VBergsøeDeForbistredeDrenge

545381605

101 KØBENHAVNS KOMMUNES BIBLIOTEKER

DE FORBISTREDE DRENGE

VILHELM BERGSøE

DE FORBISTREDE DRENGE

P O R T R A I T E R O G I N T E R I E U R E R

FRA „DEN GAMLE FABRIK“, „SORTE HANE“ OG BORGERDYD­ SKOLEN PAA CHRISTIANSHAVN

KØBENHAVN GYLDENDALSKE BOGHANDELS FORLAG (F. HEGEL & SØN)

FR. B A G G E S B O G T R Y K K E R I 1898

W.H (W *1 I' » .ï 1 ■ Bi Ä i

)

TIDERNE SKIFTE!

F l y g t i g s o m T r æ k f u g le T id e r n e d r a g e b o r t til fje r n e S t r a n d e — m a n v é d k n a p h v o r h e n . A tte r s o m M in d e r d e v e n d e tilb a g e , s ø g e s o m h v e r S a n g f u g l til R e d e n ig e n ; k v id r e v e m o d ig t fr a R e d e r n e s H a n g , m e d e n s d e S t r a a e t f r a F o r tid e n s a m le — K o m , la d o s ly tte til M in d e rn e s S a n g , d e rtil b le v ej v i fo r g a m le . H u s k e r I S k o le n d e r u d e v e d K ir k e n ? K n ip p e ls b r o , h v is K la p p e r s a a tid t s a g d e „ S t o p “ , H a m m e r ic h s T a le r o g S v e n n in g s e n s V ir k e n , n a a r h a n h a v d e to r d n e t s it m æ g t ig e : „ O p ! “

H u s k e r I Ø d e t i K la s s e r n e s V r a a , h v o r s e lv e t K n a ld v is k e læ ’r k u n d e m o r e — In g e n a f o s v ild e d a v æ r e „ S m a a “ , a k , m e n h v o r m a n g e b le v „ S t o r e “ ? H u s k e r I T id e n s e m p ir is k e F o r m e r ? R e je r s e n m e d R ø d k r id t o g K ie r u lff m e d S t o k ? H ø r, h v ilk e t H u r r a ! — S t u d e n te r n e s to r m e r V ib e n s h u s — G u d fri o s ! — d e t g a a r s o m e n S o k . R y k k e r s a a in d p a a R e g e n s e n ig e n , ty r e r s in J u s — m e d et S u k til A v is e n , th i m a n h o ld t H u s m e d s it B læ k o g s in P e n , se lv n a a r d e t g a ld t — L a r s M a th ie se n . H u s k e r I C h r istia n d e n O tte n d e s T a f f e l m e d d e fe d e Æ n d e r f r a H o ls te r n e s L a n d ? T r ø f le r til H o ffe t, m e n ik k u n e n V a ffe l til „ d e u n g e H e r r e r i A a n d e r n e s L a n d “ . H u s k e r I B r a g e t , d a K o n g e n v a r d ø d ? — D e t v a r m e d E t s o m o m D a n m a r k b le v s tø r r e d e n G a n g „ d e n ta p r e L a n d s o l d a t “ lø d — H u s k e r I „ O tte o g F y r r e “ ?

A k n e j! — D e F l e s t e er g a n g n e til H v ile ; s o m m e d B lu s p a a K in d e n d r o g friv illig t m e d . T id e r n e sk ifte , o g D a g e n e ile r a s k s o m A a e n s B ø lg e r m o d H a v e t a fs te d . M in d e r , je g m a n e r a f G r a v e n J e r fr e m ! B lo d lø s e S k y g g e r , a f L i v s k a l I g lø d e ! R e js d ig p a a n y , m in B a r n d o m , m it H je m , S e je r r ig t o p fr a d e D ø d e ! S.Marts 1898. Vilhelm Bergsøe.

FØRSTE KAPITEL. Hvad jeg véd ommin Slægt.

M o d S lu tn in g e n a f h ø js a li g K o n g F r e d e r ik d e n F je r d e s R e g im e n te s k a l d e r v e d H e ls in g ø r h a v e lig g e t en a f d i s s e g e m y t lig e „ S m å k r o g a r “ , s o m v i k e n d e f r a B e llm a n s E p i s t e l „ a n g å e n d e ju n g f r u S o f i a “ : „Lokatten lyser med tassar och klor, skylten på stången den knarkar och hviner, S t e d e t v a r im id le r tid in g e n L o k a t , j a ik k e e n g a n g e n L æ k a t ; d e t v a r „ K a t t e n “ g a n s k e i A lm in d e lig h e d , o g s k ø n d t j e g e r N a t u r f o r s k e r h a r j e g til D a t o ik k e v æ r e t M a n d fo r a t fin d e til h v a d A r t d e n n e h e ls in g ø r s k e K a t b u r d e h e n ­ fø re s . V. Bergsøe: De forbistrede Drenge. 1 och gullgramanen uppå krogarmor glittrar kring mossan och skiner.“

o

D e t er o v e r h o v e d e t v a n s k e lig t,, n a a r m a n f æ r d e s i T r a d it io n e n s S k y g g e - V e r d e n , a t f a a T a g i e n K a t . M u lig h a r d e t v æ r e t e n V ild k a t , d e r m e d g y ld n e P o te r o g K lø r ly s t e fr a d e t f o r V in d e n s v a je n d e S k i l t ; m u lig e n a s t a d i g , o v e r I n d g a n g s d ø r e n m ja v e n d e B o m æ r k e k a t , s o m lo k ­ k e d e G æ s t e r til H u s e t , e n d o g s a a fr a h i n s i d e s S u n d e t ; th i „ K a t t e n “ v a r b le v e t e n c e le b e r P a tr o n , o g „ n a a r S v e n s k e r n e i d e h a a r d e V in tr e k o m o v e r til H e ls in g ø r , f o r la n g t e d e a f d e t 0 1 , h v o r „ K a t t e n “ h a v d e s i t S t a d e — d e t v a r n e m lig d e t g a m le 0 1 “ . * ) T i l „ K a t t e n “ m a a d e r v e l a l t s a a h a v e h ø r t e t B r y g g e r i, o g m in T ip o ld e f a r p a a m ø d r e n e S id e m a a v e l h a v e v æ r e t s æ r lig in d v ie t i d e n æ d le G a m b r in u s k u n s t , d e r h o s o s h a r b lo m s tr e t fr a R o s t o c k e r n e s T i d til J a c o b s e r n e s D a g e . J e g b e k la g e r m e g e t, a t h a n s V ir k s o m h e d n e to p f a ld t i C h r is tia n d e n S je t t e fo r B r y g g e r n e s a a s k æ b ­ n e s v a n g r e D a g e . I m o d s a t T ilf æ ld e h a v d e j e g v e l, s o m D e s c e n d e n t i fje r d e L e d , v æ r e t E je r a f G a m le - o g N y K a t t e n b e r g s a m t h e le H e ls in g ø r m e d U d s i g t til H e ls in g b o r g fo r m in e E f t e r k o m ­ m e re , m e d e n s je g n u m a a n ø je s m e d a t b e re tte , h v o r lid e t d e r k o m u d a f m in T ip o ld e f a r s T ø n d e r .

