006PWIB0014

PROJECTWIJZER 7 Leerjaar 2

Engineer

INDUSTRIEEL DESIGN

MIDDENKADER ENGINEERING Begeleidershandleiding

Projectwijzer 7

Engineer in een projectorganisatie bij Luchthaven ASAP

Project: informatievoorziening op het vliegveld

69375804 Bestelnummer: 006PWIB0014

- 1 -

Colofon Deze uitgave is gerealiseerd onder verantwoordelijkheid van de Stichting Consortium Beroepsonderwijs . Directeur en managementteam P. Foppen en L. Fine; B. Huijberts; M. Pelgrum De volgende docenten hebben meegewerkt aan de totstandkoming van deze projectwijzer: B. Lodeweegs; T. Derks; L. Hendriks; P.van Passel; H.Bakker; M. Ottink; R. Krooswijk; P. Siesling; J. Koopmans; P. Beaujon Werkgroepleider A.G. Bol Redactie

A. Derks; M. Brok Omslag/Lay-out

Studio Blanche Foto's/figuren Stichting Consortium Beroepsonderwijs

Ondanks alle inspanningen is het mogelijk dat de stichting Consortium Beroepsonderwijs niet alle copyrights van de in de uitgave opgenomen illustraties geregeld heeft. Degene die meent alsnog rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met de Stichting. MicrowebEdu © 2009 Stichting Consortium Beroepsonderwijs Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, namelijk elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de Stichting Consortium Beroepsonderwijs.

- 2 -

Inhoudsopgave 1. Inleiding

4

2.

Organisatie

6 7 9 8 9

ALGEMEEN / PROJECTBEGELEIDING

Faseplanning

Begeleiding en studiebelasting Expositie LICHT-LUCHT-GELUID COMMUNICATIE/Nederlands COMMUNICATIE/MVT-Engels PROJECTMANAGEMENT/BEDRIJFSKUNDE LEREN, LOOPBAAN EN BURGERSCHAP

11 11 12 13 14 14 22 22 27 34 41 45 50 52 55 59 62 63 63 64 65 66 17

TECHNIEK

EXACT

3.

De beroepscontext (Project-Start-Up)

4.

Project

 Oriëntatie  Definitie  Ontwerp  Realisatie  Oplevering

 Werkvoorbereiding

 Nazorg

5.

Evalueren, Beoordelen, Verantwoorden en Kwalificeren

 Monitor PW7

 Competentiescoretabel PW7

Bijlagen

1. Voorbeeld communicatieschema 2. Voorbeeld kostenplaatsen 3. Voorbeeld netwerkplanning 4. Plattegrond Luchthavengebouw ASAP

- 3 -

1. Inleiding Beste collega, Evenals alle projectwijzers is ook deze projectwijzer een routebeschrijving die studenten gedurende een aantal weken de weg wijst bij het realiseren van een project. Alle projectwijzers zijn uitgewerkt volgens het didactisch model CGO: Competentie Gericht Onderwijs. Het ontwikkelen van kennis, vaardigheden en een goede (werk)houding vormen samen de garantie dat studenten zich ontwikkelen tot competente beroepsbeoefenaars. Kennis, vaardigheden en houding ontwikkelen studenten het beste door oefening in de praktijk. In deze projectwijzer wordt een beroepspraktijk nagebootst met een projectmatige opzet. Bewust zijn er in de projecten soms dilemma’s ingevoerd om zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid te blijven en de studenten te laten ervaren dat een project niet altijd probleemloos verloopt. Elke projectwijzer is opgedeeld in projectfasen. Naast vakmatig zaken dienen studenten bij CGO vooral competent gedrag te ontwikkelen, zoals sociaal communicatieve vaardigheden, werken in teamverband, nauwkeurig blijven werken onder tijdsdruk of oplossingen zoeken voor problemen. Tenslotte wil het CGO-model ook bereiken dat de student een betrokken, gemotiveerde en enthousiaste beroepsbeoefenaar wordt. U kunt dit proces begeleiden en bewaken. Een wezenlijk onderdeel van het (goed) functioneren van een mens in de beroepspraktijk is het nemen van verantwoordelijkheid. Studenten zijn daarom ook zelf verantwoordelijk voor de wijze waarop hun studie verloopt. De taak van begeleiders op school en in de beroepspraktijk is hen op allerlei manieren te coachen en terzijde te staan. Kenmerkend voor CGO-onderwijs is dat ook medestudenten een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling, de evaluatie en de reflectie naar de student. Diverse betrokkenen observeren de studenten tijdens hun werkzaamheden, zoals docenten, de projectbegeleider, praktijkbegeleiders, maar ook medestudenten. In de laatste fase van het project evalueren de studenten gezamenlijk de resultaten en hun persoonlijke ontwikkelingen. Tot slot evalueert elke student individueel met zijn projectbegeleider de vorderingen die hij heeft gemaakt. Dit gebeurt onder andere tijdens een functioneringsgesprek dat wordt gehouden aan de hand van een door de student geschreven reflectieverslag. Opleiden, evalueren en beoordelen zijn in het CGO-model in elkaar geïntegreerd. Meer informatie vindt u in de begeleidershandleiding van projectwijzer 0, het Basisdocument Middenkader Engineering. Digitale ondersteuning van de projectwijzer, tekeningen, de monitor, de competentiescoretabel e.d. kunt u downloaden via www.consortiumbo.nl. Deze projectwijzer Projectwijzer 7 is een routebeschrijving die de student de komende weken de weg wijst door dit project. Bij dit project vervult de student de functie van engineer en één van hen is projectleider bij de firma SIGN. SIGN heeft de opdracht gekregen de bagagerouting en de wegbewijzering van het vluchtinformatiesysteem te ontwikkelen. Het is natuurlijk niet gebruikelijk dat een student een dergelijke functie vervult. Het is vooral bedoeld dat hij zich eens in kan leven in de activiteiten en verantwoordelijkheden die bij een dergelijke middenkaderfunctie behoren.

- 4 -

Gedurende dit leerjaar zullen de studenten aan de hand van een andere projectwijzer ook nog gaan werken als zelfstandig ondernemer. Daarna kunnen ze bij de studieprojecten, binnen de projectgroep een eigen rol kiezen. Ze zijn begonnen met kleine, eenvoudig opdrachten en groeien binnen de opleiding naar het realiseren van grotere projecten of zelfs bedrijfsprojecten. Het is aan u als begeleiders de studenten daarbij zo goed mogelijk bij te ondersteunen, te begeleiden, te observeren en te beoordelen. De manier van beoordelen en verantwoorden vindt u in hoofdstuk 5. Alle informatie voor de begeleiders is in de grijze vlakken aangegeven. Alle niet in de grijze vlakken opgenomen tekst is de complete studentenversie.

Wij wensen u veel succes.

- 5 -

2.

