibusnebula continua» 'Nun- u quåmfubito maris acceftu urbs vaptt- »>lavit»neqj teri*æ ihotibusinfamis red- »ditaeft. Non incendia ruptis.monti- >»um verticibus effufa heicyifa fant, Pe~. «ftilens coelum quandoq,- hanc prbem „afflixit,non.exhaufit. Adverfus toni- « trua & minas coeli melior quoqve eft «horum loco rufii conditio quam mul- * torum. Adeoquc,fitum,falubritatem' coeli & « ' „temperiem non immerito quis dixerit rerum „Naturam dediffe fummarn. Inde nobis omni- t.„ ,, potens Deusanimumgratum, ut,ficuti par eft, „‘eloquamur eminens hoc beneficium in nos tu- ' „uni. Ne prolabamur in ingratam oblivionem, „ aut fiamus jejuni aut iniqui æftimatores mune* „ristui. Sed abortu Solis ufq, ad occiduum di- ^em, &dumfiderauoflurna excubant u«quc 1 ,yadalbefccntemauroramannuncie* „ mus laudem tuanu.