*) Efter Optegnelser af min Morbroder, afdøde Etatsraad J. A. Bech.

3

N a a r h a n b le v fø d t, v é d je g ik k e ; m e n h a n J e g a n t a g e r , a t h a n s E ft e r n a v n h a r v æ r e t J ø r g e n s e n , o g a t T ilf ø je ls e n „ B e c k e lu n d “ , e lle r v is tn o k o p r in d e lig „ B æ k k e lu n d “ , b e te g n e r h a n s F ø d e b y . O m tr e n t 1741 æ g te d e h a n M e tte J ø r g e n s - d a tte r , o g fik m e d h e n d e to S ø n n e r : J ø r g e n P e te r (fø d t d. 1 6 . D e c e m b e r 1743 ) o g e n y n g r e S ø n , o m h v ilk e n je g ik k e v é d A n d e t , e n d a t h a n b le v D e g n et S t e d i S jæ ll a n d o g h e n s o v i stille U b e m æ r k e t h e d , h v a d fo r r e ste n m a n g e D e g n e , b a a d e fø r o g e fte r h a m , h a v e g jo r t . T r e A a r e fte r d e n lille J ø r g e n P e te r s F ø d s e l d ø d e h a n s H ø jh e llig h e d K o n g C h r is tia n d e n S je t t e , o g d e r k o m a tte r L u ft i D a n m a r k ; m e n d e s e x t e n A a r s H e llig d a g s r e g im e n t e h a v d e t a g e t f r y g te lig t p a a „ K a t t e n “ . N o g e n „ P e n g e k a t “ b le v d e n a ld r ig , s e lv ik k e u n d e r d e n li v s g la d e F r e d e r ik d e n F e m te , d e r a tte r lo d B ø n d e r n e „ r id e S o m m e r i B y “ o g g e n g a v a lle „ K r o g a r “ , s to r e s o m s m a a , d e r e s o p r in d e lig e P riv ile g ie r . F o r g æ v e s ! D e n D e r o u te , h v o r i „ K a t t e n “ v a r k o m m e t, g ik u s t a n d s e lig fr e m a d , o g d a d e n g a m le P e te r J ø r g e n s e n o m s id e r lu k k e d e s in e ø j n e , v a r d e r in g e n , d e r læ n g e r e tæ n k te p a a „ K a t t e n “ , d e t g a m le 01 e lle r S v e n s k e r n e , d e r i d e h a a r d e V in tr e k o m o v e r S u n d e t . l * h e d P e te r J ø r g e n s e n , B e c k e lu n d .

4

H a n d ø d e b u n d fa ttig , h v ilk e t e n R e lik v ie fr a M in F æ t t e r A le x a n d e r B e c h p a a K r u s e s m in d e v e d K o r s ø r g e m m e r e n d n u et g u ln e t P a p ir , s o m o m s lu tte r e n F ir e - o g en O tte s k illin g , p r æ g e d e u n d e r C h r is tia n d e n F je r d e . P a a P a p ir e t s t a a r m e d f a s t o g t y d e lig H a a n d : „ D e n n e 4 o g 8 - S k il lin g e r m ig g iv e t a f m in s a l i g M o d e r 1762 s o m v a r a lle d e P e n g e , je g fik e fte r m in F a d e r P e te r J ø r g e n s e n B e c k e - lu n d o g m in M o d e r M e tte J ø r g e n s D a tte r . B e c h . D e t m æ r k e lig s te v e d d e tte lille D o k u m e n t e r d o g , a t N a v n e t B e c k e lu n d er b le v e t fo r a n d r e t til S l æ g t e n s n u v æ r e n d e N a v n . H v o r f o r , v é d je g ik k e ; m e n d e t v a r i h in e T id e r ik k e u a lm in d e ­ lig t a t o p t a g e B o n a v n e t , n a a r m a n d r o g a n d r e S t e d e r h e n , o g d e t g jo r d e d e n u n g e J ø r g e n P e te r , d e r v e d F a d e r e n s D ø d k u n v a r .19 A a r g a m m e l. H a n v a n d r e d e til K ø b e n h a v n , k o m i T o b a k s s p in d e r læ r e , o g b r u g t e s in e T o l v S k ill in g s a a v e l, a t h a n a v a n c e r e d e til T o b a k s f a b r i k a n t o g i A a r e n e o m k r in g 1790 k ø b te E je n d o m m e n M a tr. N r. 20 ( 2 1 4 ) i F r e d e r ik s b e r g g a d e . D e n b r æ n d te fo r h a m i K ø b e n h a v n s s t o r e Ild e b r a n d 1 7 9 5 , m e n h a n b y g g e d e d e n o p ig e n o g d ø d e h e r d e n 24 A p r il 1 8 1 2 , 6 9 A a r g a m m e l. d e D a g e v is e r .

H a n v a r i m a n g e H e n s e e n d e r e n ik k e g a n s k e a lm in d e lig M a n d , s æ r lig e je d e h a n a l d e n E n e r g i o g s e jg e U d h o ld e n h e d , d e r se n e r e o g s a a k a r a k ­ te r is e r e d e A n d r e a f S læ g t e n o g b r a g t e d e n fre m . P a a V a l b y g a a r d h æ n g e r d e r h o s m in F æ tte r , H o fjæ g e r m e s t e r J ø r g e n B e c h , et B ille d e , d e r tid t h a r f æ n g s le t m in O p m æ r k s o m h e d . P o r tr a ite t e r m a le t i B e g y n d e ls e n a f A a r h u n d r e d e t o g f r e m ­ s tille r h a m a l t s a a s o m g a m m e l M a n d . H a n s t a a r i b r u n F r a k k e o g h v id K a lm a n k e s V e s t. D e t h v id e H a a r fa ld e r , e fte r T i d e n s M o d e , i T ja v s e r n e d o v e r d e n h ø je P a n d e , o g o m d e n b r e d e M u n d e r d e r e t fr e m h e r s k e n d e T r æ k a f f a s t B e s lu tte th e d —- h a n s e r u d s o m o m h a n ik k e h a v d e v æ r e t g o d a t b id e s m e d . M e n d e t m æ r ­ k e lig s t e e r d o g Ø jn e n e . S k ø n d t m a tte , l y s e g r a a o g n o g e t slø r e d e , k a n m a n d o g ik k e fri s i g fo r d e r e s u n d e r lig e r a n s a g e n d e S tir r e n . S é r m a n p a a O ld e fa d e r, b liv e r h a n v e d a t s e p a a E n ig e n — tils id s t k a n m a n s le t ik k e fr ig ø r e s i g fo r et v is t u h y g g e lig t In d tr y k a f, a t h a n m u lig k u n d e b e g y n d e a t ta le . J e g h a r k e n d t e n D a m e , d e r e n l y s S o m m e r n a t s t o d o p o g v e n d te O ld e fa d e r m o d V æ g g e n — fø r k u n d e h u n ik k e f a ld e i S ø v n — o g j e g f o r s t a a r re t v e l, a t h u n g jo r d e d e t; th i n o g e n S k ø n h e d v a r h a n , o p r ig t ig ta lt, ik k e .