Organisatie

Projectgroep Gedurende dit project ga je in een projectgroep van ongeveer vier leden werken als engineer. Eén van de groepsleden functioneert als projectleider. De anderen verdiepen zich wel in te taken en verantwoordelijkheden van een projectleider maar zijn gewoon lid van de projectgroep. De projectleider kan gedurende deze periode competenties ontwikkelen om leiding te geven aan mensen en aan een werkproces. Taken die de projectleider in deze periode op zich neemt, zijn onder andere:  voorzitter bij overleg met de projectgroep  de werkzaamheden binnen de projectgroep verdelen  alle informatie in een map of het projectdossier verzamelen Bij projectwijzer 8 kan een andere student de rol van projectleider nog vervullen. Het is de bedoeling dat iedereen, aan het einde van leerjaar 2, een keer als projectleider heeft gefunctioneerd. In leerjaar 3 en 4 kan iedereen om de beurt nog een keer de rol van projectleider op zich nemen. Dit om de leidinggevende competenties op een hoger ofwel het eindniveau te tonen dan wel te ontwikkelen. Van de projectleider als voorzitter wordt verwacht:  het voorbereiden van de bijeenkomsten (agenda, tijdsindeling, knelpunten)  het aanstellen van een notulist  het afwikkelen van de agendapunten in afgesproken volgorde  het leer- en samenwerkingsproces goed laten verlopen (spreektijd, samenvattingen geven, stimuleren, besluiten nemen, bemiddelen bij conflicten) In het organisatieschema zie je dat de projectmanager de leiding heeft over de projectleiders. In de school vervult de projectmanager dan ook de functie van projectbegeleider. De heer Steward is de klant. Aanpak van het project Verdiep je eerst goed in het project, de PSU, en bepaal wie bij dit project de projectleider wordt. Onder leiding van deze projectleider worden de projectfasen opgestart en afgesloten. Elk van de 7 fasen kan met behulp van een vast stappenplan worden doorlopen. Deze ‘leercirkel’ is een hulpmiddel om te komen tot een succesvol doorlopen van de fasen. De inhoud van de stappen is in het Basisdocument volledig uitgeschreven.  namens de groep communiceren met de begeleiders  het evaluatiegesprek aan het einde van het project leiden

Stap 1 Opstarten

Stap 2 Plannen

Stap 4 Evalueren

Stap 3 Uitvoeren

- 6 -

Lezen, luisteren en teksten analyseren is een belangrijke vaardigheid. Volgens het Europese raamwerk moeten deze vaardigheden voor je diploma, tot op B 2 niveau worden ontwikkeld. Daarom is het goed dat je om de beurt een projectfase hardop voorleest en deze dan gezamenlijk analyseert. Je begeleider kan dan beoordelen hoever je bent in deze ontwikkeling en dit afstemmen met de docent Nederlands. Om je competent gedrag groei door te laten maken, zal er bij het opstarten en afsluiten van de projectfasen steeds iets minder begeleiding aanwezig zijn. Ook staan, na de definitiefase waarin je een Plan van Aanpak maakt, aan het einde van de projectfasen de ‘In te leveren producten’ niet meer vermeld. In overleg met je projectbegeleider bepaal je als groep zelf welke producten er in elk fasedocument komen. Persoonlijke ontwikkeling Bij dit project wordt ingegaan op de middenkaderfunctie van engineer. Natuurlijk kun je dit niet gaan doen als student en ook niet gelijk als je van school komt. Het is een functie die je pas kunt vervullen na vele jaren werkervaring en een stuk scholing. Deze PW kan je wel inzicht verschaffen wat een en ander betekent, welk werk er bij de functie hoort en of jij zo’n functie ambieert. Tijdens het project wordt, in de definitiefase, een Plan van Aanpak gemaakt en maak je voor jezelf een mini-POP. Als het goed is, heb je steeds meer mogelijkheden ontwikkeld om eigen keuzes te maken. In Projectwijzer 0, het Basisdocument voor deze opleiding, vind je meer over persoonlijke ontwikkeling, structuur van de opleiding en manieren van studeren. ALGEMEEN / PROJECTBEGELEIDING Dit project is al bijna het laatste van leerjaar 2. De volgende projectwijzer zal gaan over een zelfstandig ondernemer. De projectwijzers van leerjaar 3 en 4 zullen anders van opzet worden. De functie die in deze projectwijzer wordt uitgelicht is die van engineer. Zo kunnen de studenten weer kennis maken met een functie die ze mogelijk later gaan vervullen. Ze kunnen ervaren welke werkzaamheden een engineer verricht en welke competenties daarvoor nodig zijn. De in deze handleiding omschreven ondersteuning is bedoeld als een advies. U kunt daar naar eigen inzicht en mogelijkheden van afwijken. Projectgroep Wij adviseren om studenten gedurende dit project weer in een projectgroep van vier leden te laten werken. Daarbij wordt nadrukkelijk een ieder engineer en één van de vier de projectleider. Deze projectleider kunt u gedurende de hele periode begeleiden bij en beoordelen op de ontwikkeling van zijn leidinggevende competenties. Laat de voorzitter de volgende taken uitvoeren:

o ieder overleg voorzitten o werkzaamheden verdelen o proces leiden o informatie in het projectdossier verzamelen

In de monitor en de competentiescoretabel worden de daarbij behorende competenties met een  aangeduid. In deze projectwijzer zijn als projectleider andere studenten aan de beurt dan de projectgroepleiders bij PW3, PW5 en PW8. Aan het einde van leerjaar 2 zal zo iedere student een keer begeleid en beoordeeld zijn op de ontwikkeling van leidinggevende competenties. In leerjaar drie en vier zullen de studenten om de beurt nog een keer de rol van projectleider op zich kunnen nemen om de leidinggevende competenties op een hoger dan wel het eindniveau te tonen en te ontwikkelen.

