275 / 698
٢٧۴
ﺍﺯ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺎﺻﺮﺍﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻃﺒﻌﴼ ﻓﺼﻮﻟﻰ ﺩﺭﺑﺎﺭﮤ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺭﻭﻳﺘﺮ ﺩﺍﺭﺩ
.
ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺩﺭ
ﺳﺎﻝ
۱۸۷۲
ﺑﺎ ﭘﺎﺩﺭﻣﻴﺎﻧﻰ ﻭ ﮐﻮﺷﺶ
ﻫﺎﻯ ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺎﻥ ﻣﺸﻴﺮﺍﻟﺪﻭﻟﻪ ﺑﻪ ﺍﻣﻀﺎﻯ
ﻧﺎﺻﺮﺍﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻩ ﺭﺳﻴﺪ
.
ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﻣﺰﺑﻮﺭ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ
ﻫﺎﻯ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻰ
ﺑﻪ ﻳﮏ ﮐﻤﭙﺎﻧﻰ
ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﮐﻪ
ﺻﺎﺣﺐ ﺁﻥ ﺑﺎﺭﻭﻥ ﺟﻮﻟﻴﻮﺱ ﺭﻭﻳﺘﺮ
Baron Julius Reuter
ﺑﻮﺩ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭ ﻣﻰ
. ﮐﺮﺩ
ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ
ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺧﻂ ﺁﻫﻦ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺍﻳﺮﺍﻥ
ﻭ ﺣﻖ
ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻣﺪﺕ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﺳﺎﻝ
،
ﮐﺸﻒ
ﻣﻌﺎﺩﻥ، ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺟﻨﮕﻞ
ﻫﺎ، ﺑﺮﮔﺮﺩﺍﻧﻴﺪﻥ ﺁﺏ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ
ﻫﺎ
، ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺪﻫﺎ ﻭ
ﺩﻩ
ﻫﺎ ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ
. ﺩﻳﮕﺮ
ﺭﻗﻴﺐ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ ﻳﻌﻨ
ﻰ ﺩﻭﻟﺖ ﺗﺰﺍﺭﻯ ﺭﻭﺱ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﻣﻮﺍﻓﻖ ﻧﺒﻮﺩ
.
ﻋﻠﻤﺎء ﺑﺮ ﺿﺪ
ﺁﻥ ﺗﺤﺮﻳﮏ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺎﻧ
ﻭﺍﺩﻳﻨﺎ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﮓ
.
ﺯﻥ ﺷﺎﻩ ﻭ ﺑﺮﺧﻰ ﺍﺯ ﺭﺟﺎﻝ ﻧﻴﺰ ﺑ
ﻪ
ﺧﺎﻃﺮ ﺍﺧﺘﻼﻓﺎﺕ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻﺭ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ
ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﻫﻢ
ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﺷﺪﻧﺪ
.
ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺗﺮﺱ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺯ ﺷﻮﺭﺵ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻭ ﻓﺸﺎﺭﻫﺎﻳﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ
ﺷﺎﻩ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﻰ
ﺁﻣﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻟﻐﻮ
ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻣﺠﺒﻮﺭ ﺑﻪ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ ﻏﺮﺍﻣﺖ ﺑﺰﺭﮔﻰ ﺑﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﻰ ﻣﺰﺑﻮﺭ ﺷﺪ
.