6

A llig e v e l m a a h a n h a v e h a ft e n h ø j S t je r n e h o s K v in d e r n e , th i h a n v a r tre G a n g e g ift o g

Jørgen Peter Bech senior.

t o g f ø r s t d e n s id s t e G a n g e n E n k e . D e n H ø y a g t b a r e o g V e l- f o r n e m m e N é g o c ia n t o g B o r g e i

7

u d i S t a d e n f o r b a n d t s i g f ø r s t m e d B r u d e n , d e n G u d - e ls k e n d e o g D y d - z ir e d e J o m f r u F a r r e r , d e r ­ n æ s t m e d d e n ik k e m in d r e D y d - f u ld k o m n e J o m f r u L ib a n o , o g e n d e lig m e d s a l i g E n g e lb r e c h t s „ E f t e r l e v e r s k e “ , e n g a n g „ D y d - h e n g iv e n “ s o m J o m f r u R ø n n e . I d e t f ø r s t e Æ g t e s k a b h a v d e h a n to S ø n n e r : N ie ls B e c h (f. 1 7 7 5 ,. d ø d 2 4 . S e p te m b e r 1817 ) o g P e te r B e c h (d ø d 2 3 . N o v e m b e r 1846 ). B e g g e d i s s e B r ø d r e f o r ts a tte F a d e r e n s V ir k s o m h e d i d e n g a m le E je n d o m i F r e d e r ik s b e r g g a d e . D e t a n d e t Æ g t e s k a b b r a g t e h a m lig e le d e s to S ø n n e r : J o h a n n e s C o r d ia B e c h , d e r e ta b le r e d e s i g s o m T o b a k s f a b r i k a n t p a a V e s t e r g a d e i G a a r d e n M a tr. N r. 5 5 , h v o r h a n b o e d e til sin D ø d d . 13 . N o v e m b e r 1 8 4 4 , o g J ø r g e n P e te r B e c h (f. 3 1 . M a r ts 1 7 8 2 , d ø d 9 . F e b r u a r 1846 ). H a n b o s a t t e s i g o m tr e n t 1801 i N y b r o g a d e N r. 19 , o g h e r f ø d t e s m in M o d e r, S o p h ie L o u is e B e c h d e n 2 2 . J a n u a r 1 8 1 0 . O m d e tte g a m le H je m o g d e ts M in d e r v il je g se n e r e f a a L e jlig h e d til a t ta le .

I d e n g r a a O ld tid s k a l d e r m e lle m d e m a n g e d a n s k e S m a a k o n g e r h a v e v æ r e t e n , d e r h e d B a r s ( B a a r s ) o g s o m h a v d e en D r o n n in g ,

d e r h e d B ir r it. D e r e s K o n g e r ig e v a r ik k e s to r t — d e t v a r d e n lille 0 B a r s ø e lle r B a a r s ø , h a lv ­ a n d e n M il N o r d o s t fo r A a b e n r a a . D e n h u s e r e n d n u t a lr ig e M in d e r f r a O ld tid e n i F o r m a f D y s s e r o g K æ m p e h ø je , b la n d t h v ilk e B a r s h ø j o g B ir r it s h ø j b e t e g n e s s o m G r a v s s t e d e r f o r d e t æ ld g a m l e K o n g e p a r . F r a d e n n e lille s ø n d e r jy d s k e ø v a n d r e d e u n d e r F r e d e r ik d e n F je r d e e n B o n d e k n ø s , A n d r e a s N ie ls e n B a r s ø , til K ø b e n h a v n , h v o r h a n f ø r s t a r b e jd e d e s o m M a le r. D a d e r v e d h a n s æ ld s t e D a t t e r s D a a b 1717 b l a n d t F a d d e r n e f in d e s „ K o n g e n s M a le r i M a g s t r æ d e “ , H a n s J ø r g e n D ik h o ff, h a r h a n m u lig a r b e jd e t h o s d e n n e . D e n 2 6 . A p r il 1 715 b le v h a n i v o r F r u e K ir k e v ie t til In g e r J a c o b s D a t te r h o s H a n s V e d e v e lt, d e n b e k e n d t e B y g m e s t e r , d e r v a r F a r ­ fa d e r til d e n s e n e r e s a a b e r ø m te B ille d h u g g e r J o h a n n e s W ie d e w e lt , h v is t r a g i s k e E n d e lig t O e h le n s c h lå g e r h a r b e s u n g e t. A f d e tte Æ g t e s k a b f r e m g ik ik k e m in d r e e n d n i B ø r n — fe m S ø n n e r o g fire D ø t r e ; m e n h v is m a n b e u n d r e r d e n n e F r u g t b a r h e d , m a a m a n ik k e g le m m e a t t a g e D ø d e lig h e d e n m e d — d e n v a r i d e T id e r lig e fr e m fo r f æ r d e lig . S l e t H y g ie in e , d a a r l ig D r ik k e v a n d , m ia s m a t is k e F e b r e o g „ S l a g h o s S m a a b ø r n “ d e c im e r e d e B e f o lk n in g e n ; th i s o m d e t h e d d e r i e n f r e m m e d R e js e b e s k r iv e ls e :