- 7 -

Aanpak van het project De auteurs van deze methode gaan er vanuit dat er in leerjaar twee iets minder tijd vrij gemaakt wordt voor begeleiding. U neemt voor het opstarten van de projectfasen twee uur per week met een groep van ongeveer acht studenten en laat een projectleider dit overleg voorzitten. Laat hem de inhoud van het stappenplan er tijdens de overleggen nog bijhouden. Uit onderzoek is gebleken dat het voor studenten op het MBO moeilijk is een tekst begrijpend te lezen. Wij adviseren u dan ook in deze fase van de opleiding de studenten nog steeds bij toerbeurt de tekst hardop te laten lezen. Vervolgens kan de tekst onder leiding van een voorzitter worden geanalyseerd. Dan kan worden vastgesteld wat er gedaan en ingeleverd kan worden. Tenslotte worden er werkafspraken gemaakt. Inmiddels zijn studenten gegroeid in o.a. het lezen van teksten, het overleggen en het onderzoeken. Het is vanaf nu de bedoeling dat ze zelf na de definitiefase bepalen wat de in te leveren producten worden. In deze begeleidersversie staat hiervoor wel een voorstel. Tijdens de uitwerking van elke projectfase kunt u ondersteuning bieden bij het werken aan hun fasedocument, het functioneren van de projectleider en kunt u de overige groepsleden observeren. Ontwikkeling van de student Tijdens de definitiefase maakt de student een Plan van Aanpak en een mini-POP. Maak bij de opzet van het mini-POP gebruik van voorgaande ervaringen. Maak de studenten bewust van datgene wat in algemene zin nodig is voor dit project. Maak ze ook bewust van het feit dat ieder een eigen ontwikkeling door kan maken en waarschijnlijk nog verbeterdoelen heeft uit de vorige perioden. Om persoonlijke vaardigheden te ontwikkelen kunnen de studenten nog steeds een aantal producten individueel maken. Om ieder individu eigen competenties te kunnen laten ontwikkelen is het van het grootste belang dat hij zijn eigen creativiteit kan inzetten. Denk daarbij aan inbreng in projectvergaderingen, het opzoeken van verschillende informatiebronnen, producten in workshops, presentatie enz. Ook wat betreft het eindproduct is veel eigen inbreng mogelijk. Het is belangrijk dat de student een onderzoekende en actieve houding ontwikkelt. De projectwijzers bieden voldoende mogelijkheden om de individuele vaardigheden te ontwikkelen en ook om groepsactiviteiten te ondernemen. De belangrijkste eindproducten van dit project  Een huisstijl voor het vliegveld.  Een compleet wegbewijzeringsplan.  Ontwerpen/tekenen/ van enkele wegwijzers, aanwijzingen, routes etc.  Het maken van één van bovenstaande producten in tekstarmatuur vorm.  Wervende presentatie van het ontwerp. Het is aan te bevelen dat de studenten een excursie maken naar een regionaal vliegveld of een bedrijf met vergelijkbare technieken.

- 8 -

Advies fasenplanning op weekbasis Week 1 2 3

4

5

6

7

8

Oriëntatie Definitie Ontwerp Werkvoorbereiding

Realisatie Oplevering Nazorg Bovenstaande planning is een advies. U kunt daar naar eigen inzicht vanaf wijken.

Advies lessentabel op weekbasis Projectbegeleiding

3 uur 8 uur 6 uur 1 uur 2 uur 1 uur 1 uur 2 uur

Praktijk/practicum/tekenen

Ondersteuning, Theoretisch technische Ondersteuning, Projectmanagement/bedrijfskunde Ondersteuning, Communicatie Nederlands

Ondersteuning, Communicatie MVT Ondersteuning, Burgerschap

Ondersteuning, Exact

Zelfstandig werken in OLC, werkplaats of thuis 15 uur Bovenstaande lessentabel is een advies. U kunt daar naar eigen inzicht vanaf wijken.

- 9 -

Expositie LICHT-LUCHT-GELUID Zoals in de PSU is aangekondigd zullen de projectgroepen een bijdrage gaan leveren aan de expositie LICHT-LUCHT-GELUID. De bedoeling van dit project is dat studenten zich gaan verdiepen in de omgevingsaspecten van een luchthaven en daar een werkstuk over maken met inbreng van hun eigen creativiteit en opgedane kennis. De nadruk binnen deze expositie ligt op creativiteit, kennis, interpretatie en overdracht. Voor Exact komen zowel wiskunde, natuurkunde als scheikunde aan bod. Denk bij licht aan al het licht op de aanvoerwegen en op de luchthaven dat vaak als ‘lichtoverlast’ wordt gezien. Ook kunnen lichtberekeningen worden gemaakt binnen ruimtes, lichtsterkte bij de landingsbaan, op welke afstand moet je de baan kunnen zien, hoe werkt het oog en welk kleurenspectrum is zichtbaar. Denk bij lucht aan luchtverontreiniging. Bijvoorbeeld kerosine die wordt geloosd boven water en het nabij gelegen natuurgebied. Wat voor gevolgen heeft dit bij mensen die chronische ademhalingproblemen hebben? CO 2 -uitstoot. Vliegtuigen gebruiken bij het opstijgen heel veel brandstof. Hoe staat de vervuiling door vliegtuigen ten opzichte van vervuiling door vervoer over de weg of per spoor? Wat betekent geluid (geluidsoverlast) voor een omgeving van een luchthaven en welke maatregelen zijn daartegen te ondernemen. Hoe werkt het menselijk oor. Geluidssterkte De begeleider communicatie Nederlands kan de studenten ondersteunen bij het opstellen en inrichten van het werkstuk als communicatiemiddel. Hierbij gaat het natuurlijk om al het tot nu toe geleerde, maar speciaal over de opbouw van de boodschap. Denk ook aan punten als informatie verzamelen, lezen, analyseren, gesprekken voeren tijdens de brainstormsessie enzovoort, enzovoort. Het kan handig zijn een aparte brainstormsessie te houden over de manier waarop het thema op de expositie wordt gepresenteerd. De begeleider MVT kan de studenten ondersteunen bij het ’internationaliseren’ van het werkstuk. Wat betekent dit voor de opbouw van de boodschap en andere facetten van communicatie met een internationaal karakter. Door het vertonen van een internationale film of het uitnodigen van een spreker wordt het luisteren geoefend. Denk ook aan punten als anderstalige informatie verzamelen, lezen en analyseren. Laat de student vroeg beginnen om woorden, termen en Engelstalige documentatie te verzamelen. Ook valt te denken aan uitdrukkingen en technische begrippen die bij de expositie van toepassing kunnen zijn. Grammaticaal komt hierbij de gebiedende wijs in de diverse toonaarden en formele instructietaal aan de orde. Een combinatie van Bedrijfskunde en Burgerschap kan aan de orde komen door behalve omgevingsnadelen ook zakelijke en sociale voordelen van een luchthaven aan de orde te stellen en deze in het werkstuk te laten verwerken. Alle instructiebijeenkomsten en workshops kunnen afdelingsoverstijgend worden aangeboden vanuit de dB-schaal. Rekenen met logaritmen, machten van 10. In de thema’s Licht en Geluid komen kwadratische verbanden voor. Wat zijn wettelijke normen die voor licht, lucht en geluid zijn vastgesteld?

