باب و تجدد

ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﻣﮑﺎن آزادی اﻗﺘﺼﺎدی و دﻣﮑﺮاﺳ ﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻣﯿﺴّﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ. در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اﻗﺘﺼﺎد و ﺳﯿﺎﺳﺖ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻧﺸﻮﻧﺪ اﻣﮑﺎن ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ داری و دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ از ﻣﯿﺎن ﻣﯽ رود. ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺳﺎن ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ و ﺧﺮد ﮔﺮاﺋﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ زﻣﯿﻨﮫ ھﺎ ﯾﺎ ﭘﮭﻨﮫ ھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺧﻮد آن ﭘﮭﻨ ﮫ ﮐﻨﺘﺮل و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﺸﻮد. ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی در ﻣﻮرد درﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ﯾﮏ ﻓﺮﺿﯿﮫء ﻋﻠﻤﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻼک ھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﺳﻨﺖ ھﺎی ﻣﺬھﺒﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﮫ آزادی ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺤﻘﻖ ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻔﯽ ﺳﻨﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﺖ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﮫ ھﻤﯿﻦ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﭘﮭﻨﮫ ھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺸﻮﻧﺪ. ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪد ھﻢ ﺑﺎ ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺬھﺒﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و ھﻢ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهء ﺳﻨﺘﯽ. ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﯾﻦ دو ﺑﺎ اﺻﻞ آزادی و ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﻋﻼوه ھﺮدو ﺑﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﮭﺎدھﺎ در ﺳﺘ ﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﮐﻨﻮن ﮐﮫ وﯾﮋﮔﯽ ھﺎی ﮐﻠﯽ ﻓﺮھﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﮫ ﺗﺠﺪد را درﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﯾﮏ ﻧﮑﺘﮫ اﺳﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ ھﻢ ﺗﻮﺟﮫ ﮐﻨﯿﻢ. ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪد ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﮑﻞ ﺑﺨﺼﻮﺻﯽ از ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺟﺎﻣﻌﮫ اﺳﺖ. اﻣّﺎ ھﻨﻮز ﯾﮏ ﺳﺌﻮال اﺳﺎﺳﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺠﺪّد ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ آن ﭘﺎﺳﺦ داد و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﺪ و ﻣﺮز و ھﻮﯾﺖ اﯾﻦ واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﻣﻌﮫء ﻣﺪرن ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد. در اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ دﻗﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺨﺼﻮﺻﯽ از ھﻮﯾّﺖ ﻓﺮھﻨﮓ و ﺟﺎﻣﻌﮫ و اﻧﺴﺎن اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ "ﺧﻮد" ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻀﺎد ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرھﺎ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ طﺒﯿﻌﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮔﺮدد. ﯾﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﻋﻨ ﻮان ﻣﺜﺎل از دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد، دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﻗﺮاردادی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﺷﮭﺮوﻧﺪان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﺨﺼﻮص ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد و در اﯾﻦ ﻗﺮارداد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ طﺒﯿﻌﺖ ﻧﻘﺶ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪارد. ﺑﮫ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﭼﺎرﭼﻮب ھﻮﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺰم و ﺗﻀﺎد ﻓﺮھﻨﮓ و طﺒﯿﻌﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺼﻮﯾ ﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﺣﺎل ﮐﮫ وﯾﮋﮔﯽ ھﺎی ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻋﻠﻞ اﻧﺤﻄﺎط و ﺳﻘﻮط اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﮫ ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ. اﮔﺮﭼﮫ ﻓﺮھﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﮫ ﺗﺠﺪّد دارای ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﺮﻗﯽ و ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﻣّﺎ اﯾﻦ ﻓﺮھﻨﮓ از اﺑﺘﺪا دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت و ﺗﻌﺎرﺿﺎت دروﻧﯽ ﻋﻤﺪه ای ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﻟﻤﺂل ﺑﮫ ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺷﺪن آن ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﯾﺪ.

اوﻟﯿﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻋﻤﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﮔﺮاﺋﯽ ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد ﻋﻘﻼﻧﯿﺘﯽ ﯾﮏ ُﺑﻌﺪی و ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﮫ ﺑﻮد. اﯾﻦ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﮫ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺎدی و ﻋﻠﻤﯽ و اﺑﺰاری ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﻮد اﻣّﺎ ﻋﻮاﻣﻞ روﺣﺎﻧﯽ را ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺮار داد. ﻋﻠّﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ ھﻢ ﻧﻔﯽ ﺧﺪا و ارزش ھﺎی روﺣﺎﻧ ﯽ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻮد. ﻧﺘﯿﺠﮫء اﯾﻦ اﻣﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﯿﺶ ﻓﺮض و زﯾﺮﺑﻨﺎی ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪّد ﯾﻌﻨﯽ اﺻﻞ ﺗﺴﺎوی ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎن ھﺎ واﻋﺘﻘﺎد ﺑﮫ ﺣﻘﻮق ﻻﯾﻨﻔﮏ آدﻣﯿﺎن ازاﺑﺘﺪا اﻣﺮی دﻟﺒﺨﻮاھﯽ وﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﯽ ﮔﺮدﯾﺪ. ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﻣﮑﺎﺗﺐ ھﯿﭻ ﮔﺮا ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻓﮭﻤﯿﺪﻧﺪ اﮔﺮ ﺧﺪا وﺣﻘﺎﺋﻖ روﺣﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻧﺒﺎﺷﺪ دﯾﮕﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮای ﺻﺤﺒﺖ از ﺗﻘﺪس اﻧﺴﺎن و ﻟﺬا ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ اﻧﺴﺎن و ﯾﺎ ﺣﻘﻮق طﺒﯿﻌﯽ اﻧﻔﮑﺎک ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ وی ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ . ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪد ﻓﺮھﻨﮓ اﻣﯿﺪ ﺑﻮد ﺑﮫ اﯾﻦ ﻋﻠّﺖ ﮐﮫ اﻧﺴﺎن را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺧﺪا ﻧﻤﻮد. اﻣّﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺻﺮﻓﺎً در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻌﻨﺎ دارد ﮐﮫ ﺧﺪا وﺟﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ. در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮر ت اﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺗﻘﺪس ﯾﺎ ﺗﺴﺎوی اﻧﺴﺎن ھﺎ ﻧﯿﺴﺖ. ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪد در واﻗﻊ ظﺎھﺮاً ﺧﺪا را اﻧﮑﺎر ﮐﺮد اﻣّﺎ درﺑﺎطﻦ ﺑﮫ ﻧﺤﻮی ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮض اﻋﺘﻘﺎد ﺑﮫ ارزش ھﺎی روﺣﺎﻧﯽ و اﻟﮭﯽ ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎد. اﻣّﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن اﯾﻦ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه وارد ﺻﺤﻨﮫء ﺧﻮدآﮔﺎھﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻟﺬا ﻧﻔﯽ ﺧﺪا ﺑﮫ ﻧﻔﯽ ھﺮﮔﻮﻧﮫ اﻣﮑﺎن ارزش ھﺎ و ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ. اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻧﮫ ﺑﺮای اﻣﯿﺪ ﺟﺎﺋﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﻧﮫ ﺑﺮای آزادی آدﻣﯽ. ﺗﻤﺎﻣﯽ وﯾﮋﮔﯽ ھﺎی ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺠﺪد ﺑﮫ ﯾﮏ ﺑﺎره ﺗﻮّھﻤﯽ دروﻏﯿﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدﯾﺪ. از ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ اَﺷﮑﺎل ظﮭﻮر اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺳﯿﺮ ﻓﺮھﻨﮓ ﻏﺮب در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ و

ارزش ھﺎﺳﺖ . ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺠﺪّد ﺑﺎ ﺗﺠﻠﯿﻞ ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ و ﺧﺮد ﮔﺮاﺋﯽ ﺑﺎ اطﻤﯿﻨﺎن و ﺧﻮش ﺑﯿﻨﯽ از ﺣﻘﯿﻘﺖ و ارزش ھﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ. اﻣّﺎ ھﻤﯿﻦ ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ اﻧﺴﺎن از ﺣﻘﯿﻘﺖ