166-167 / 182
DE VRAAG FORMULEREN
Het formuleren van de juiste vraag blijkt in de
praktijk echter niet zo eenvoudig. Veel scholen
worstelen hiermee, dus ging Van Zandwijk zelf
meehelpen de vraag te formuleren. Die behoefte
bleek zo groot, dat de architect tegenwoordig niet
meer aan ontwerpen toekomt. Hij is nu volledig
gecommitteerd aan de zoektocht die nodig is voor
het proces van bouwen en huisvesten. Daarbij
werpt hij overigens menig heilig huisje omver.
Van Zandwijk is een omdenker.
PVE OVERBOORD
‘Ik probeer van alle kanten mijn opdrachtgevers
te prikkelen om te formuleren wat ze willen bereiken.
Eerst gaat het klassieke Programma van Eisen over-
boord. Wat verwacht je van de leeromgeving? Wat wil
je met deze leeromgeving bereiken, welke kwaliteiten
(architectonisch, functioneel en technisch) van de
ruimte zijn daarvoor nodig? Pas als je die vragen
hebt beantwoord, kun je in oplossingen gaan denken.’
SCHOLENBOUWWAAIER
Om stuk voor stuk die juiste vragen te stellen, heeft
Van Zandwijk in opdracht van de Rijksbouwmees-
ter enige jaren geleden al weer de scholenbouw-
waaier gelanceerd. De waaier helpt bij verbouw en
bij nieuwbouw van scholen. Het doel: de ambities van
opdrachtgevers, gebruikers, adviseurs en ontwerpers
vanaf de start boven tafel krijgen. De thema’s Proces,
Beleving, Gebruik, Techniek en Economie structureren
alle gebruikerswensen naar een nieuw Programma
van Eisen. De waaier heeft twee kanten, een
inspiratiezijde voor de fase van visievorming en
een informatieve zijde met praktische informatie.
DE ESSENTIE VAN KEUZES
Van Zandwijk: ‘door de vraag helemaal af te pellen,
kom je tot de essentie van je keuzes. Neem bijvoor-
beeld luchtkwaliteit. Je hoort vaak dat die niet goed is
op scholen, toch wordt er zelden of nooit op gestuurd.
En gangen, we weten dat die meer en meer ontmoe-
tingsplekken worden. Dat vraagt dus een andere
inrichting en uitstraling dan een verkeersruimte.’
ENORME DIVERSITEIT
‘Gebouwen die klaar zijn voor toekomstbestendig
onderwijs worden gekenmerkt door een enorme
diversiteit aan vormen en sferen. Kijk naar
bibliotheken en musea, deze zijn flexibel in het sterk
wisselende programma dat zij huisvesten. Hier naar
kijken stimuleert en inspireert enorm. Het is belang-
rijk dat een omgeving daarnaast net zo warm en veilig
aanvoelt als thuis. Om dat te creëren, moet je goed
nadenken over de sfeer en de setting die je nodig hebt
om een goede leerervaring te bieden. Dat gaat zoveel
verder dan denken in normatieve vierkante meters
en het denken in lokalen.’
MODEWOORD FLEXIBILITEIT
Door de juiste vragen te stellen, ontstaat ruimte om
anders naar een schoolgebouw te kijken. Als je vanuit
die blik opnieuw de vraag formuleert welke fysieke
randvoorwaarden nodig zijn voor de gewenste
leeromgeving, kom je tot heel andere oplossingen.
Zonder je te verschuilen achter het modewoord
flexibiliteit. Van Zandwijk: ‘Een totaal flexibel gebouw
is onzin. Een ruimte die overal goed voor is, is nergens
goed voor. De opvatting ‘architectuur is goed benutte
ruimte’ staat nog steeds als een huis in het onderwijs.
Je moet alleen eerst de juiste vragen stellen.’
Marco van Zandwijk
Kennismanager Waarborgfonds & Kenniscentrum Ruimte-OK
Een nieuw schoolgebouw?
Durf te vragen!
EEN SCHOOLGEBOUW
IS EEN FYSIEKE
RANDVOORWAARDE VOOR
HET KUNNEN BIEDEN
VAN GOED ONDERWIJS.
HET ONDERWIJS VERANDERT,
DUS DE GEBOUWEN OOK!
Marco van Zandwijk stelt dat de visie op
onderwijs van nu over vijf jaar waarschijnlijk
al weer achterhaald is. Dat vraagt gebouwen
die in die veranderingen meebewegen.
Tenminste, als je nog een gebouw nodig hebt.
Een stevige stelling, maar wat moet je er
mee als je nu op het punt staat een school
of onderdelen daarvan te gaan ontwerpen?
Waar begin je? Heel eenvoudig: durf te vragen!
STRATEGISCH VERNIEUWER
Van Zandwijk verdiept zich als strategisch vernieuwer
continu in deze vraag. Ooit begonnen als architect,
bevordert hij nu als kennismanager de huisvestings-
kwaliteit van het onderwijs. Hij is het gezicht achter
de scholenbouwwaaier en was mede-initiatiefnemer bij
het ontwikkelen van het Kwaliteitskader Huisvesting –
Basisonderwijs. Op dit moment richt deze vernieuwer
zich op de Green Deal Scholen en de doorontwikkeling
van het Kwaliteitskader voor het voortgezet onderwijs
en de Kinderopvang.
TOVENAAR VAN OPLOSSINGEN
‘Als architect werd ik te vaak gezien als een tovenaar van
oplossingen. Er was een huisvestingsprobleem en dat
moest worden opgelost. Of ik daarvoor de oplossing wilde
bedenken. Het liefst een kant en klare. In plaats van te
gaan ontwerpen, zocht ik dan de dialoog. Vroeg: wat wil
je (er) doen, waarom wil je dat doen?’ Van Zandwijk draait
graag de zaken om. ‘Een goede oplossing begint met het
stellen van de juiste vragen. Niet de oplossing, maar de
vraag staat centraal.’
‘WIL JE
TOEKOMSTBESTENDIG
BOUWEN, DAN PRAAT
JE OVER EEN
GEZONDE, DUURZAME
EN BETAALBARE
SCHOOL. MAAK DIT
EXPLICIET. DURF TE
COMMUNICEREN
OVER INHOUDELIJKE
DOELSTELLINGEN.’
VERDER
DENKEN
DAN IN
LOKALEN EN
VIERKANTE
METERS
164
165