- 10 -

PROJECTMANAGEMENT/BEDRIJFSKUNDE Wat betreft projectmanagement komt de moeilijkste organisatievorm aan de orde, namelijk de projectorganisatie. De student vervult de functie van engineer bij deze organisatie. Het is zinvol om vroegtijdig aandacht te besteden aan alle contacten/communicatielijnen die binnen zo’n projectorganisatie spelen en deze te combineren met de werkomgeving zoals in de PSU omschreven. Het gaat er daarbij vooral om dat de student zich bewust wordt van alle mogelijke contacten/communicatielijnen. Tevens komen in deze projectwijzer de onderstaande onderwerpen aan de orde:  functie en verantwoordelijkheden van de projectleider (een typische middenkaderfunctie)  rapportage over tijd en geld als onderdeel van de beheersaspecten Al deze onderwerpen komen al in de oriëntatiefase en definitiefase aan de orde. Voor een aantal van deze onderwerpen gaat het om een eerste kennismaking. Verdieping kan plaatsvinden in leerjaar 3 en 4. Ondersteuning kan worden gegeven in vakgroepoverstijgende workshops. Bronnen Bijlagen 2 en 3 Boek Projectmanagement Roel Grit Verschillende bedrijfskundeboeken voor het MBO COMMUNICATIE/NEDERLANDS Projectwijzer 7 is een unieke gelegenheid om de studenten te vragen naar hun ervaringen op het gebied van communiceren in de praktijk tijdens de BPV-periode. De projectwijzer is de tweede projectwijzer die gaat over een leidinggevende (middenkader)functie. Wat is er, vanuit die rol, op het gebied van communicatie nodig om op de werkvloer het werkproces goed te laten verlopen? Denk er aan dat tekeningen, onderhoudsvoorschriften, databladen e.d. communicatieproducten zijn. Een belangrijk extra product bij deze projectwijzer is een studierapport en een expositiebijdrage over Licht, Lucht en Geluid in de omgeving van een luchthaven. Leerlijn Voor het aanleren van een juiste manier van communiceren wordt het stappenplan van het Communicatieschema a t/m f gebruikt. Bij deze PW richten we ons vooral op stap e : opbouw van de boodschap. Welke informatie hoort in de inleiding, de kern en het slot? De theorie hierover wordt uitgelegd tijdens een hoorcollege of ondersteunende les. Europees raamwerk Volgens het Europees Raamwerk moeten de vaardigheden Lezen, Luisteren, Gesprekken voeren, Schrijven en Spreken op B2 niveau worden afgesloten. Door middel van de drieslagmethode kan er veel geoefend worden onder leiding van de projectbegeleider en techniekdocenten. Wij adviseren hier om de projectwijzer zelf te gebruiken, hardop te lezen, te luisteren. Het is ook belangrijk dat de studenten de PSU en projectfasen analyseren. De docent Nederlands kan de producten beoordelen volgens de niveauomschrijvingen.  Plan van Aanpak  netwerkplanning  kostenposten

- 11 -

De student moet op de stappen a t/m d beter scoren dan in voorgaande periodes. Het beoordelingsformulier kan worden gebruikt om de ontwikkeling van de student aan te geven. Vaardigheden/Medium/Producten De student past de theorie van het communicatieschema toe door de boodschap te plaatsen in de hieronder opgesomde communicatieproducten. Overleg met de vakdocent (techniek, burgerschap, bedrijfskunde) over juistheid (waarheid) van informatie is daardoor vaak nodig. Dit kan worden geoefend tijdens een workshop. De producten zijn: Luisteren: Voorlezen en analyseren PSU en projectfasen Lezen: Voorlezen en analyseren PSU en projectfasen Informatie zoeken voor rapport Licht, Lucht en Geluid Gesprekken voeren: Conflictgesprek Projectvergaderingen Spreken: Eindpresentatie met rondleiding op expositie Schrijven: Plan van Aanpak en mini-POP Klachtenbrief Studierapport Licht, Lucht en Geluid Ondersteuning/Drieslagmethode 1. Veel activiteiten zullen door de projectbegeleider of vakdocenten in gang worden gezet, begeleid en beoordeeld. Schenk in deze PW extra aandacht aan het lezen en analyseren van de projectwijzer. Het is van belang dat bij een aantal schrijf- en spreekproducten het hele team de studenten ondersteunt bij het formuleren van de boodschap. U kunt daaraan richting geven en uw collega’s ondersteunen. 2. U kunt de studenten tijdens een workshop instrueren en ondersteunen bij het correct leren opbouwen van de boodschap. Ook kunt u een aantal producten kiezen om te beoordelen of ze op voldoende niveau worden uitgevoerd. 3. Bij het signaleren van onvoldoende voortgang ondersteunt u studenten bij problemen. Alle ondersteuning voor Communicatie kan afdelingsoverstijgend worden aangeboden. COMMUNICATIE/MVT-Engels Voor wat betreft moderne vreemde talen kunt u veel zaken die in het Nederlands gedaan worden ook in het Engels (en Duits) laten doen. Op een aantal plaatsen geven wij dat in de projectwijzer aan. Leerlijn Voor het aanleren van een juiste manier van communiceren wordt het stappenplan van het Communicatieschema a t/m f gebruikt. Bij deze PW richten we ons vooral op stap e : opbouw van de boodschap (opening-kern-slot). Raadpleeg hiervoor ook het hierboven omschreven onderdeel Communicatie/Nederlands. Europees raamwerk Volgens het Europees Raamwerk moeten de vaardigheden Spreken en Schrijven op A2- niveau worden afgesloten. Luisteren, Gesprekken voeren en Lezen op B1. De docent kan op basis van de niveauomschrijvingen volgens het Raamwerk beoordelen of het taalniveau van de student voldoende is (voor deze periode B1 niveau). Hiervoor kan een aantal beroepsproducten geselecteerd worden. Vaardigheden/Medium/Producten Onderstaande communicatieactiviteiten komen als beroepsproduct in deze PW aan de orde. De opbouw van de boodschap zal in alle communicatievormen van even groot belang zijn. Luisteren: Zakelijk telefoongesprek Lezen: Anderstalige informatie voor rapport Licht, Lucht en Geluid

- 12 -

Data voor het ontwerpen van de technische producten

Gesprekken voeren: Zakelijk telefoongesprek (over klacht/conflict) Rondleiding op expositie Spreken: Zakelijk telefoongesprek Eindpresentatie met rondleiding op expositie Schrijven: Klachtenbrief

Samenvatting studierapport over Licht, Lucht en Geluid rondom een luchthaven.

Ondersteuning/Drieslagmethode 1. Het toepassen van het communicatieschema vindt ook plaats bij de producten in de MVT. U kunt daarin richting geven en collega’s daarbij inschakelen. 2. U kunt de studenten tijdens een workshop ondersteunen bij het juist leren opbouwen van de boodschap in de Moderne Vreemde Taal. Tevens kunt u een aantal producten kiezen om vast te stellen of een en ander op voldoende niveau wordt uitgevoerd. 3. Bij het signaleren van onvoldoende voortgang ondersteunt u studenten bij specifieke problemen. Alle ondersteuning voor Communicatie kan afdelingsoverstijgend worden aangeboden. LEREN, LOOPBAAN EN BURGERSCHAP In deze projectwijzer, die gaat over een leidinggevende functie bij het tot stand komen van een regionaal vliegveld, komen onderstaande onderwerpen aan bod. Kerntaken 1, 2 en 4  De student maakt weer een mini-POP. Wat heeft hij nodig voor de realisatie van het project en wat voor zijn ontwikkeling naar engineer. Hij kiest een bij zichzelf passende manier van leren, plant zijn ontwikkelproces en voert het uit (WP 1.1, 1.3 en 1.4).  De student geeft blijk van doorgroei van onbewust onbekwaam naar onbewust bekwaam, volgens de vier stadia van Maslow (WP 2.2 en 2.3).  De student gaat zich verdiepen in vaardigheden, nodig om leiding te geven, het organiseren van een expositie, het goed samenwerken met anderen en het werken in ploegendienst (WP 2.1 en 4.2).  De student maakt een reflectieverslag waarin hij zijn eigen leer- en ontwikkelproces analyseert (WP 2.1). Andere kerntaken  Door de aanleg van een luchthaven neemt de globalisering steeds verder toe, de culturen onderscheiden zich steeds minder. Willen de studenten hier een bijdrage aan leveren? Wat willen anti-globalisten? In welke sociale verbanden functioneren studenten, nationaal en internationaal? Een en ander kan voor u een aanleiding zijn in deze werkperiode kerntaak 6 aan de orde te stellen. Als docent LLB kunt u de studenten in afdelingsoverstijgende workshops ondersteunen, informeren, instrueren en toetsen.