9

„ S t a d e n er, p a a G r u n d a f s in n e d r ig e B e lig g e n h e d m e g e t g e n e g e n til F e b r is m a lig n a o g a n d e n P e stile n z e . “ A f d e fire D ø tr e le v e d e k u n d e n æ ld s te , A n n a M a r ie (d ø b t 2 2 . J u li 1717 i F r u e K ir k e . G ift 2 8 . N o v b r . 1742 m e d U r te k r æ m m e r G a b r ie l G ie r lø v i F o r tu n s tr æ d e , s e n e r e 2 . O c t. 1 7 4 8 , m e d U r te k r æ m m e r C h r istia n B o r u p , o g d ø d 2 5 . F e b r . 1 7 5 4 ). D e a n d r e tre , s o m a lle b a r N a v n e t I d a S o p h ie , d ø d e s p æ d e . D a A n n a M a r ie s æ ld s te D a tte r , R a c h e l, b le v d ø b t 1 7 4 3 , fin d e r m a n b la n d t F a d d e r n e A n d r e a s N ie ls e n o p fø r t s o m A n d r e a s N ie ls e n B e r s ø e , „ F l o e r m a g e r “ * ) i F io ls t r æ d e . H a n e r a l t s a a i d e fo r lø b n e tr e d iv e A a r a v a n c e r e t f r a „ A r b e jd s - k a r l “ til S i g t e - F a b r i k a n t o g h a r m u lig v is b o e t i d e n G a a r d , s o m 1773 e je d e s a f h a n s y n g s t e S ø n , „ M a h le r “ C h r istia n B e r g s ø e , S t o r e F i o l ­ s t r æ d e 1 8 2 . A f d e a n d r e S ø n n e r d ø d e N ik o la j o g H a n s J a c o b s o m s p æ d e , m e d e n s F r e d e r ik C h r is tia n (d ø b t 2 7 . F e b r . 1720 ) o g N ik o la j II (d ø b t 15 . A u g . 1726 ) b e g g e t o g B o r g e r s k a b s o m M a le r e , h e n ­ h o ld s v is d. 13 . A p r il 1744 o g 1 8 . F e b r u a r 1 7 5 4 . D e t m a a v æ r e g a a e t m in O ld e fa d e r , F r e d e r ik C h r is tia n , g a n s k e g o d t , th i h a n fik A r b e jd e v e d

*) Disse lavede Sigter. Senere findes han opført som „M aler“'

1 0

„ F l o d e n p a a H o lm e n “ , o g h a n b e n æ v n e s d e r fo r s e n e r e „ K o n g e l i g F l a a d e m a l e r “ . D e tte e r d o g ik k e k o r r e k t, th i h a n so r te r e d e , s o m d e t f r e m g a a r a f e t S v a r f r a C a n c e lli- C o lle g ie t a f 1 . A p r il 1761 til h a n s E n k e s L a v v æ r g e , ik k e u n d e r S ø - E t a t e n s o m E m b e d s m a n d , „ d a h a n d e rtil a ld r ig h a v d e h a ft B e s t a l l i n g e lle r G a g e , m e n a le n e u d fø r t A r b e jd e t e fte r K o n t r a k t “ . A llig e v e l m a a d e tte A r b e jd e b a a d e h a v e g i v e t h a m g o d e In d tæ g t e r o g s k a f f e t h a m en a n s e t S t illin g , th i d . 1 0 . J a n u a r 1 7 4 4 b le v h a n i S t . P e tr i K ir k e v ie t til S o p h ie E l i s a b e t h v o n D e d e n , d e r v a r a f a d e l i g S l æ g t . O g s a a i d e tt e Æ g t e s k a b b le v B ø r n e flo k k e n t a l r i g , m e n o g s a a h e r g i k a f o tte B ø r n H a lv d e le n b o r t i en tid lig A ld e r . H a n s e lv d ø d e d . 2 1 . M a r t s 1761 o g E n k e n fik a f M a g is t r a t e n T ill a d e ls e til a t h e n s id d e i u s k ifte t B o . I d e n P e r io d e b le v E n k e r n æ s t e n a ltid g ift e p a a n y , o g S o p h ie E li s a b e t h f u lg te E x e m p le t. H u n æ g t e d e en N o r d m a n d , P o u l C r e u tz , C a n c e llir a a d , F æ s t n i n g s ­ k o m m i s s æ r o g M a t e r ia lf o r v a lte r p a a A k e r s h u s F æ s t n in g v e d C h r is t ia n ia , o g f u lg te m e d h a m 1769 til s it n y e H je m tillig e m e d s in e fire B ø r n . A f d i s s e b le v A n d r e a s B e r g s ø e f. 1 6 . A u g . 1748 L ie u t n a n t v e d I n g e n iø r k o r p s e t p a a K o n g s b e r g o g d ø d e d e r 1 7 8 7 . A f D ø t r e n e b le v F r e d e r ic a ( f. 1 7 5 3 ) d . 2 0 . M a r ts 1 7 7 6 v ie t til B u n d t m a g e r

1 1

J o h a n G e o r g B a r t h o lo m æ i i C h r is tia n ia , m e d e n s d e n a n d e n D a t te r C h r is t ia n e , s o m v a r fø d t 1758 f o r b le v u g if t M o d e r e n d ø d e 1 7 7 4 , m e n S k if t e t b le v d o g fø r s t h o ld t 1 7 7 9 , d a „ H o v e d ­ t a n g e n “ , d e n D e l a f A k e r s h u s F æ s t n in g , h v o r

Johan Frederik Bergsøe.

C r e u tz b o e d e , l a a u d e n fo r C h r is t ia n ia J u r is d ik t io n , h v o r fo r h a n ik k e h a v d e a n m e ld t D ø d s fa ld e t . D e n y n g s t e a f S ø n n e r n e , m in B e d s t e f a d e r , (f. 18 . J a n u a r 1760 ) s t a a r i K ir k e b o g e n u n d e r 2 4 . J a n u a r o p fø r t s o m d ø b t J o h a n n e s , m e d e n s h a n s v ir k e lig e N a v n v a r J o h a n F r e d e r ik , s a a l e d e s s o m d e t fin d e s p a a h a n s S k r if t e r o g u n d e r d e t a f A . F lin t s t u k n e P o rtr æ t.

