باب و تجدد

6 / 24

ﺗﺎرﯾﺦ در آن ﺻﻮرت ﺗﺎرﯾﺦ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮔﺴﺴﺘﮫ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎ و ﺑﯽ ﺟﮭﺖ ﻧﯿﺴﺖ.
در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان و ﻧﺒﺎﯾﺪ از ھﯿﭻ ﮔﻮﻧﮫ ارﺗﻘﺎء و ﺗﮑﺎﻣﻞ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺨﻨﯽ ﮔﻔﺖ. ﺧﺮد ﮔﺮاﺋﯽ و
آزادی ﮐ ﮫ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﺎرﯾﺦ و ارزش و ﻣﻔﮭﻮم ﺗﺎرﯾﺦ در ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد ﺑﻮد ﺣﺎل ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻧﻮع
ﺟﺪﯾﺪی از ﺳﻨﺖ ﮔﺮاﺋﯽ ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﻣﯽ ﺳﭙﺎرد. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﺮھﻨﮓ ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﻓﺮھﻨﮓ ﯾﺄس ﻣﺤﺾ
اﺳﺖ.
ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد ﯾﺎ ﻓﺮھﻨﮓ اﻣﯿﺪ در ﻓﺎﺻﻠﮫ ﻣﯿﺎن ﻓﺮھﻨﮓ ﺟﺒﺮو ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﻓﺮھﻨﮓ ﯾﺄس و ﻧﺎ
اﻣﯿﺪی ﺑﺴﺮ ﻣﯽ ﺑﺮد. اﻧﺪﯾﺸﮫ ﺗ ﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗﯽ، ﻓﻠﺴﻔﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺧﻼق ﻓﻌﻞ اﻧﺴﺎن در
ﺟﮭﺖ ﺗﺤﻘﻖ آزادی و ﺣﻘﯿﻘﺖ درﺗﺎرﯾﺦ و ﺧﻮش ﺑﯿﻨﯽ ﯾﻮﺗﻮﭘﯿﺎﺋﯽ واﻋﺘﻘﺎد ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮدن ﭘﺎﯾﺎن
ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺤﻘﻖ آزادی ﮐﺎﻣﻞ و ﭘﺎﯾﺎن ھﺮﮔﻮﻧﮫ ظﻠﻢ و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ و ﺧﻄﺎ درﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن وﯾﮋﮔﯽ
ھﺎی ﻣﺨﺼﻮص اﯾﻦ ﻓﺮھﻨﮓ اﻧﺘﻘﺎل اﺳﺖ. ﺑﺪﯾﻦ ﺟﮭﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﻠﺴﻔﮫ روﺷﻨﮕﺮای ﻗﺮن ھﺠﺪھﻢ
ﻓﺮاﻧﺴﮫ و ﻓﻠﺴﻔﮫ دﯾﺎﻟﮑﺘﯿﮏ ھﮕﻞ و ﺣﺘﯽ ﻣﻔﺮوﺿﺎت اﺻﻠﯽ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺰم ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺗﻀﺎد ﻣﯿﺎن اﯾﻦ
ﻣﮑﺎﺗﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ھﻤﮕﯽ ﺑﮫ ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ. اﻣّﺎ ﺷﮑﻞ ﻓﺎﺋﻖ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﮫ ﻓﻠﺴﻔﮫ
روﺷﻨﮕﺮاﺋﯽ ﻗﺮن ھﺠﺪھﻢ ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺰم در ﻋﯿﻦ ﻗﺒﻮل ھﻤﺎن ﻣﻔﺮوﺿﺎت از
ﺟﮭﺎﺗﯽ ھﻢ ﺑﮫ ﻓﻠﺴﻔﮫ ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﮔﺮدد. ﺗﻀﺎد و ﻣﻨﺎﻗﺸﮫ ﻣﯿﺎن ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖ ھﺎی ھﮕﻠﯽ و
ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖ ھﺎی ﺳﺎﺧﺖ ﮔﺮا در واﻗﻊ ھﻤﯿﻦ ﺗﻀﺎد ﻣﯿﺎن ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد و ﻓﺮھﻨﮓ ﭘﺴﺎ ﻣﺪرن
اﺳﺖ.
اﻣّﺎ ﭼﮫ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻓﺮھﻨﮓ اﻣﯿﺪ و آزادی ﺑﮫ اﻧﺤﻄﺎط ﮔﺮاﺋﯿﺪ و ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻓﺮھﻨﮓ ﺟﺒﺮ و
ﻧﺎاﻣﯿﺪی و ﭘﻮﭼﯽ ﺳﭙﺮد؟ ﻋﻠّﺖ اﯾﻦ اﻣﺮاﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪد دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻋﻤﺪه و
ﻣﺤﺪودﯾﺖ ھﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد و ﻟﺬا اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت آن را از درون ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺳﺎﺧﺖ. اﻣّﺎ ﺑﺮای درک
اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻻزم اﺳﺖ ﮐﮫ طﺮﺣﯽ ﮐﻠﯽ از اﺻﻮل و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺮھﻨﮓ و ﻓﻠﺴﻔﮫ ﺗﺠﺪد ﺑﮫ دﺳﺖ داد.
ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد ﺑﯿﺶ از ھﺮﭼﯿ ﺰ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺿﯽ در ﻣﻮرد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﮫ ﺑﮫ
ﺗﺴﺎوی ﺣﻘﻮق آدﻣﯿﺎن و آزادی و ﺣﻘﻮق ﻻﯾﻨﻔﮏ اﻧﺴﺎن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. اﯾﻦ ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﮫ
ﺷﮑﻞ اﺻﻞ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﺋﯽ ﯾﺎ اﺻﻞ ﻓﺮد ﮔﺮاﺋﯽ ظﺎھﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻧﺘﯿﺠﮫ اﯾﻦ ﻣﻔﺮوض آن اﺳﺖ ﮐﮫ
ﻓﺮھﻨﮓ و ﻓﻠﺴﻔﮫ ﺗﺠﺪد ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ آزادی و
ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎری اﻧﺴﺎن درآن ﺷﮑﻮﻓﺎ ﮔﺮدد. از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ وﯾﮋﮔﯽ ھﺎی ﺑﺨﺼﻮص ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد
اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﯽ ﮔﺮدد. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﮫ ﺿﺮورت آزادی آدﻣﯽ ﺑﮫ دﻓﺎع از آزادی اﻗﺘﺼﺎدی، آزادی
ﺳﯿﺎﺳﯽ، آزادی دﯾﻨﯽ و آزادی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد. ﺑﺪﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﭼﮭﺎر ا ﺻﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ داری،
دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ، آزادی وﺟﺪان، و ﺧﺎﻧﻮاده ھﺴﺘﮫ ای، وﯾﮋﮔﯽ ھﺎی ﺗﺠﺪّد را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دھﺪ.
ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ داری ﯾﺎ آزادی اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﻮرد اﻣﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻼک
ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻓﻌﻞ رﺿﺎی طﺮﻓﯿﻦ درﮔﯿﺮ در راﺑﻄﮫ اﺳﺖ. در ﻧﺘﯿﺠﮫ اﺻﻞ ﻗﺮار داد ﺗﻨﮭﺎ اﺻﻞ
ﻣﺸﺮوع ﺗﻨﻈﯿﻢ روا ﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﯽ ﮔﺮدد. اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎری و آزادی اﻧﺴﺎن
اﺳﺖ. ﺑﺪﯾﻦ ﺟﮭﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﯿﻮهء ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ داری ﺑﺎ ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﻧﻈﺎم ﺑﺮده داری ﯾﺎ ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﮐﮫ
ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ آزادی اﻓﺮاد و ﺗﺤﮑّﻢ اﺻﻞ ﻗﺮارداد اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ورزد.
اﺻﻞ دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ھﻢ ھﻤﺎن اﺻﻞ ﺗﺤﻘﻖ آزادی و ﺧﻮ د ﻣﺨﺘﺎری اﻓﺮادﺳﺖ ﻣﻨﺘﮭﯽ اﯾﻦ
اﺻﻞ ﻗﺮارداد دﯾﮕﺮ ﺑﮫ اﻣﻮر ﻣﺸﺘﺮک و ﺟﻤﻌﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ وﻟﺬا اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس
دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺮارداد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻮﺳﻂ ھﻤﮕﺎن ﻣﺸﺮوع ﻣﯽ ﮔﺮدد. ھﻤﯿﻦ اﺻﻞ آزادی در
ﺻﺤﻨﮫ اﻋﺘﻘﺎدات وﺟﺪاﻧﯽ و ﻣﺬھﺒﯽ ﺑﮫ آزادی ﻋﻘﯿﺪه و ﻣﺬھﺐ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻟﺬا اﺳﺘﻔﺎد هء از ﻗﮭﺮ
و ﺗﺒﻌﯿﺾ در ﺧﺼﻮص اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬھﺒﯽ را ﻧﻔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻋﺘﻘﺎد ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ازدواج ﺑﺎﯾﺪ
ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻖ زن و ﻣﺮد و درﭼﺎرﭼﻮب ﺗﺴﺎوی ﺣﻘﻮق اﯾﺸﺎن ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد ظﮭﻮر آزادی در
ﺻﺤﻨﮫ رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻧﻮادهء ھﺴﺘﮫ ای ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ.
اﻣّﺎ ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﭼ ﮭﺎر وﯾﮋﮔﯽ ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ داری، دﻣﮑﺮاﺳﯽ، آزادی وﺟﺪان و
ﺧﺎﻧﻮادهء ھﺴﺘﮫ ای، ﻣﺴﺘﻠﺰم دو ﭘﺪﯾﺪار اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﮭﺎدھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و
دﯾﮕﺮی ﺗﺤﮑّﻢ ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﯾﺎ ﺧﺮد ﮔﺮاﺋﯽ اﺳﺖ. ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﮭﺎدھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