- 13 -

EXACT In het kader van de ontwikkeling van de luchthaven gaan de studenten een studierapport opstellen over Licht, Lucht en Geluid. Daarin passen de onderstaande geïntegreerde, afdelingsoverstijgende onderwerpen.  Verlichtingsterkte / lichtsterkte m.b.t. oppervlak  Lichtsterkte m.b.t. afstand (naderende vliegtuigen naar landingsbaan)  Het menselijk oog en het waarnemen van licht en kleurenspectrum  Luchtkwaliteit en samenstelling van lucht  Verbranding: eenvoudige scheikundige formules en vergelijkingen  PH-waarden  Vectoren  Geluid, logaritmen en logaritmische schalen  Geluidsintensiteit en decibel  Het menselijke gehoor, de gevaren van beschadiging, de wettelijke normen en de consequenties voor het werken op een vliegveld. De docent Exact kan de theorie van de bovenstaande onderwerpen met de studenten behandelen. Ook zullen studenten hulp nodig hebben bij het zoeken van informatie en het opstellen van het rapport. Ook kunt u ze ondersteunen bij de keuze voor expositieonderwerpen, de inrichting van de expositie en de inhoud van de presentatie. - Het is de bedoeling dat dit rapport gaat over bovengenoemde onderdelen in relatie tot de in ontwikkeling zijnde luchthaven. - Het doel is integreren en verwerken van de theorie in een praktische situatie. - Het is minder de bedoeling dat het over het milieu gaat. Dit was een thema in PW 5. - Het is aan te raden vanuit de dB-schaal de logaritmen uit te leggen met de nadruk op logaritmen en machten van 10. Ook bij pH-waarden komen de logaritmen weer mooi van pas. Onderwerpen naar keuze per vakrichting Voor de ontwikkeling van het technisch product van deze projectwijzer kan de docent Exact na overleg met de techniekdocenten de studenten ondersteunen. Raamwerk rekenen en wiskunde Voor bovengenoemde onderwerpen is het gewenste niveau: Getallen, hoeveelheden en maten Y1 Verbanden, veranderingen en formules X2 Y1 Om de algemene vaardigheden rekenen en wiskunde te laten ontwikkelen tot het eindniveau van de opleiding, kunt u volgende onderwerpen behandelen: Ook kunt u voor extra ondersteuning gebruik maken van de D igitale W iskunde O mgeving. Op het moment dat deze projectwijzer wordt ontwikkeld zijn er echter nog geen passende applets. Mogelijk zijn ze er wel als u met deze PW werkt. Website: www.fi.uu.nl/dwo/mbo/pw7 Het is misschien een goed moment om na te denken over verder studeren na het MBO. Studenten die eventueel willen doorstromen naar het HBO kunnen als voorbereiding hierop een hoger niveau hoger proberen te behalen. Het onderwerp logaritmen komt hierbij goed van pas. De workshops dan wel instructielessen kunnen afdelingsoverschrijdend worden aangeboden en worden steeds gekoppeld aan de directe toepasbaarheid in het project.  Opfrissen van rekenen met machten van 10  Rekenregels m.b.t. de onderwerpen herhalen

- 14 -

TECHNIEK Ontwerpen

In deze projectwijzer draait het in eerste instantie om ergonomie en logistiek. Hoe ga je om met mensenstromen en hoe vertel je al die mensen waar ze heen moeten. Ergonomie, lay- out, huisstijl zijn termen die daarbij horen. Daarnaast moet er ook een voorstel komen voor het maken van tekstarmaturen die op het vliegveld gebruikt kunnen worden. Hier speelt de materialisatie en de engineering een veel grotere rol. Productieprocessen, materialen, sterkteberekeningen en slim construeren zijn termen die hier goed bij passen. De nadruk in het begin van het project ligt dus op huisstijl, logistiek en ergonomie. In de tweede helft (ontwerp en realisatiefase) ligt de nadruk op het uitontwikkelen van één van de ontworpen tekstarmaturen, die voor het vliegveld zijn bedacht. Hiermee wordt de haalbaarheid van het hele voorstel van de eerste paar fases aangetoond. Om dit alles in te plannen is een goede ontwerpstructuur belangrijk. Net als in de voorgaande projecten zal de student het hele ontwerpproces moeten doorlopen. De volgende punten komen dus weer aan de orde, maar zullen specifiek op het gebied van logistiek en het vliegveld moeten worden uitgelicht en behandeld. Hier nogmaals alles puntsgewijs: (tussen haakjes de relatie met de ‘Delftse’methode)  Oriëntatie en definitiefase (analysefase) o Probleemstelling

o Opdracht omschrijving o Doelgroeponderzoek o Informatie verzamelen en bespreken o PvE/W  Ontwerpfase en werkvoorbereiding (Idee en Conceptfase)

o Ontwerpproces o Productideeën o Conceptvoorstellen  Realisatie en oplevering (materialisatiefase) o Ontwerp eindproduct o Gebruikerstest o Verbeterpunten t.a.v. product en proces Vormgevingsleer

De vormgeving in dit project komt aan de orde in het onderzoek naar huisstijl en doelgroep. Daarnaast ook zoals gebruikelijk bij het uitwerken van de ideeën tot concepten en het optimaliseren van de concepten in de materialisatie.  Doelgroeponderzoek  Huisstijl/ logo

 Conceptvoorstellen  Ontwerp eindproduct Handtekenen

Handtekenen komt in deze projectwijzer tot uiting bij het genereren van de ideeën en het uitwerken van de concepten. Waar de nadruk van de lessen komt te liggen is aan de docent en de opleiding. Studenten zouden in staat moeten zijn om snel ideeën op papier te krijgen op een presenteerbare manier. De details van het uitgewerkte product en de conceptschetsen moeten geconstrueerd worden geschetst en moeten een bepaalde overtuigingskracht hebben.