1 2

E ft e r a t h a v e le v e t s in e fø r s t e B a r n d o m s a a r 1769 m e d d e n ø v r ig e F a m ilie til C h r is tia n ia , h v o r h a n f ø r s t fik p r iv a t U n d e r v is n in g o g d e r p a a 1772 k o m i B y e n s L a t i n s k o le , h v o r fr a h a n e fte r to A a r s F o r lø b d im itte r e d e s til K ø b e n h a v n s U n iv e r s ite t. K u n fjo r te n A a r g a m m e l to g h a n h e r E x a m e n a r tiu m , o g A a r e t e fte r d e n filo s o fis k e E x a m e n . R im e lig ­ v is e fte r F a m ilie n s Ø n s k e s t u d e r e d e h a n n u i a d s k illig e A a r T e o l o g i u n d e r P r o f e s s o r e r n e N . E . B a lle , J a n s e n o g C la u s F r i e s H o r n e m a n n . D e n fø r s t e a f d is s e v a r T r o e n s F o r k æ m p e r , d e n ' s id s t e F o r n u f t e n s , o g m u lig h a r d e n n e K a m p m e lle m T r o o g V id e n g jo r t h a m f a m le n d e o g u k la r . U a g t e t h a n g jo r d e g o d F r e m g a n g o g h a v d e d i s s e P r o f e s s o r e r s fu ld e Y n d e s t , b le v h a n k e d a f T e o lo g ie n , l a g d e B ø g e r n e p a a H y ld e n o g g a v s i g n u til a t s tu d e r e le v e n d e S p r o g o g M u sik . D e tte h a r v is t n o k ik k e v æ r e t e fte r F a m ilie n s ø n s k e , o g m u lig t h a v e S u b s id ie r n e f r a N o r g e v æ r e t s m a a ; th i i 1783 m o d t o g h a n e n P la d s s o m I n fo r m a to r h o s A m t m a n d B iilo w i S k a n ­ d e r b o r g , h v is æ ld s te S ø n , C h r is to ffe r S c h ø lle r B iilo w (s e n e r e G e h e im e c o n f e r e n s r a a d o g S t if t ­ a m t m a n d i S jæ ll a n d ) h a n i 1787 d im itte r e d e til K ø b e n h a v n s U n i v e r s i t e t i K ø b e n h a v n , t o g h a n

13

E ft e r A f s k e d e n m e d d e t B u lo w s k e H u s g a ld t d e t o m a t fin d e e t B r ø d s t u d iu m , th i a f L y s t g jo r d e h a n d e t n æ p p e . H a n v a lg t e T e o - ' lo g ie n s m o d s a t t e P o l, d e e x a k t e V id e n s k a b e r , s tu d e r e d e F y s i k , O p tik , K e m i, F a r m a c i , o g b e ­ s lu tte d e s i g e n d e lig til a t t a g e „ E x a m e n m e d i- c u m “ fo r a t b liv e p r a k t is e r e n d e L æ g e . F r a s in b e s k e d n e B o lig i S t o r e F æ r g e s t r æ d e N r. 2 5 4 v a r h a n d . 2 6 . F e b r . 1 7 9 4 V id n e til C h r is t ia n s b o r g S l o t s B r a n d ; m e n i J u n i 1795 l a a h a n s e g e t H je m i R u in e r. D e tte fo r h in d r e d e h a m d o g ik k e i, s a m m e A a r , a t t a g e d e n m e d ic in s k e E x a m e n m e d b e d s te K a r a k t e r , o g s a a l e d e s s to d h a n , 35 A a r g a m m e l v e d B e g y n d e ls e n a f d e n b re d e L a n d e v e j, d e r fø r e r u d i L iv e t til G e r n in g e lle r — b r u d te F o r h a a b n in g e r . D e s id s t e b le v h a n s L o d . E n d n u i 1795 k a ld e r h a n s i g i V e jv is e r e n „ L i t e r a t u s “ , o g h a n b le v i G r u n d e n a ld r ig a n d e t. H a n v a r e n u r o lig , s ø g e n d e A a n d , s o m ik k e i r e t la n g T i d k u n d e b e s k æ f t ig e s i g m e d d e t s a m m e Æ m n e , m e n tr æ n g te til e v ig V e x le n o g F o r n y e ls e . S n a r t v a r d e t S p r o g e n e , d e r d r o g h a m , s a a M u sik e n . S n a r t v a r h a n T e k n o lo g o g s k r e v s to r e B ø g e r til V e jle d n in g fo r H a a n d v æ r k e r e , s n a r t d r e v h a n f a r m a k o l o g i s k e S t u d ie r s a m m e n m e d A p o te k e r n e B la u o g T y c h s e n , h v is „ A p o t e k e r k u n s t “ h a n u d g a v , s n a r t stu d e r e d e h a n M e k a n ik o g O p tik

14

s a m m e n m e d A s t r o n o m e n T h o m a s B u g g e o g h a n s S ø n M a t th ia s , d e r f r a A a r 18 0 0 v a r b le v e n O b s e r v a t o r o g f ø r s t e K a l k u la t o r v e d U n iv e r s it e t e t s a s t r o n o m is k e O b s e r v a t o r iu m p a a R u n d e ta a r n . E t a n d e t v id e n s k a b e lig t S a m l i v , d e r m e d A a r e n e g ik o v e r til v a r ig t o g t r o f a s t V e n s k a b , h a v d e h a n m e d K le in s m e d s ø n n e n J e p p e S m it h , d e r f ø r s t g ik i S n e d k e r - o g D r e je r læ r e , s a a b le v S t u d e n t o g e n d e lig , l i g e s o m m in B e d s t e f a d e r , L æ g e o g „ p r i v a t P r a c t i c u s “ i K ø b e n h a v n . H e r g r u n d la g d e h a n e t E t a b l is s e m e n t til F o r f æ r d ig e ls e a f f y s i s k e , o p tis k e o g a s t r o n o m is k e I n s tr u m e n te r , d e r h u r tig t v a n d t s t o r t R y o g s k a f f e d e h a m P r o f e s s o r tit le n 1 8 0 6 . J . S m it h o g m in B e d s t e ­ f a d e r v a r e p a a lid t n æ r jæ v n a ld r e n d e . D e v a r e b e g g e H a a n d v æ r k e r s ø n n e r , h a v d e b e g g e t r o d s fa ttig e K a a r k æ m p e t s i g f r e m , o g h a v d e b e g g e d e s a m m e I n te r e s s e r . In te t U n d e r a l t s a a , a t Æ s k u la p m a a t t e v ig e f o r V u lk a n , o g a t d e i F o r e n in g g jo r d e U d k a s t til n y e K o n s t r u k t io n e r a f K ik k e r t e r o g In str u m e n te r . M in B e d s t e f a d e r v a r m e g e t fin g e r n e m . H a n s le b s e lv G l a s s e n e til d e s t o r e K ik k e r t e r , h ja lp B u g g e m e d O p s til- n in g e n a f d e a s t r o n o m is k e In s tr u m e n te r e fte r B o m b a r d e m e n t e t 18 0 7 , o g h a v d e s e lv e n b e t y ­ d e lig S a m l i n g a f f y s i s k e o g o p t is k e S a g e r , s o m d e s v æ r r e g ik t a b t v e d B o m b a r d e m e n te t . D e n n e K a t a s t r o f e s y n e s i d e t H e le t a g e t a t

