38 / 100
lett øving, for det er eit universelt trekk ved folk
å vere
etnosentriske
– det vil seie at folk ser verda
først og fremst ut frå sin eigen kulturelle ståstad
og favoriserer eigne gruppemedlemer på kostnad
av representantar for andre grupper.
Alt i 1950 hevda David Riesman at folket i USA
og i Vesten var i ferd med å bli ytre-styrte. Vel
femti år seinare skriv Turkle at vi er i ferd med å
bli «hyper-ytrestyrte». I omgrepet «ytrestyring»
ligg det at folk i altfor stor grad søker å støtte seg
på andre sine meiningar og vurderingar. Mang-
lande tru på seg sjølv er eit alminneleg problem for
kunnskapsutøvarar i eit moderne samfunn, og den
enorme mengda av potensielt relevante meiningar
og synspunkt som no er tilgjengelege for oss, gjev
oss nye utfordringar. I tråd med Turkle og Lanier
hevdar Cass Sunstein (2007) at Internett gjer det
lett å filtrere kunnskap, slik at ein berre treng lese
eller lytte til det som er i tråd med eigne meiningar.
Sunstein ser ein stor risiko for at diskusjon mellom
likesinna vil kunne produsere overdriven sjølvtillit,
ekstremisme, forakt for andre og enkelte gonger
også valdelege handlingar. Den arrogante eg-utfal-
dinga som blir skapt under «virtuelle» vilkår, er
ikkje grunna på faktisk tillit frå andre menneske,
men på eigne projiseringar og fingerte tillitser-
klæringar. I eit moderne medieteknologisk miljø
kan sjølv den mest fattigslege kunnskapsutøvaren
byggje opp ei personleg flodbylgje av meinings-
styrke og indignasjon ved den sjølvovertalinga som
kan setjast i scene gjennom ein tendensiøs bruk
av vitneprov på Internett. Ekstremisme synast å
trivast spesielt godt i eit kunnskapsmiljø der det
er enkelt å selektere alt som kan styrke trua og sjå
bort frå alt det andre; der ein kan tuske til seg eit
positivt omdømme på falske premissar ved å bruke
utvalde ytringar frå andre personar i eit puslespel
der dei ikkje høyrer heime.
Når kunnskapsutøvaren sitt omdømme er
sjølvkonstruert på denne måten, blir kunnskapen
aldri sosialt robust, han er usikker og lunefull.
Kunnskap som er boren fram av ei
overtyding
,
er radikalt annleis og langt meir tilfredsstillande
fordi overtydinga er knytt til erfaringa av at eigen
kunnskap er sett og gjort gyldig gjennom blikket
til nærverande andre som er ulike ein sjølv.
Intersubjektivitet utan semje
Sann overtyding hos ein kunnskapsutøvar inneber
at vedkomande sjølv ikkje kontrollerer kjeldene for
sitt eige omdømme. Kunnskapsutøvaren er ekspo-
nert for røyster sommotseier dei eige meiningane.
Utdanningsforskaren Eugene Matusov skriv i ein
artikkel med den talande tittelen «Intersubjectivity
without agreement» (1996) at vi har vent oss til å
tenkje på intersubjektivitet som noko som gjeld
«det å ha til felles». Vi forvekslar verdien av sam-
handling med verdien av semje. Vi burde i staden
sjå på intersubjektivitet som ein «koordinasjon» av
diversitet (mangfald) når det gjeld menneskelege
handlingar og oppfatningar, ein prosess som orga-
niserer motsetnader, men som ikkje må sameine
og standardisere. Det er naturleg at menneske står
i stridande relasjonar med kvarandre, understrekar
Matusov. Skilnader er ikkje negativt og uproduk-
tivt. Matosov har laga eit epigram for å illustrere
kva han meiner bør vere haldninga vår (ibid., s 25):
I know that I am wrong but I do not know
where exactly I am wrong, to what degree, or
why. I hope people who disagree will help me
clarify these questions.
Sosiologen Lars Laird Iversen har skrive ei bok
med tittelen
Uenighetsfellesskap
(2014) der han
kritiserer den utbreidde ideen om at gode felles-
skap kviler på delte verdiar. Han skriv mellom
anna at det «å samarbeide med noen du er uenig
med er en ferdighet» (s. 22). Avgjerder som blir
tatt ansikt til ansikt i eit «uenighetsfellesskap» er
gjerne av betre kvalitet enn avgjerder som spring
ut av eit fellesskap av folk som tenker likt. Det
er i «uenighetsfellesskapet» at den personlege
kunnskapen blir sosialt robust. Ein må altså ut av
den indre krinsen der semje rår grunnen og søke
motstand dersom ein skal lukkast med å gjere den
omdømmebaserte kunnskapen sterk.
Eit personleg vellukka kunnskapsliv
Eit vellukka kunnskapsliv for det enkelte mennes-
ket handlar i stor grad om å pleie sterke relasjonar
til utvalde kunnskapsobjekt. Poenget er at både
gleda og tryggleiken ved personleg kunnskap blir
Bedre Skole nr. 2
■
2016
38