3 / 5
٣
ﯽﻣ
ﮔﺸﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮد ا
ﯾﻦ
واژه در ﻗﺮارداد ﻧ
ﯿﺎﻣﺪه
ﺑﻮد. ﮐﺎﭘ
ﯿﺘﻮﻻﺳﯿﻮن
ﺳﭙﺮدن اﺗﺒﺎع
ﯽ ﺧﺎرﺟ
ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﻨﺴﻮل
ﮐﺸﻮر نآ
اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ
ﯾﯽ ﻗﻀﺎ ﯿﻦ ﻗﻮاﻧ یﻣﺒﻨﺎ
ﮐﺸﻮر ﺧﻮد در ﺳﺮزﻣ
ﺑ ﯿﻦ
ا – ﯿﮕﺎﻧﻪ
- ﯾﺮان ا ﯾﻨﺠﺎ
ﻗﻀﺎوت ﺷﻮ
ﻧ
ﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﻫ
از ﯾﮏﭻﯿ
ﯾﻦا
دو ﻗﺮارداد
ﯿﺺ ﺗﺸﺨ یﺑﺮا ﻣﻼﮐﯽ
ﺷﻬﺮوﻧﺪ ا
از ﻏ ﯾﺮاﻧﯽ
ﯿﺮاﯾﺮاﻧﯽ
ﻣﻌﺮﻓﯽ
ﯽﻧﻤ
ﮐﺮد. در ﻫﺮ ﺣﺎل، ﺣﻖ ﮐﺎﭘ
ﯿﺘﻮﻻ
ﺳﯿﻮن
ﯾﺮان در ا
اﺑﺘﺪا ﺑﻪ روس و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺎ
ﯾﺮ
ﮐﺸﻮرﻫﺎ داده ﺷﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ )ﺳﺎل
۱۸۵۵
(، آﻣﺮ
ﯾﮑﺎ
)ﺳﺎل
۱۸۵۶
(، اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن، اﻣﭙﺮاﻃﻮر
اﻃﺮ ی
- ﯾﺶ
ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎن،
ﻫﻠﻨﺪ،
ﺑﻠﮋﯾﮏ،
ﺳﻮﺋﺪ،
ﻧﺮوژ،
داﻧﻤﺎرک،
ﯾﻮﻧﺎن،
اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ،
ﻟﻤﺎن آ
ﺳﻮﯾﯿ (، ۲۶۸۱ )
(. ۳۰۹۱ ) ﯿﻠﯽ و ﺷ ﯿﻦ ﺲ، آرژاﻧﺘ
۲
ﮐﺎﭘ
ﯿﺘﻮﻻﺳﯿ
ﻮن
ﺗﻨﻬﺎ در ا
ﯾﺮان
اﺟﺮا ﻧﻤ
ﯽ
ﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎ
ی
ﯾﻪ، ﻫﻤﺴﺎ
ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در اﻣﭙﺮاﻃﻮر
ی
ﯽ، ﻋﺜﻤﺎﻧ
ﺑﻮد. ی ﻫﻢ ﺟﺎر
ﺗﺼﻤﯿﻢ
ﮔﯿﺮی در ﺑﺎب اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺟﺮای آﻧﻬﺎ ﺧﻮد
ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮد
ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺎرﮔﺰاران و ﮐﺎرﭘﺮدازان در ﺷﻬﺮﻫﺎ
ی
ﻣﺨﺘﻠﻒ ا
ﯾﺮان
و ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ
اﺟﺮا ﻣ
ﺷﺪ. ﯽ
۳
ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮐﺎﭘ
ﯿﺘﻮﻻﺳﯿﻮن
اﻣﺘ
ﯿﺎزاﺗﯽ
ﺑﻪ ﻏ
ﯿﺮاﯾﺮاﻧﯿﺎن
ﻣﯽ ﯾﺮان در ا
داد، ا
ﯾﺮاﻧﯿﺎن
یﺑﺮا ﯿﺰﻧ
ﺑﻬﺮه
از ا یور
اﻣﺘ ﯾﻦ
ﯿﺎزات،
ﯾﻖ ﺗﺸﻮ
ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺎﺑﻌ
ﯿﺖ
ﯿﯿﺮ ﺧﻮد را ﺗﻐ
دﻫﻨﺪ و ﺗﺒﻌﻪ
ی
ﯾﮕﺮ د ی ﮐﺸﻮر
ﺑﺎﺷﻨﺪ. ا
ﯾﻨﺠﺎ
ﺑﺤﺚ
ﯿﺖ ﺗﺎﺑﻌ
ﻣﻄﺮح ﺑﻮد
،
ﭼﻮن ﻧﻮع ﺗﺎﺑﻌ
ﺑﻬﺮه ، ﯿﺖ
ﯾﺎ یور
ﻣﺤﺮوﻣ
ﯿﺖ
از اﻣﺘ
ﯿﺎزاﺗﯽ
ﺧﺎص را ﺗﻌ
ﯽﻣ ﯿﯿﻦ
ﮐﺮد. ﭘﺲ از
ﯾﺮان ا یﻫﺎ ﺟﻨﮓ
و روس، ﺑﺤﺚ ﺗﺤﺖ
اﻟﺤﻤﺎ
ﯾﮕﯽ
اﻧﮕﻠ ﯿﺖ ﺗﺎﺑﻌ ی و اﻋﻄﺎ
ﺑﻪ ا ﯽروﺳ ﯾﺎ ﯿﺴﯽ
ﯾﺮاﻧﯿﺎن
ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد. ﺑ
ﻪ
ﯿﻞدﻟ ﯿﻦﻫﻤ
ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻣ
ﯿﺮﮐﺒ ﯿﺮ
ﺑﺎ د ﯽ ﻣﮑﺎﺗﺒﺎﺗ
ﯾﭙﻠﻤﺎت
یﻫﺎ
ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ ا
ﺗﺤﺖ ﯾﻦ
اﻟﺤﻤﺎ
ًﺑﺎﺷ ﯾﮕﯽ
ﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ
ﯽزﻣﺎﻧ
ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣ
ی ﮐﻪ ﻓﺮد ﺷﺪ ﯽ
ﺑﺪﻫﮑﺎر ﺑﻮد
ﯾﺘﯽﺟﻨﺎ ﯾﺎ
ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻗﺼﺪ ﻓﺮار از ﻣﺠﺎزات
ﯾﺎ
ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺮ
اﺷﺖ. د ﯾﻤﻪ
٤
۳.
ﺗﺠﺎرت
ﯾﮕﺮ د ﯾﯽﺟﺎ
ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌ
ﯿﺖ
ﯽ ﻣﻬﻢ ﻣ
ﺷﺪ، در ﺗﺠﺎرت ﺑﻮد
و
ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺤﺚ ﺑﻬﺮه
ﯾﺎ یور
ﻣﺤﺮوﻣ
ﯿﺖ
ﺗﺠﺎر ﺗﺎﺑﻌﻪ
ی ﮐﺸﻮر ی
ﺧﺎص از
ﺑﺮﺧﯽ
اﻣﺘ
ﯿﺎزات
.
ﻧﻈﺎم
ﯾﺮان ا ﮔﻤﺮﮐﯽ
ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ
یا
ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﺠﺎر ﺧﺎرﺟ
ﯽ
ﺑﻮد.