- 15 -

Technisch tekenen 3D CAD Toepassen van de huidige tekennormen. Uitbreiden van het gebruik 3D tekenpakket. Productietechnologie Ondersteuning theorie voor praktijk en modelshop. Praktijk/modelshop Basisvaardigheden voor metaal, kunststof en hout. Machinebankwerken. Basis draaien en frezen. CNC/rapid prototyping Afhankelijk van de mogelijkheden op de instelling. Materiaalkunde Warmtebehandelingen en toepassingen. (als zodanig niet gebruikt in deze projectwijzer, maar aanbevolen als lintonderwijs) Constructieleer Dwarskrachten- en momentenlijn ten gevolge van belastingsituatie die ingeklemd of ondersteund zijn. Hierin verwerken wat de invloed is van traagheidsmomenten, weerstandsmomenten voor de te berekenen doorsnede/balken/profielen. Ten behoeve van het project kan er nog extra aandacht gegeven worden aan krachten en momenten.

- 16 -

3. De beroepscontext Project-Start-Up (PSU)

ASAP Amsterdam-Sea-Airport

Ten zuiden van Lelystad wordt druk gebouwd aan de nieuwe luchthaven ASAP . De regionale luchthaven moet het drukke luchtverkeer op Schiphol ontlasten en is door de goede infrastructuur beter bereikbaar vanuit heel Nederland. Voorlopig wordt op alle Europese luchthavens gevlogen, maar op termijn staan ook intercontinentale vluchten op het programma. Een snelle shuttle zorgt voor de transfer tussen Schiphol (Amsterdam Airport) en ASAP. Voordat met de bouw kon worden begonnen, zijn er veel drempels overwonnen. Vooral milieugroeperingen hebben de bouw tegengehouden, maar ook tegen de ingrijpende infrastructuur zijn veel processen gevoerd. Er is besloten een grote nieuwe luchthaven te bouwen. Op Schiphol is de rek er echt uit. Het economische aspect is voor Nederland erg belangrijk. De nieuwe luchthaven zorgt voor veel werkgelegenheid en ook zullen veel toeleveranciers baat hebben bij de luchthaven.

- 17 -

Er is grote bedrijvigheid op de locatie en de luchthavengebouwen beginnen duidelijk herkenbaar te worden. De centrale hal, met daarin de aankomst- en vertrekhal, is inmiddels gebouwd en veel bedrijven leggen de laatste hand aan dit omvangrijke project. Op de luchthaven is nog geen slurfsysteem, maar wel zijn er wandelbanen voor voetgangers gepland die naar de verschillende gates lopen. Het luchthavengebouw krijgt een bescheiden Tax-Free-shop omdat voorlopig bijna uitsluitend op Schengen-landen wordt gevlogen. De veiligheid van de luchthaven en passagiers heeft natuurlijk de hoogste prioriteit. Daarin spelen ook noodstroomvoorzieningen en noodverlichting een belangrijke rol. Voor de bagageafhandeling is de routing nog in ontwikkeling. Er dient een compleet transportsysteem te worden aangelegd. Bij het inchecken gaat de bagage via transportbanden naar de kelder en van daaruit met lorries naar de vliegtuigen. Na de aankomst van de vliegtuigen gaat de bagage weer via dezelfde lorries naar de bagagekelder om met transportbanden naar de aankomsthal te worden vervoerd waar de passagiers hun bagage kunnen ophalen. Grote hefplateaus zorgen bij de vliegtuigen voor het laden en lossen van de bagage en/of cargo. Behalve de bagagerouting zijn ook het wegbewijzeringsysteem en het vluchtinformatiesysteem nog in ontwikkeling. Het wegbewijzeringsysteem en het vluchtinformatiesysteem worden onder supervisie van de projectmanager door het team engineer ontwikkeld waar de projectleider de leiding heeft. Uniek is ook het audiovisuele communicatiesysteem voor passagiers. Overal door het luchthavengebouw komen informatiezuilen, een soort praatpaal met beeld waar men met een ‘druk op de knop’ informatie kan krijgen en waar ook een oproep kan worden beantwoord. Veel nationale en internationale bedrijven werken samen aan dit voor Nederland unieke project. De voertaal is dan ook voornamelijk Engels en Duits. Een speciale projectgroep, onder leiding van ‘overall’ projectmanager de heer Steward, coördineert alle facetten van dit grote project. Het hele transportproject wordt uitgevoerd door REXMANN . Het wegbewijzeringsysteem en het vluchtinformatiesysteem worden door het gespecialiseerde Industrieel Design-bedrijf ontwikkeld. De verlichting binnen het luchthavengebouw en het audiovisuele communicatiesteem worden ontwikkeld en geïnstalleerd door WWI (World Wide Installations) ASAP gaat al tijdens de bouw het publiek (nationaal en internationaal) d.m.v. een expositie voorlichten over de milieuaspecten van de luchthaven. Het thema van de expositie is LICHT- LUCHT-GELUID. Aan alle toeleveranciers (contractors en subcontractors) wordt gevraagd een bijdrage aan deze expositie te leveren.  PROJECBEGELEIDER Deze luchthaven kan ook in de eigen omgeving van de studenten worden geprojecteerd, waardoor locale en regionale omgevingsaspecten aan de orde kunnen komen. Ook kunnen studenten dan een eigen naam voor de luchthaven bedenken.

- 18 -

- 19 -

Alle afdelingen werken volgens de gestandaardiseerde 7 fasen-projectmanagementmethode. Ze werken nauwgezet samen met de afdeling Projectmanagement die alle projecten coördineert. Organisatiestructuur

Management Team ( MT )

Directie

Secretariaat

P&O Financiën

Operational Manager (Bedrijfsleider)

Projectmanager

Hoofd Technische Dienst

Projectleiders

Inkoop- Manager

Project- Manager

Hoofd Productie

Commercieel- Manager

Uitvoerders

Inkoop Technisch/ commercieel

Projectleider

Binnendienst Technici Buitendienst Technici

Teamchefs Productie

Commercieel/ Technisch Medewerkers Binnen- en buitendienst

Engineers

Productie- medewerkers

De projectmanager coördineert en beheert alle lopende projecten binnen de organisatie. (In de school is de projectmanager de projectbegeleider.) Als engineer ben je verantwoordelijk voor de uitvoering, de beheersing en het goede verloop van het aan jou toegewezen project. Als projectleider ben je de eerst verantwoordelijke van het project. Je kunt natuurlijk niet alles alleen doen en daarom delegeer je waar mogelijk naar je team en andere afdelingen. Jij zorgt voor goede communicatiestructuren, contacten met de interne afdelingen en met de opdrachtgever de heer Steward. Ook zorg je voor de aansturing, planning, bewaking en rapportage en je bent de motivator van alle projectdeelnemers.