1 5

h a v e v æ r e t V e n d e p u n k te t i h a n s L iv . T a b e t a f A lt,, h v a d h a n i s a a m a n g e A a r m ø js o m m e lig t h a v d & a r b e jd e t p a a , d e p r im e r e d e h a n s S i n d . H a n h a v d e in g e n f a s t S t illin g , in te t s ik k e r t E r h v e r v ,, th i o g s a a d e t S m it h s k e E t a b l is s e m e n t le d b e t y ­ d e lig t u n d e r K r i g s a a r e n e s T r y k . H a n m a a t t e p a a n y t a g e f a t p a a T r æ lle a r b e jd e — p a a O v e r s æ tte ls e r o g B e a r b e jd e ls e r , p a a B i d r a g til p e r io d is k e S k r if te r o g d e s lig e . D e t R e ie r s e n s k e R e n te fo n d y d e d e h a m U n d e r s t ø t t e ls e til U d g iv e ls e n a f et s to r t V æ r k i K v a r t m e d K o b b e r e : „ U d f ø r li g B e ­ s k r iv e ls e o v e r G a r v e r e n s o g T o u g e r e n s H a a n d - v æ r k “ , o g i 1812 u d g a v h a n „ H e r m b s t å d t s G r u n d r id s a f d e n e x p e r im e n ta le K a m e r a l - K e m i .“ E ft e r d e tte A a r s k r e v h a n In te t m e r e . H a n s S i n d v a r b le v e t m ø r k t, h a n s H e lb r e d n e d b r u d t, o g d e n 8 d e M a r ts 1818 e n d te D ø d e n et L iv , d e r n u v a r b le v e t h a m til B y r d e . H a n h a r im id le r tid i d e tte u d fo ld e t e n ik k e r in g e lite r a ir V ir k s o m h e d , s o m v e l g jo r d e N y tte i s in T id , m e n s o m n u læ n g s t e r o v e r flø je t a f N a t u r ­ v id e n s k a b e n s m æ g t ig e F r e m s k r id t. A f h a n s B ø g e r s e r m a n b e d s t d e I n te r e sse r , d e r b e v æ g e d e h a n s L iv o g g a v d e t K a r a k te r . H a n v a r e n u e g e n n y t t ig M a n d , d e r ik k e s k r e v fo r P e n g e ; th i u a g t e t g u d e ­ lig e S k r if t e r h e r i L a n d e t e re s ø g t e V a r e r , o g u a g t e t h a n s „ L e d e t r a a d i d e n c h r is te lig e R e lig io n s U n d e r v is n in g “ , o v e r s a t e fte r J . H . C a m p e , i

16

k o r t T i d o p le v e d e fe m O p la g , o p g a v h a n d o g d e n t e o lo g is k e L it e r a t u r fo r d e n n a t u r v id e n ­ s k a b e l i g e , d e r v i s s e li g g a v h a m s a a r e r in g e I n d ­ tæ g te r . S o m L æ g e h a r h a n k u n le v e r e t B id r a g s a m m e n m e d K . L . R a h b e k o g R a s m u s F r a n ­ k e n a u til e n „ G y n æ o l o g i “ , e t v id tlø ftig t V æ r k i tr e tte n D e le , h v o r i K v in d e n o g h e n d e s F o r h o ld til M a n d e n g ø r e s til G e n s t a n d s n a r t fo r e n æ s t e ­ t i s k , s n a r t en f y s i s k o g s n a r t e n p s y k o l o g i s k U n d e r s ø g e ls e . D e tte V æ r k e r fo r s a a v id t in te r ­ e s s a n t , s o m d e t v is e r F r e m s t illin g e n s sto r e F r ih e d i B e g y n d e ls e n a f d e t n itte n d e A a r h u n - d re d e . M a n h a r f o r s ø g t a t k o m m e m e d p a a d e t K a p it e l i A a r h u n d r e d e ts S lu t n in g , m e n n a a r m a n s e r , h v a d E ft e r d ø n in g e n a f d e n f r a n s k e R e v o lu tio n tillo d s i g i d e n H e n s e e n d e , s a a fo r- s t a a r m a n f ø r s t E m p ir e d r a g t e n s f o r m f o r r a a d e n d e F lo r , o g f a a r d e t In d tr y k , a t v o r e B e d s t e m o d r e , t r o d s d e r e s Æ r v æ r d ig h e d , d o g h a v e k e n d t m e r e til „ A r d r o lo g ie n “ e n d d e a f v o r e u n g e D a m e r , s o m h a v e læ s t „ H v a d e n h v e r u n g P ig e b ø r v i d e “ . „ G y n æ o lo g i e n “ e r n u en S je ld e n h e d ; m e n a t d e n i s in T i d v a n d t U d b r e d e ls e , e n d o g b la n d t h ø jts ta a e n d e D a m e r , s e s b e d s t d e r a f , a t d e t p a a d e t s t o r e , k o n g e lig e B ib lio th e k o p b e v a ­ r e d e E x e m p la r b æ r e r P r in s e s s e L o u is e A u g u s t a s k r o n e d e N a v n e c iffe r .

n i

1 7

O m m in B e d s t e f a d e r s ø v r ig e L i v v é d je g k u n , a t h a n s p ille d e s m u k t V io lin o g v a r s ø g t a f D a t id e n s K lu b b e r o g s e ls k a b e lig e L iv . H v a d m in F a d e r h a r fo r ta lt m ig , d r e je r s i g m e s t o m B o m b a r d e m e n t e t s R æ d s le r o g o m m in B e d s t e ­ f a d e r s s id s t e s ø r g e l i g e D a g e , h v o r e n h a a b lø s S y g d o m l a n g s o m t n e d b r ø d h a n s K r æ fte r . J e g s lu tte r d e r fo r d e n n e S k il d r i n g m e d et P a r O rd fr a e n a f h a n s K o lle g e r , s a a l e d e s s o m d e n fin d e s i „ B ib lio th e k f o r L æ g e r “ 1 8 2 1 . „ A t B e r g s ø e m e d f u ld e s te R e t v e d s in e K u n d ­ s k a b e r fo r tje n te d e n n e C h a r a k te e r ( L a u d a b ilis til E x a m e n m e d ic u m ) e r lig e s a a u n æ g te lig , s o m a t h a n b e s a d d e t h u r tig e o g s k a r p e B lik , d e r e g n e r s i g fo r L æ g e n v e d S y g e s e n g e n . Ik k e d e s m in d r e o p g a v h a n a l S t r æ b e n e fte r a t v o r d e , h v a d h a n k u n d e v æ r e b le v e n , e n n a v n k u n d ig P r a k t ik u s . K u n e n o g a n d e n fa t t ig F a m ilie g a v h a n R a a d s o m L æ g e , o g d a u d e n a lle r m in d s te B e t a lin g , n ø je t m e d t a k n e m lig e H je r te r s V e ls ig n e ls e i U s s e lh e d e n s V r a a e r . H e lle r ik k e s ø g t e h a n n o g e n s in d e o ffe n t­ lig E m b e d e , m e n d e r fo r a flo d h a n in g e n lu n d e a t g a a fr e m i V id e n s k a b e n . F o r u d e n d e t m e d i­ c in s k e F a g , g jo r d e h a n is æ r C h e m ie , P h a r m a - c e u t ik o g T e c h n o lo g i til G je n s t a n d fo r sin F lid o g s in e U n d e r s ø g e ls e r . H a n g a v P u b lik u m P r ø v e r V. Bergsøe: De forbistrede Drenge. 2

