Jakop Rigter - Basisboek psychologie

1.6  Waaruit bestaat ons perifeer zenuwstelsel?

Wel kunnen we de hartspier indirect beïnvloeden door te gaan sporten. Een hartspier aan- of uitzetten, dat kunnen we ook niet. Hetzelfde geldt voor de spieren van onder meer de oogpupil, de darmen, de maag en de long. Voor al deze spieren geldt dat we ze niet ‘met de wil’ kunnen in- of uitschakelen. De ademhaling is wel enigszins te be ïnvloeden, bijvoorbeeld door de adem in te houden bij het onder water zwemmen of met ontspanningstechnieken. Maar de ademhaling geheel uitzetten is onmogelijk. Het autonoom zenuwstelsel zorgt er dus voor dat ons lichaam goed werkt zonder dat we daarvoor bewust moeite hoeven te doen. Dit deel van het perifeer zenuwstelsel is on der meer erg belangrijk voor hoe wij emoties uitdrukken en hoe wij emoties ervaren (zie hoofdstuk 8). Sympathisch en parasympathisch zenuwstelsel Het autonome zenuwstelsel kent twee tegengestelde werkwijzen. De sympathische kant spoort het lichaam aan tot actie. Dus als we actief moeten zijn, is dit deel dominant. Het zorgt voor een verhoogde hartslag, versnelde ademhaling, transpiratie. Het suikergehal te in het bloed wordt verhoogd en de activiteiten van het spijsverteringssysteem worden op een laag pitje gezet. Al deze functies maken het lichaam ‘actiebereid’. Denk aan spor ten of ‘gewoon’ rennen naar de bushalte. Ook bij psychologische redenen waardoor het lichaam onder verhoogde druk komt te staan, is de sympathische kant actief. Bijvoor beeld bij angst tijdens een enge film of bij examenstress. Deze lichamelijke reacties zijn nodig om op elk moment maximaal te kunnen presteren. Dat is het geval als iemand in gevaar is en hard moet vluchten of moet vechten. In de psychologie wordt dat de fight-or-flightreactie (vecht-of-vluchtreactie) genoemd (zie hoofdstuk 8). De parasympathische kant zet het lichaam juist aan tot ontspanning en rust. De hartslag vertraagt, de bloeddruk wordt lager en het spijsverteringssysteem wordt tot actie aangezet. Het lichaam is ontspannen. De parasympathische kant heeft dan ook tot taak om te zorgen voor herstel, zodat nieuwe reserves kunnen worden opgeslagen. Tijdens een groot deel van onze slaap is het parasympathische deel van het autonome zenuwstelsel heer en meester over onze lichamelijke functies.

Het sympathisch zenuwstelsel is onder deel van het autonoom zenuwstelsel. Het stuurt processen aan die veel energie kosten en bereidt het lichaam voor op actie, bijvoor beeld voor sport of in noodsituaties. Ook tij dens stress is dit stelsel dominant. De fight-or-flightreactie (vecht-of-vluchtreac tie) is een lichamelijke reactie die het lichaam voorbereidt om in een situatie te vechten ( fight ) of te vluchten ( flight ). Het parasympathisch zenuwstelsel is onder deel van het autonoom zenuwstelsel. Het stuurt processen aan die herstel van het lichaam bevorderen, zoals de spijsvertering. Als je ontspannen bent, dan domineert dit onderdeel van het zenuwstelsel.

Figuur 1.20 Als het parasympa

Beide kanten van het autonome zenuwstelsel zijn nodig voor een gezond leven. Soms moet er snel en alert gereageerd worden en een beetje stress is meestal goed om te presteren. Bij een gezonde leefwijze worden i nspanning en stress afgewisseld met ont spanning en rust. De werking van het autonome zenuwstelsel is te vergelijken met een balans: dan is de ene kant dominant en even later de andere kant. Een probleem wordt het als de balans langdurig uit evenwicht is en een van de kanten overheerst. Vaak is dit het geval

thisch en sympathisch zenuwstelsel langdurig uit evenwicht zijn, dan is er sprake van ernstige stress. Onder andere met ontspan ningstechnieken kan dit bestreden worden

45