- 20 -

Bij het opstarten van dit project dient eerst uitvoerig de PSU te worden behandeld.  PROJECTBEGELEIDER  PROJECTMANAGEMENT/BEDRIJFSKUNDE Het is aan te bevelen om speciaal aandacht te besteden aan het doorlezen en doorleven van de PSU. Pas dan kan het besef ontstaan dat je niet als student maar als werknemer verantwoordelijkheid draagt. Bij het bespreken van de PSU is het belangrijk dat er wordt ‘ingeleefd’ in de functie: Projectleider bij SIGN. De projectleider is een typische middenkaderfunctie. Iedere projectdeelnemer kan individueel een functieomschrijving van een projectleider maken. Vervolgens kunnen de verschillende functieomschrijvingen in een gezamenlijke discussie naast elkaar worden gelegd. Zo krijgt iedere student inzicht in de functie van projectleider. Tevens dient te worden vastgelegd welke docent de rol van projectmanager en welke de rol van de heer Steward van ASAP (klant) op zich neemt. Besteed ook aandacht aan de eigenschappen van een ‘projectorganisatie’, het bedrijf en de organisatiestructuur. Het is zinvol om eerst de organisatievormen die tot nu toe voorbij zijn gekomen nogmaals te behandelen en van daaruit de projectorganisatie. De organisatievormen tot nu toe:  verkooporganisatie (handelsorganisatie)  dienstverlenende organisatie (serviceorganisatie)  productorganisatie (productieorganisatie) Aan de hand van de organisatiestructuur kan ook worden uitgelegd wat de betekenis is van het hiërarchische niveau van de functie van projectleider in de organisatie. De projectleider heeft dit gelijke niveau met de andere leden van het middenkader om op hetzelfde niveau te kunnen communiceren en beslissingen te nemen. Hij kan daardoor, na overleg met zijn collega’s, ook de medewerkers van de verschillende afdelingen aansturen vanuit zijn ‘operationele projectverantwoordelijkheid’.

- 21 -

4. PROJECT Oriëntatie Doel van de fase  Kennismaking projectgroep.  Overlegstructuren binnen de projectgroep vastleggen.  Afspraken maken in projectgroep.  Projectnaam verzinnen en vastleggen.  Projectdossier aanmaken.  Invullen POP.  Algemene informatie verzamelen en bespreken.  Workshop ergonomie.  Excursie naar vliegveld maken

Ook nu werken jullie weer in teamverband. Het is goed om te weten wat je aan elkaar hebt. Er wordt besloten dat iedereen een lijst met goede en minder goede punten over zichzelf opstelt, zodat je deze met elkaar kunt bespreken. Het gaat hierbij om vakinhoudelijke zaken, maar ook om communicatie, samenwerken, het leiden van een project, plannen etc. Er zijn vast ook zaken waar je nog niet zo goed in bent, maar die je graag wilt leren. Die kun je aangeven tijdens het overleg, zodat je de taken straks zo kunt verdelen dat je ze samen kunt doen met iemand die er al beter in is. Vervolgens ga je jouw projectgroep samenstellen, zodat je samen aan de slag kunt. Met een team van ongeveer vier leden, waarbij er één daadwerkelijk optreedt als projectleider, zet je een goede organisatie neer.

 PROJECTBEGELEIDER Het is vooral in deze projectwijzer zinvol om de functie en verantwoordelijkheden van de projectleider uit te lichten. De projectleider heeft sturende, coördinerende, registrerende en rapporterende verantwoordelijkheden naar de klant, projectmanager, afdelingen en andere projectleden. Hij dient zich ervan te overtuigen dat alles loopt zoals het moet lopen. Afwijkingen in de projectplanning worden door hem geregistreerd, waar nodig bijgestuurd en gerapporteerd aan de relevante mensen. De projectleider heeft met zijn projectleden een goede, open communicatie, maar ook met de toeleverende afdelingen/leveranciers, de projectmanager en natuurlijk met de klant. De andere projectleden (uitvoerders) hebben een meer uitvoerende functie. De projectleider zorgt ervoor dat iedereen die aan het project deelneemt op de hoogte is van wat er van hem wordt verwacht en wat zijn rol is in het geheel.

- 22 -

Projectmatig denken, werken en registreren is weer heel belangrijk. Natuurlijk is het van belang dat de opzet van het projectdossier zo snel mogelijk klaar is, met daarin de juiste invulling van de fase- en beslisdocumenten. De projectmanager en de heer Steward (opdrachtgever) zullen vooral kijken naar de beheersaspecten, zoals planning, registratie van tijd, en de financiële rapportage.  PROJECTBEGELEIDER  PROJECTMANAGEMENT/BEDRIJFSKUNDE In deze fase kunnen de studenten al het projectdossier inrichten met daarin het fasedocument van de Oriëntatie, conform het voorbeeld in projectwijzer 5. Extra aandacht kan worden besteed aan een deel van de beheersaspecten namelijk planning, tijdsregistratie en kostenbeheersing. Bij de tijdsregistratie gaat het om de registratie van uren van de projectgroepleden, de projectleider, het projectmanagement, de inkoopafdeling en de productieafdeling. Bij kostenbeheersing gaat het om kosten van de verschillende projectonderdelen en kosten zoals algemene kosten en inkoopkosten. Hierbij moeten ook de kosten van de uren van de verschillende projectdeelnemers worden betrokken. Doelstelling is vooral een kennismaking met deze onderdelen van beheersaspecten. (Vooral niet te ver uitdiepen.) Bronnen: Beheersaspecten T.G.K.I.O. Roel Grit Website: www.grit-projectmanagement.wolters.nl Je bent gevraagd om samen met het team voor het vliegveld een aantal ontwerpen te maken van een route-informatiesysteem. Als eerste wil de directie van het vliegveld kijken of jullie het goede ontwerpteam zijn en willen ze dat jullie de huisstijl en het logo ontwerpen. Als dat naar hun wens is, willen ze het ontwerpen en maken van het complete route- informatiesysteem aan jullie overlaten. Hierbij moet je denken aan de vormgeving van de

bordjes en het ontwerpen van de verschillende tekstarmaturen. Jullie zoeken nu uit wat er van jullie wordt verwacht wordt.  PROJECTBEGELEIDING

Zorg ervoor dat de projectgroep onderzoek doet en dat ze allemaal vrijwel meteen weten wat het project in gaat houden. Laat ze goed uitzoeken wat de grenzen van het project zijn, maar vooral ook hoe groot het eigenlijk is. Er komt meer bij kijken dan de studenten in eerste instantie zullen vermoeden. Om alle informatie bij elkaar te houden maken jullie een projectdossier aan. Maar onder welke passende naam? Hoe heet dit project eigenlijk?

Voorbeelden van communicatie-infosystemen ASAP gaat d.m.v. een expositie het publiek (nationaal en internationaal) voorlichten over de milieuaspecten van de luchthaven. Het thema van de expositie is LICHT-LUCHT-GELUID.