1 8

d e r p a a v e d a t o v e r s æ tt e , b e a r b e id e o g u d g iv e h id h ø r e n d e S k r if te r , lig e s o m h a n o g s a a v e d s in e m u s ik a ls k e A r b e id e r v is te , a t h a n f o r s t o d K u n ­ s t e n s T h e o r ie . F a a h a v e s k r e v e t d e t d a n s k e S p r o g m e d stø r r e R ig tig h e d , In g e n m e d s tø r r e O m h y g g e lig h e d . H a n d ø d e d e n 7 d e M a r ts 18 1 8 a f B r y s t v a t t e r s o t . H a n s u d g iv n e A r b e id e r fin d e s a n fø r t e i „ N y e r u p s d a n s k - n o r s k e L it t e r a t u r - L e x i- k o n “ s f ø r s t e D e e l p a g . 5 6 ( o g s e n e r e i „ E r s l e v s F o r f a t t e r l e x i k o n “ I. D e l p a g . 114 ). M in T ip o ld e m o d e r p a a fæ d r e n e S i d e v a r J o m f r u K ir s tin e E lis a b e t h H e n n in g s , s o m æ g t e d e J e n s H a n s e n , G u v e r n ø r p a a S t . C r o ix . H u n fø d te h a m 1751 en D a tte r , E lle n M u le H a n s e n , s o m , k n a p s e x t e n A a r g a m m e l, b le v g ift m e d V it u s M o n r a d , d e r h ø r te til d e n a d e lig e G r e n a f M o n ­ r a d e r n e , o g s a a le d e s n e d s t a m m e d e f r a d e n b e ­ k e n d te B is p e s ø n , J o h a n M o n r a d f r a R ib e (f. 1 6 3 8 ) d e r b le v n o b ilite r e t 1682 e fte r a t h a v e tr o lo v e t s i g m e d „ d e n lille J o m f r u “ M e tte S o p h ie K r a b b e i L y s t h u s e t i L u n d e g a a r d s H a v e , h v o r o m m a n h a r e n s æ r d e le s id y llis k S k ild r i n g i h a n s b e k e n d te S e lv b io g r a f i. V itu s M o n r a d , d e r v a r fø d t 2 8 . J u li 1 7 3 8 ,.

19

h a v d e K u n s tn e r n a tu r e n i s i g o g str æ b te a t u d ­ d a n n e s i g til B ille d h u g g e r v e d d e t i 1754 u d ­ v id e d e k g l. A k a d e m i fo r d e s k ø n n e K u n s te r . 1759 v a n d t h a n to G a n g e d e n lille S ø lv m e d a ille . 1760 d e n sto r e , o g s a m m e A a r A k a d e m ie ts lille G u ld - m e d a ille fo r O p g a v e n „ M o s e s fin d e s a f F a r a o s D a t t e r “ . H e r m e d s y n e s h a n a t h a v e a f s lu tte t s in K u n s tn e r v ir k s o m h e d , e lle r r e tte re , d e n k o m in d p a a en m e re p r a k t is k V e j, id e t h a n b le v u d n æ v n t til „ C a d e t t e r n e s T e g n e m e s t e r “ , m e d T it e l a f „ P r o f e s s o r i d e frie K u n s t e r “ . 1767 æ g te d e h a n d e n u n g e o g sm u k k e E lle n M u le H a n s e n , m e n Æ g t e s k a b e t b le v k u n a f k o r t V a r ig h e d . H u n d ø d e d e n 2 3 . O k to b e r s a m m e A a r , s e x D a g e e fte r a t h u n h a v d e fø d t e n D a tte r , E lle n M u le M o n r a d , d e r ( 1 7 9 7 ?) b le v g if t m e d m in B e d s te f a d e r . V itu s M o n r a d d r o g s e n e r e b o r t f r a K ø b e n h a v n o g h e n le v e d e sin e s id s t e D a g e i V e jle , h v o r h a n d ø d e d . 9 . F e b r u a r 1 7 8 9 . M in B e d s te m o d e r , E lle n B e r g s ø e , h a r je g a ld r ig s e t, m e n d e s to m e r e h a r je g h ø r t h e n d e o m ta le . H u n s k a l h a v e h a ft en u s æ d v a n lig s m u k o g v in d e n d e P e r s o n lig h e d o g v æ r e t i B e s id d e ls e a f e t ik k e r in g e d r a m a t is k T a le n t . B e g y n d e ls e n