ﯾﻌﻨﯽ
ﮔﻤﺮﮐﯽ
ﮐﻪ ﺗﺎﺟﺮ ﺧ
ﯽ ﺎرﺟ
ﭘﺮداﺧﺖ ﻣ
ﯽ
ﮐﺮد، ﮐﻤﺘﺮ از آﻧ
ﯽ
ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎﺟﺮ ا
ﯾﺴﺖ ﺑﺎﯽﻣ ﯾﺮاﻧﯽ
ﺑﭙﺮدازد. از ا
ﯾﻦ
ﻧﻈﺮ، ﺣ
ﯿﻦ
ﭘﺮداﺧﺖ
ﯿﻦﻣﻌ ﯾﺪﺎﺑ ﮔﻤﺮک
ﯽﻣ
ﺷﺪ ﺗﺎﺟﺮ ا
ﯾﺮاﻧﯽ
اﺳﺖ
ﯾﻦ. اﯽ ﺧﺎرﺟ ﯾﺎ
ﯾﻘﯽ ﺧﻮد ﺗﺸﻮ
ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺠﺎر ا
ﯾﺮاﻧﯽ
ﺗﺮک ﺗﺎﺑﻌ
ﯾﺮان ا ﯿﺖ
ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ
ﯿﺖﺑﻌﺎﺗ
ﯽ، ﻋﺜﻤﺎﻧ
ﯾﺎ روس
ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن درآ
ﺗﺎ ﯾﻨﺪ
یﮐﻤﺘﺮ ﮔﻤﺮک
ﺑﺪﻫﻨﺪ. در دوران ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر، ا
ﯾﺮان
ﻗﺮارداد
ﺑﺎ ی
ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺴﺖ در ﺑﺎب ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ا
ﯾﺮاﻧﯽ
و ﻓﺮاﻧﺴﻪ. در آﻏﺎز ﻗﺮار ﺑﻮد اﻣﺘ
ﯿﺎزاﺗﯽ
ﺑﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮ
دا ی
ده ﺷﻮد، اﻣﺎ
آﻗﺎﺳ ﯿﺮزا ﺣﺎج ﻣ
ﯽ
ﯽﺣﻘﻮﻗ
ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮا
ی
ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ا
ﯿﺰﻧ ﯾﺮاﻧﯽ
ﻃﻠﺐ ﮐﺮد. ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن
۱۲۶۳
، ﺟﻮﻻ
ی
۱۸۴۷ ،
اﯾﺮان و ﻓﺮاﻧﺴﻪ
ﻗﺮارداد
ی
یا ﺷﺶ ﻣﺎده
اﻣﻀﺎ ﮐﺮدﻧﺪ.
ﯾﻦا
ﻗﺮارداد ﺣ
ﯿﻦ
ﺻﺤﺒﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ا
ﯾﻦ
2
Afschar, Mahmud,
La politique européenne en Perse : quelques pages de l’histoire diplomatique,
ﺗﻬﺮان: ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﺪ
آ یﻫﺎ ﻣﺠﻠﻪ ﯾﺮ
ﯾﻨﺪه،
۱۳۵۲
، ﭼﺎپ دوم، ﺻﺺ
.۰۵و ۸۴
۳
ﯾﻦا ﯿﺢ ﺗﻮﺿ
ﻧﻈﺎم ﻣﻔﺼﻞ و ﭘ
ﯿﭽﯿﺪه
ﺧﺎرج از ﻣﻮﺿﻮع ا
ﯾﻦ
ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﺖ. ﺑﺮا
ی
ﯾﻦ در ا ﯿﺸﺘﺮ ﺑ ی ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ
ﺑﺎب ﻧﮕﺎه ﮐﻨ
ﺑﻪ: ﯿﺪ
Martin, Vanessa and Nouraei, Morteza, « The Role of the « Karguzar » in the Foreign Relations of State and
Society of Iran from Mid-Nineteenth Century to 1921 » (Part 1: Diplomatic Relations), (Part 2: The “Karguzar”
and Security, the Trade Routes of Iran and Foreign Subjects 1900-1921), (Part 3: The “Karguzar” and Disputes
over Foreign Trade),
Journal of the Royal Asiatic Society
, Third series, vol.15, No. 3 (Nov.2005) pp. 261-277 /
Vol. 16, No. 1 (Apr., 2006), pp. 29-41 and vol.16, No. 2 (Jul., 2006), pp. 151-163.
٤
آدﻣ
ﻓﺮ ﯿﺖ،
ﯾﺪون،
اﻣ
ﯿﺮﮐﺒﯿﺮ
ﯾﺮان، و ا
ﺗﻬﺮان: ﭼﺎپ ﭘ
ی، ﺮوز ﯿ
۱۳۴۴
، ﭼﺎپ دوم، ﺻﺺ
۳۳۹- ۳۴۵ .