50 / 76
eit godt skriftspråk og ein eigen språkleg
identitet, er adekvat språkstimulering
grunnleggjande for den språklege utvik-
linga når det både gjeld skriftspråk og
leseforståing.
TALESPRÅK
Barna oppdagar tidleg at andre barn, per-
sonale og foreldre bruker ulike variantar
av talespråket. Imange familiar snakkar
familiemedlemmene ulike dialektar og
somme tider ulike språk, og personar
med opplæring i nynorsk skriftspråk og
bakgrunn frå nynorskområde, bur over
heile landet.
Dei tilsette i skulen skal tilpasse
språket dei bruker etter elevane sitt
språk. I
Lov om grunnskulen og den
vidaregåande opplæringa § 2-5. Målfor-
mer i grunnskolen, er det uttrykt slik:
«
Kommunen gir forskrifter om kva
målform som skal vere hovudmål i dei
enkelte skulane. Hovudmålet skal nyt-
tast i skriftleg opplæring og i skriftleg
arbeid. I den munnlege opplæringa
avgjer elevane og undervisningsperso-
nalet sjølve kva for talemål dei vil bruke.
Undervisningspersonalet og skulelei-
inga skal likevel i størst mogleg grad ta
omsyn til talemålet til elevane i ordval
og uttrykksmåtar.»
I 1885 kom jamstillingsvedtaket som
sidestilte riksmål og landsmål. Vedtaket
frå 1885 er bakgrunnen for at det vert
gjeve opplæring i begge målformer i
grunnskulen. Hovudprinsippa gjeld
framleis og er ein del av opplæringslova.
Eit odelstingsvedtak frå 1878 gjeld
talemålet til lærarane. Vedtaket seier
at «Undervisningen i Almueskolen bør
saavidt muligt meddeles paa Børnenes
eget Talemaal». I Landsskulelova frå
1915 og Byskulelova frå 1917 vart det
sagt klart frå om at læraren skal til-
lempe sitt talespråk etter talespråket til
elevane: «Ved den muntlige undervis-
ning bruker elevene sitt eget talesprog.
Læreren skal såvidt muligt tillempe
det for ham naturlige talesprog efter
elevens talesprog.» Desse lovene gjeld
framleis for grunnopplæringa, og bør
også ha verknad for språkbruken til dei
vaksne i barnehagen.
ULIKEOGSJØLVSTENDIGE
For å få til dette i barnehagen, må ein
truleg endre det tradisjonelle synet på
statusen til bokmål og nynorsk. Nynorsk
og bokmål vert ofte nemnt somto former
av norsk, altså språkforma bokmål og
språkforma nynorsk. Om ein skal få til
endringar og styrkje nynorskopplæringa,
bør ein definere nynorsk og bokmål som
to ulike og sjølvstendige språk.
«Det er stort sett sosiologiske og
politiske grunnar til å kalle bokmål
og nynorsk for målformer og ikkje for
ulike språk», skriv språkforskarane
Terje Lohndal, Mila Vulchanova og
Tor Anders Åfarli ved Norges teknisk-
naturvitskapelege universitet (NTNU) i
Trondheimi ein kronikk i Aftenposten i
november 2013. Deimeiner atmoderne
språkforsking gjev gode argument og eit
anna grunnlag for å seie at bokmål og
nynorsk er ulike språk, og ikkje to former
av norsk, som dei tradisjonelt har vorte
kalla.
Omnynorsk og bokmål er ulike språk
eller former av same språket, har vore
ein langvarig debatt. I lova vert dei kalla
bådemålformer og skriftspråk; «Bokmål
og nynorsk er likeverdigemålformer og
skal vere jamstelte skriftspråk i alle
organ for stat, fylkeskommune og kom-
mune» (§ 1 Lov og forskrift ommålbruk
i offentleg teneste). Her vil eg definere
nynorsk og bokmål som to språk.
MORSMÅL
Dersom ein ser på nynorsk og bokmål
som to ulike språk, kan ein også sjå på
nynorsk som morsmålet til dei barna
som skal lære nynorsk som hovudmål
i skulen. Omgrepet morsmål vert brukt
på ulikt vis, og vanlegvis har ein rekna
at norsk er morsmålet til dei fleste som
vert fødde i Noreg, utan å skilje mellom
nynorsk og bokmål.
Ein folkelige definisjonen av om-
grepet morsmål er at det er språket
ein tenkjer på, drøymer på, tel på, og så
vidare (NOU1995:12). Ein annan defini-
sjon som ofte vert brukt, er at morsmål
er det språket ein lærer først, forstår
best og det språket ein identifiserer seg
med (Engen ogKulbrandstad 2004:182).
Detmå likevel nemnast at somme er like
kompetente i to språk og identifiserer
seg med begge. Det ser ut til å gjelde
mellom anna for mange av dei som har
nynorsk som morsmål, dei lærer etter
kvart både nynorsk og bokmål.
Omein legg definisjonen til Engen og
Kulbrandstad til grunn, kan ein sjå på
nynorsk sommorsmål for dei som lærer
nynorsk somhovudmål. Då kan ein seie
at nynorsk ermorsmål fordi dei lærer ein
norsk dialekt først, så lærer dei å skrive
nynorsk og seinare kan dei identifisere
seg sterkastmed skriftspråket nynorsk.
(Kanskje er det det som skjer i Sogn og
Fjordane, der mange har ei klar oppfat-
ning av at nynorsk er språket deira?)
At barnehagen skal støtte bruk av
morsmål er i
Rammeplanen for innhal-
det og oppgåvene i barnehagen
omtalt i
avsnittet om språkleg kompetanse:
«Morsmålet er viktig for opplevinga
av eigen identitet ogmeistring påmange
område. Eit godt utvikla morsmål er
ein grunnleggjande føresetnad for den
vidare språklege utviklinga, også når det
gjeld skriftspråk og leseforståing.»
SPRÅKSITUASJONEN I DAG
Imange samanhengar vert det peikapå at
norsk ermindre brukt enn engelsk i for-
retnings- og næringslivet og på område
som utdanning og forsking. Engelsk
er i ein dominant situasjon i høve til
norsk, men norsk vert ikkje rekna som
eit truga språk. Norsk skriftspråk vert
realisert gjennom skriftspråka bokmål
og nynorsk, men nynorsk skriftspråk
har større utfordingar enn bokmål, fordi
berre noko over 10 prosent av folket i
Noreg skriv mest nynorsk. Dei fleste
nynorskskrivarane bur på Vestlandet,
så ein kan nemne denne regionen som
«nynorsklandet», sjølv om det finst
nynorskbrukarar i alle landsdeler.
Imotsetnad til samisk språk i Noreg,
er nynorsk språk ikkje grunnlovsfesta.
Etter paragraf 110a i Grunnlova har
staten plikt til å leggje til rette for at
den samiske folkegruppa kan «sikre og
udvikle sit Sprog, sinKultur og sit Sam-
funnsliv». Opplæringslova gjev born rett
til opplæring både i og på samisk.
Nynorskopplæringa i skulen er også
lovfesta gjennomopplæringslova (para-
50
|
første steg nr
1
|
2015