- 23 -

De opdrachtgever stelt dat alle projectgroepen die aan de bouw van de luchthaven werken, zich verdiepen in dit thema, dat ze er een gedegen studierapport over opstellen en een creatieve bijdrage leveren aan de expositie. Het studierapport en de expositiebijdrage zullen natuurlijk niet alleen in het Nederlands worden opgesteld, maar ook in éé n of twee moderne vreemde talen. Het rapport en de expositiebijdrage worden opgeleverd tijdens de opleveringsfase, gelijktijdig met de oplevering van het gehele project. Jullie plannen wel vast éé n of meer brainstormsessies en gaan informatie verzamelen. Wat heb je bijvoorbeeld nodig op het gebied van exacte berekeningen, natuur- en scheikunde en wie kan je daarbij helpen? Wie kunnen je helpen om het studierapport op te stellen en de expositiebijdrage te organiseren? Voor het rapport en de expositie zullen veel begrippen, termen, woorden e.d. in een vreemde taal worden gebruikt. Ga deze vast inventariseren. COMMUNICATIE/MVT Voor deze opdracht zullen de projectbegeleider, de begeleider Exact en de begeleiders Communicatie goed samen moeten werken. Het is verstandig dat zij er voor zorgen dat de diverse projectgroepen met verschillende oplossingen komen, zodat de eindexpositie een levendig geheel wordt waarbij projectgroepen ook nog van elkaar leren. Wij adviseren u de studenten voor deze opdracht een apart hoofdstuk binnen het projectdossier aan te laten brengen. De projectbegeleider kan helpen met het opstarten van de opdracht, mee brainstormen en het proces bewaken. De begeleider Exact zal de opdracht inhoudelijk ondersteunen. Het kan zinvol zijn de studenten eerst zelf te laten onderzoeken welke onderwerpen van wiskunde, natuurkunde en scheikunde voor het project nodig zijn en hen zelf vast eens wat informatie te laten verzamelen. In het hoofdstuk Organisatie zijn diverse mogelijkheden genoemd. Bij LICHT kunt u denken aan: lichtberekeningen binnen ruimten, lichtsterkte bij de landingsbaan, op welke afstand moet je de baan kunnen zien, hoe werkt het oog en welk kleurenspectrum is zichtbaar. Al het licht op de aanvoerwegen en op de luchthaven zelf wordt ook vaak gezien als lichtoverlast. Bij LUCHT kunt u denken aan luchtverontreiniging door bijvoorbeeld kerosine die wordt geloosd boven water en het nabij gelegen natuurgebied. Wat is het gevolg voor mensen die chronische ademhalingproblemen hebben? En hoe zit het met CO 2 -uitstoot? Vliegtuigen gebruiken bij het opstijgen heel veel brandstof. Hoe staat de vervuiling door vliegtuigen ten opzichte van vervuiling door vervoer over de weg of per spoor? Denk bij GELUID aan logaritmen benaderd vanuit de dB-schaal, voorafgegaan door het ophalen van machten van 10. Hoe werkt het menselijk oor? Wat betekent de geluidsoverlast voor de omgeving en welke maatregelen zijn daartegen te ondernemen? Het kan nodig zijn de student te wijzen op wettelijke normen voor licht, lucht en geluid. Zowel bij de onderwerpen over licht als geluid komen kwadratische verbanden voor. Vanuit de aangeleverde onderwerpen in dit hoofdstuk kunt u de komende weken een aantal workshops organiseren. De begeleider communicatie Nederlands kan de studenten ondersteunen bij het opstellen van het rapport en het inrichten van de expositie als communicatiemiddel. Schenk hierbij vooral aandacht aan de opbouw van de boodschap. Denk ook aan punten als informatie verzamelen, lezen, analyseren, gesprekken voeren tijdens de brainstormsessie enzovoort. Het kan handig zijn om een aparte brainstormsessie te houden over de manier waarop het     PROJECTBEGELEIDER EXACT COMMUNICATIE/NEDERLANDS

- 24 -

thema op de expositie wordt gepresenteerd. E.e.a. kan in workshops worden ondergebracht. De begeleider MVT kan de studenten de volgende just-in-time ondersteuning bieden:  Hij kan helpen bij het vertalen van het rapport in de MVT of het samenvatten.  Hij kan ondersteuning bieden bij de taalproducten m.b.t. de expositie en de rondleiding. Hierbij gaat het om consolidatie van aanwezige kennis en vaardigheden, maar met speciale aandacht voor de opbouw van de boodschap.  Om luistervaardigheid te trainen kan hij tijdens een workshop videomateriaal tonen of een (native) spreker uitnodigen. Het is verstandig dat de studenten meteen beginnen met het aanleggen van (digitale) lijsten van relevante woorden, termen en Engelstalige documentatie. In dit verband valt onder meer te denken aan technische begrippen en uitdrukkingen die bij de expositie van toepassing zijn. Hierbij komt in ieder geval de ‘gebiedende’ wijs en formele instructietaal in de diverse toonaarden aan de orde. Hieraan kan in een (afdelingsoverstijgende) workshop aandacht worden besteed. Een ander idee zou een aparte brainstormsessie in de MVT kunnen zijn, waarin alle noodzakelijke anderstalige zaken betreffende deze opdracht aan de orde komen. Een en ander kan vervolgens weer aanleiding zijn enkele workshops of hoorcolleges aan te bieden. Alle instructiebijeenkomsten en workshops kunnen afdelingsoverstijgend worden aangeboden Naast de stijl waarin het product moet worden ontworpen, is de ergonomie voor een wegbewijzeringssysteem het belangrijkste. Deze zorgt ervoor dat iedereen (oud of jong, intellectueel of analfabeet, Chinees of Nederlander) de borden en de routes begrijpt. In noodsituaties moet iedereen zonder nadenken op de goede manier in veiligheid kunnen komen. Wat komt er op het gebied van de informationele ergonomie en de sensorische ergonomie allemaal kijken? Hoe hebben andere ontwerpers dat opgelost? Het is dus zaak om een zeer uitgebreid onderzoek te doen naar bestaande producten, de wetgeving, maar vooral ook naar de ergonomie die zich hiermee bezighoudt.  TECHNIEK/ontwerpen Ergonomie is eerder aan de orde gekomen, maar is vast weggezakt. Herhaal kort wat er eerder is besproken en ga vervolgens de diepte in op het gebied van de informationele en sensorische ergonomie. Aandacht kan besteed worden aan visueel gehandicapten, of bijvoorbeeld aan cultuurverschillen (betekenis van een symbool of kleur kan anders zijn). De projectmanager zal met een Go/No-Go beslissing beoordelen of je alle facetten van dit project in kaart hebt gebracht. EVALUATIE  Evalueer deze fase met de studenten.  Evaluatie en beoordeling van studenten onderling hebben een groot leereffect en stimuleren onderlinge acceptatie en samenwerking.  Beoordeel fasedocument/In te leveren producten op juistheid en volledigheid.  Begeleid en controleer het maken van notulen, urenlijsten en eventueel het bijhouden van een logboek.  Maak zo nodig afspraken voor verbetering.  Geef Go/No-Go. Bronnen  boek projectmanagement Roel Grit en andere publicaties over projectmanagement  websites van verschillende luchthavens, o.a. http://www.rotterdam-airport.nl/vrom.nl

- 25 -