ﺩﮐﺘﺮ ﻓﺮﻳﺪﻭﻥ
ﺁﺩﻣﻴّﺖ
ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﺍﻳﻦ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﺍﺷﺎﺭﻩ
ﺍﻯ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﮐﺘﺮ ﻓﻴﺮﻭﺯ ﮐﺎﻇﻢ
ﺯﺍﺩﻩ
ﺑﻪ ﻧﺎﻡ
»
ﺭﻭﺱ ﻭ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﺯ
۱۸۶۴
ﺗﺎ
۱۹۱۴
،
ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ
ﺍﻯ ﺩﺭ ﺍﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ
«
ﺩﺍﺭﺩ
ﮐﻪ ﺩﺭ
ﺳﺎﻝ
۱۹۶۸
ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﺩﺭ ﺍﻣﺮﻳﮑﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ
.(Kazemzadeh 1968)
ﺩﮐﺘﺮ
ﮐﺎﻇﻢ
ﺯﺍﺩﻩ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺰﺑﻮﺭ
ﺍﻧﮕﻴﺰﮤ ﺷﺎﻩ ﻭ ﻣﺸﻴﺮﺍﻟﺪﻭﻟﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻣﻀﺎﻯ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﺭﻭﻳﺘﺮ
»
ﺣﺮﺹ
ﺧﻴﺎﻧﺘﮑﺎﺭﺍﻧﻪ
«
ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﻭ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ
:»
ﻣﻴﺮﺯﺍ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺎﻥ
]
ﻣﺸﻴﺮﺍﻟﺪﻭﻟﻪ
[
ﺑﻪ ﺁﻥ ﺭﺷﺘﻪ ﺍﺯ
ﮐﺎﺭﻫﺎﻯ ﺗﺠﺪّ
ﺩﺧﻮﺍﻫﻰ ﻋﻼﻗﻪ ﺩﺍﺷﺘ
ﻪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻣﮑﻨﺖ ﺷﺨﺼﻰ ﺍﻭ ﮔﺮﺩﺩ ﻭ
ﺍﻣﺘﻴﺎﺯﻧﺎﻣﮥ ﺭﻭﻳﺘﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺁﻥ ﮐﻴﻔﻴﺎﺕ ﺍﺳﺖ
ﺁﺩﻣﻴّﺖ ) «
۲۵۳۶ :
۳۴۸ (.
ﻣﻄﻠﺒﻰ ﮐﻪ ﺩﮐﺘﺮ ﮐﺎﻇﻢ
ﺯﺍﺩﻩ ﻃﺮﺡ ﮐﺮﺩﻩ ﻧﻈﺮﻳّﮥ ﺷﺨﺼﻰ ﺍﻭ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﺍﺳﻨﺎﺩﻯ ﮐﻪ
ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﺎﻡ ﻣﻰ
ﺑﺮﺩ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ
ﻣﻮﺭّ .
ﺧﻴﻦ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎﮐﻴﺪ
. ﺍﻧﺪ ﮐﺮﺩﻩ
١٣٢
ﺁﺩﻣﻴّﺖ
ﻣﻰ
ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﺁﻥ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺧﻮﺩ ﻧﻴﺎﻭﺭﺩ ﻭ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ
132
ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ
)
ﺗﻴﻤﻮﺭﻯ
۱۳۵۷ : ۵۰ (
ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻﺭ ﺍﻳﻨﻄﻮﺭ ﻣﻰ
ﻧﻮﻳﺴﺪ
:
»
ﺳﭙﻬﺴﺎﻻﺭ ﻧﻔﻮﺫ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ
ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻭ ﻫﻤﮑﺎﺭﻯ ﺩﻭﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﻣﻠﮑﻢ ﺧﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﮐﺸﻮﺭ
ﺁﻧﭽﻨﺎﻥ ﺷﻴﻮﻉ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ
ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ
ﻫﺎ ﺩﺭ ﻫﻴﭻ ﺟﺎ ﻧﻤﻰ
ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﺩﻻﻝ ﻭ ﻭﺍﺳﻄﻪ ﺑﻬﺘﺮﻯ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﻨﻨﺪ
...
ﻭﻗﺘﻰ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻﺭ ﺭﻭﻯ ﮐﺎﺭ ﻣﻰ
ﺁﻳﺪ ﭼﻴﺰﻯ ﻧﻤﻰ
ﮔﺬﺭﺩ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻴﺎﺗﻰ ﮐﺸﻮﺭ ﻳﮑﺠﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ
ﺍﻣﺘﻴﺎﺯ ﺑﺎﺭﻭﻥ ﺟﻮﻟﻴﻮﺱ ﺭﻭﻳﺘﺮ ﺑﻪ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ ﻣﻰ
.«ﺷﻮﺩ