38 / 698
٣٧
ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﺁﺭﻳﺎﻳﻰ ﺍﺳﺖ
«
)
Araklian 1901: 334
(
.
ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﮑّﺮﻯ ﺳﺨﻨﺎﻥ
ﮐﺸﻴﺶ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﺭﺍﺑﺮﺕ ﺍﺭﺑﺘﻨﺎﺕ
Robert K. Arbuthnot
ﻣﻰ
ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ
»: ﮔﻮﻳﺪ
ﺩﻳﺎﻧﺖ
ﺑﺎﺑﻰ ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺷﮑﻞ ﻭ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺮﻗﻰ ﺍﺳﺖ ﺍﻣﺎ ﺭﻭﺣﻰ ﮐﻪ ﻣﺎﻭﺭﺍء ﺁﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ
ﻣﺤﺴﻮﺳﻰ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﻗﺮﻥ
ﻫﺎ ﺑﺮ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭﻯ ﺍﺳﻼﻡ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮﺩﻩ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳ
«ﺖ
Arbuthnot)
(1869: 266
ﺍﻳﻦ ﻃﺮﺯ ﻓﮑﺮ ﺣﺘّﻰ ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪ
ﻫﺎﻯ ﺍﺩﻭﺍﺭﺩ ﺑﺮﺍﻭﻥ ﻫﻢ ﻃﻨﻴﻦ ﺍﻧﺪﺍﺯ ﺍﺳﺖ ﺁﻧﺠﺎ
»: ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ
ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎﺑﻰ ﻭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻭ ﭘﻰ
ﺁﻣﺪ ﺁﻥ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻬﺎﺋﻰ، ﻳﮑﻰ ﺍﺯ ﻣﻬﻢ
ﺗﺮﻳﻦ ﻭ
ﻭﺍﻗﻌﻰ
ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ
ﻫﺎﻯ ﺭﻭﺡ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﺎﺳﺖ
«
)
Browne 1924: 219
.(
ﺩﺭ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺩﻭ ﺩﻫﻪ ﺍﺯ ﻇﻬﻮ
ﺭ ﺑﺎﺏ، ﺷﺮﺣﻰ ﺍﺯ ﺑﻪ ﭘﺎﺧﺎﺳﺘﻦ ﺍﻭ ﻭ ﻧﻬﻀﺘﻰ ﮐﻪ ﺁﻏﺎﺯ ﮐﺮﺩﻩ
ﺑﻮﺩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ
ﻫﺎﻯ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﺭ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ
ﻫﺎ ﻭ ﮔﺰﺍﺭﺵ
ﻯﻫﺎ
ﺳﻴﺎﺣﺎﻥ ﻭ ﺩﻳﭙﻠﻤﺎﺕ
ﻫﺎﻯ
ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻰ، ﺁﻟﻤﺎﻧﻰ، ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﻯ ﺩﺭﺝ ﺷﺪ
.
ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺍﺳﺖ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﺧﺎﺭﺟﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ
ﺍﻳﻦ ﻇﻬﻮﺭ ﺍﺯ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰ
ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﺒﻮﺩ
.
ﻓﻘﻂ ﺩﺳ
ﺘﺮﺳﻰ ﺑﻪ
ﺑﺎﺏ ﺁﺛﺎﺭ
ﻭ ﺑﻌﺪﻫﺎ
ﺑﻬﺎءﺍﻟﻠﻪ
ﺍﻣﮑﺎﻥ ﺗﺤﻘﻴﻘﻰ ﺍﺳﺎﺳﻰ ﻭ ﻋﻠﻤﻰ ﺭﺍ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻣﻰ
ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ
ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺁﻥ
ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮﺩ
.
ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺑﻰ ﻳﺎ ﺑﻬﺎﺋﻰ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮﺩ ﻫﻮﻳّﺖ
ﺩﻳﻨﻰ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ ﺯﻧﺪﺍﻥ ﻭ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﻗﺘﻞ ﺷﻮﺩ
.
ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ
ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﺍﻭّﻟﻴﻪ ﮐﻪ ﺩ
ﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ ﻭ ﺩﻳﭙﻠﻤﺎﺕ
ﻫﺎ ﻭ ﺳﻴّﺎﺣﺎﻥ
ﻣﻰ
ﺭﺳﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺗﺼﻮّﺭﺍﺕ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﻭ ﺷﺎﻳﻌﺎﺕ
، ﻳﻌﻨﻰ
ﻣﻐﺸﻮﺵ، ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﻭﺍﻗﻌﻴﺖ ﻭ
ﮔﺎﻩ ﺣﺘّﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﻧﺎﺳﺦ
ﺍﻟﺘﻮﺍﺭﻳﺦ، ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺭﺳﻤﻰ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﻧﺎﺻﺮﻯ، ﻏﺮﺽ ﺁﻟﻮﺩ ﻭ
ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮﺩ
.
ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺩﻻﻳﻠﻰ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺮﺧ
ﻰ ﺍﺯ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ
ﺟﺪّﻯ
ﺗﺮﻯ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺁﻳﻴﻦ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ، ﺑﺮﺍﻯ ﺟﻤﻊ
ﺁﻭﺭﻯ ﺁﺛﺎﺭ ﺍﺻﻠﻰ ﺑﻨﻴﺎﻥ
ﮔﺬﺍﺭﺍﻥ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﻦ
ﺭﻧﺞ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﻫﻤﻮﺍﺭ ﮐﺮﺩﻧﺪ، ﻭ ﺣﺘﻰ ﺑﺎ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﻭ ﻋﺮﺑﻰ ﮐﻮﺷﺶ
ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﺑﺪﻭﻥ ﻭﺍﺳﻄﮥ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺍﺯ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻭ ﺁﺭﻣﺎﻥ
ﻫﺎﻯ ﺁﻥ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﻧﺪ
.
ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮ
ﺳﺮ ﺁﻥ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺣﺘﻰ ﺷﺮﺡ ﻣﺨﺘﺼﺮﻯ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ
ﻫﺎ ﺑﻴﺎﻥ ﺩﺍﺭﻳﻢ
.
ﻭﻟﻰ ﺑﺮﺍﻯ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﺗﻨﻮّﻉ، ﮔﺴﺘﺮﺩﮔﻰ ﻭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﺍﺯ ﺩﻳﺮﺑﺎﺯ ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺍﺯ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﭼﻨﺪ ﻧﺎﻡ
ﮔﺰﻳﺮﻯ ﻧﺪﺍﺭﻳﻢ
.
ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮐﺘﺎﺑﻰ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﮤ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎﺏ ﺩﺭ ﻏﺮﺏ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﺍﺛﺮ
ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻴﮏ
)
۱۸۷۰ -