Utdanning nr 13-2014 - page 40

40 | UTDANNING nr. 13/22. august 2014
Innspill
«Ein seksåring kan
konsentrere seg i seks
minutt før endring av
aktivitet.»
Auken i faglege prestasjonar kjem
ikkje automatisk avmeir trim.
Forsking på fysisk aktivitet og faglege prest
Egil Hjelmeland
FOTO PRIVAT
Det er eit positivt signal til Skule-Noreg at heile
40 forskarar får 30 millionar kroner i tilskot
for å dokumentere i kva grad fysisk aktivitet
vil påverke elevane sine faglegeprestasjonar.
At elevar som får ein ekstra timeutegym kvar
dag gjennom skuleåret, vil tileigne seg ein betre
fysikk og kroppsleg intelligens ogstille sterkare
i høve arbeidskapasitet med oppgåver, enn dei
som sit i ro inne heile skuledagen, vil vere ein
rimeleg konklusjon. Men auken ifaglege pre-
stasjonar kjem ikkje automatiskav meir trim,
men oftast styrt av i kva grad ein lærar tek i bruk
ulike undervisningsmetodar som:«Treff elevane
sin unike læringsstruktur».
Pause i undervisninga?
Konsentrasjon og mentalt arbeider slitsamt, og
gjennom elektroencefalografi (registrering av
elektrisk aktivitet i hjernen) har einkartlagd at vi
alle har ulike konsentrasjonsspenn. I snitt reknar
ein med at ein seksåring kan konsentrere seg i
seks minutt før endring av aktivitet, ein tiåring
treng pause etter ti minutt, ein 12-åring 12minutt
et cetera. Dette har ein viss samanheng med at
hjernen treng heile 25 prosent av surstoffet som
20 prosent av blodet transporterer til hjernen, med
glykogen til «sovna» hjerneceller. Korte trimpau-
sar med enkle rørsler vil tilføre hjernen ny energi
med auka evne til å ta i mot informasjon.
Gym inne i klasserommetmed Røris
I staden for å organisere ekstra utegym for ele-
vane, vil ein mest sannsynleg oppnå ein langt
større læringseffekt med korte trimpausar i
klasserommet direkte knytt til undervisninga.
Eit par pausar med lett trim på ein par minutt vil
fort auke pulsen med tilførsel av nytt oksygen til
hjernen og oppnå ein langt større konsentrasjon
og læringseffekt over tid. Grunnlaget for ein slik
påstand finn ein grundig dokumentert i nyare
hjerneforsking.
Det svenske trim-programmet Røris er nettopp
utvikla på grunnlag av kunnskap om hjernen
som treng pausar i undervisninga. Mange sku-
lar har allereie god erfaring med Røris, eit trim-
program med musikk som er tilpassa for bruk i
klasseromma.
Ein klasse som får fem timar utegym kvar
veke, misser på 38 veker heile 190 timar teori
i klassen.
To timar trim i klasserommet utan å misse
undervisning: to minutt pausetrim kvar 15
minutt og to gonger kvar skuletime på 45 minutt,
gir elevane 24 minutt ekstra gym kvar dag.
På fem dagar får elevane to timar trim som på
same tid truleg er med på å auke konsentrasjo-
nen og læringseffekten av undervisninga.
Fire timar friminutt kvar skuleveke: På ei sku-
leveke har elevane i tillegg friminutt i om lag
fire timar, som og kan brukast til ulike pause-
aktivitetar som ballspel, springing og til dømes
mattebingo.
Undring over meir uro i timane?
For 50 år sidan var eg ein av 30 elevar i den før-
ste lærarskuleklassen som gjekk i Sogndal, etter
opptak ved Volda lærarskule. I ettertid har eg
ofte undra meg på at ein aldri fekk etterutdan-
ning i høve undervisning og læring, trass i at ein
etterlyste oppdatering og hjelp til å løyse alle
problema ein til stadig møtte i klasserommet.
Etter 15–20 års praksis byrja ein å undre seg på
kvifor elevane vart stadig meir aktive og ukon-
sentrerte i timane.
Å lytte til programmusikk som til dømes
«Moldau» av Bedřich Smetana, gjekk veldig bra
i 1960-åra, men ein generasjon seinare merka
ein at elevane hadde meir vanskar med å kon-
sentrere seg. Reint tilfeldig kom ein over bøker
om hjerneforsking, som hadde mykje interes-
sant om nye oppdagingar om korleis ein trudde
hjernen arbeidde. Fleire av desse opplysningane
vart til svært god hjelp og støtte i undervisninga
i ulike fag.
Det første «pedagogiske sjokket» kom då ein
vart klar over at konsentrasjonsvanskane hos
elevane i skulen er eit problem som har meir
samanheng med hjernen sin overkapasitet enn
med det motsette. Når vi les eller snakkar saman
i klassen, brukar vi om lag 125 ord i minuttet.
Ein utkvild hjerne har kapasitet til å handsame
og tolke over 1000 ord i minuttet. Neste «sjokk»
var at hjernebarken brukar heile 30 prosent til
å tolke synsinntrykk, medan språket og hørsel
kanskje berre brukar 3–8 prosent. At elevane
òg har ulike intelligensar, krev at ein som lærar
presenterer faget på fleire måtar for å treffe flest
mogeleg med informasjonen. At kjenslene styrer
i kva grad elevane ynskjer å lære og lagre lære-
stoffet, er òg ein viktig faktor. Når forskinga
i tillegg hevdar at synet brukar 70 prosent av
kroppen sine nervefibrar frå auget til hjernen
og brukar heile 30 prosent av hjernebarken til
synsinntrykka, vart det viktig å visualisere