2*

2 0

a t v o r t A a r h u n d r e d e v a r D ile tta n tf o r e s tillin g e r n e s g lim r e n d e P e r io d e , o g i S a n g e f r a „ D e n d r a ­ m a t is k e F o r e n i n g “ o g „ B o r u p s S e l s k a b “ r o s e s h e n d e s S k ø n h e d o g u d m æ r k e d e S p il. H u n d ø d e d e n 6 . J a n u a r 1817 o g h a v d e i s it Æ g t e s k a b tre B ø r n : D a tte r e n L o u i s e (f. 1 7 9 8 ), m in F a d e r o g h a n s y n g r e B r o d e r A d o lp h F r e d e r ik B e r g s ø e (f. 7 . J a n u a r 1 8 0 6 , d ø d 16 . J a n u a r 18 5 4 s o m P r o f e s s o r i S t a t s ø k o n o m i v e d K ø b e n h a v n s U n i ­ v e r site t). D a h a n v is t e d e n s a m m e T ilb ø je lig h e d til N a t u r v id e n s k a b e n s o m F a d e r e n , g a v h a n s i g til a t s t u d e r e F a r ­ m a c i, r im e lig v is p a a v ir k e t a f B la u o g T y c h s e n , d e r b e g g e v a r e F a d e r e n s g o d e V e n n e r . H a n b le v fø r s t D is c ip e l p a a G a m m e lt o r v s A p o te k , d e r e je d e s a f B la u , o g s e n e r e p a a F r e d e r ik s H o s p i­ t a ls A p o te k , h v o r h a n i T h a l, s o m d e n g a n g v a r L e k to r i K e m i, fa n d t e n v e n lig V e jle d e r o g B e ­ sk y tte r . E f t e r a t h a v e t a g e t f a r m a c e u t is k E x a m e n 1823 m e d l a u d a b ilis f o r ts a tte h a n s in e k e m is k e o g f y s i s k e S t u d ie r u d e n a t s l a a in d p a a d e n p r a k ­ t is k e A p o te k e r v e j. D a v i d e n G a n g ik k e h a v d e n o g e n p o ly te k n is k L æ r e a n s t a lt (d e n b le v fø r s t M in F a d e r , C a r l V ilh e lm B e r g s ø e , b le v fø d t i K ø b e n h a v n d . 7 . J u n i 1 8 0 0 .

o p r e tte t 18 20 p a a H . C . ø r s t e d s In itia tiv ) m a a tte h a n s ø g e til U d la n d e t f o r a t f o r ø g e s in e K u n d ­ s k a b e r . V e d H jæ lp a f Z e ise , F o r c h h a m m e r o g H . C . ø r s t e d fik h a n U n d e r s t ø t t e ls e til a t s tu d e r e K e m i i G o tt in g e n u n d e r S t r o m e y e r , o g s e n e r e i P a r is u n d e r d e n b e r ø m te T h é n a r d . D a H . C . Ø r s te d i 1824 h a v d e s tifte t „ S e l s k a b e t til N a t u r læ r e n s U d b r e d e l s e “ , fik m in F a d e r , d e r e n T i d l a n g h a v d e v æ r e t ø r s t e d s A m a n u e n s is , d e t H v e r v a t h o ld e k e m is k e o g f y s i s k e F o r e læ s n in g e r i J y ll a n d , h v o r h a n i S o m m e r e n 1829 is æ r i H o r s e n s v a n d t m a n g e T ilh ø r e r e v e d s it k la r e F o r e d r a g o g s in e v e lly k k e d e E x p e r im e n t e r . O g s a a b l a n d t D a t id e n s y n g r e F a r m a c e u t e r h a v d e h a n v u n d e t a d s k i l li g e V e n n e r , m e n s æ r lig t s lu t t e d e h a n s i g til m in M o r b r o d e r J ø r g e n A lb e r t B e c h (f. 2 4 . F e b r . 1 8 0 8 ), s o m h a v d e t a g e t s in E x a m e n d. 2 3 . A p r il 1829 o g s e n e r e b le v E je r a f „ L ø v e a p o t e k e t “ i K ø b e n h a v n . V e d h a m k o m h a n i F o r b in d e ls e m e d d e n B e c h s k e F a m ilie i N y b r o g a d e , h v o r h a n s n a r t v a n d t et a n d e t H je m o g b le v fo r lo v e t m e d d e n æ ld s te D a tte r , S o p h ie L o u i s e B e c h (f. 2 2 . J a n u a r ^ l 8 1 0 ). V e d H . C . Ø r s t e d s o g D ir e k te u r G a r lis lis A n b e f a lin g e r b le v h a n d . 2 2 . A u g u s t 1833 u d n æ v n t til „ A d m in i­ s t r a t o r “ fo r d e n k o n g e lig e P o r c e læ n s f a b r ik , o g

2 2

d e n 7 . J a n u a r 1 834 h o ld t et ly k k e lig t, n y g if t P a r d e r e s I n d t o g p a a „ D e n g a m le F a b r i k “ .

H e r b le v j e g fø d t d e n 8 . F e b r u a r 1835 o g d ø b t i T r in ita t is K ir k e m e d N a v n e t J ø r g e n V ilh e lm B e r g - s ø e . J e g e r lid t v id tlø f tig m e d d i s s e D e ta ille r , fo r d i je g h a r h a ft d e t b e s y n d e r lig e U h e ld , a t fle re a f m in e B io g r a f e r h v e r k e n h a v e k u n n e t fin d e m in r ig t ig e F a d e r e lle r m it v ir k e lig e N a v n . I to U d g a v e r a f „ N o r d is k K o n v e r s a t i o n s le x i k o n “ e r j e g b le v e n e n S ø n a f m in O n k e l, A d o l f F r e d e r ik , h v is Æ g t e s k a b v a r b a r n lø s t , o g i d e t „ s t o r e “ S a l - m o n s k e L e x ik o n , d e r jo s k a l v æ r e e n M ø n s te r ­ b o g , fin d e s je g o p fø r t s o m C a r l V ilh e lm O tto B e r g s ø e . D e r er g a n s k e v i s t n o g e t m o r s o m t i a t s e d i s s e E x e m p le r p a a m o d e r n e G r u n d ig h e d , o g d e t g ø r o g s a a et g a n s k e o p liv e n d e I n d tr y k a t f a a s i g b a a d e e n n y F a d e r o g et P a r n y e N a v n e — m e n , n a a r m a n er b le v e n n o g e t æ ld r e , h o ld e r m a n d o g m e s t a f d e t g a m le .

ANDET KAPITEL. Mit Barndomshjem og dets Historie.

A f a lle B y g n in g e r p a a S t o r e K ø b m a g e r - g a d e v a r „ D e n k o n g e lig e P o r c e læ n s f a b r ik “ , o m ik k e d e n æ ld s te , s a a d o g d e n s tilfu ld e s te — m e d R u n d e ta a r n til F lø jm a n d g a v d e n lig e fr e m G a d e n K a r a k t é r . T il h ø jr e h a v d e d e n V a is e n h u s e t , til v e n s tr e d e n g a m le B r y g g e r g a a r d , h v o r S t u d e n te r ­ fo r e n in g e n h a v d e s it fø r ste L o k a l e ; m e n s é t fr a S k in d e r g a d e fik d e n f ø r s t s it re tte R e lie f. D e n k r o n e d e F r o n t e s p ic e m e d F r e d e r ik d e n F e m t e s g y ld n e N a v n e c iff e r , A lta n flø je n e m e d d e r e s B lo m s t e r v a s e r o g g e n n e m b r u d te R æ k v æ r k , P i- la s t r e n e , S a n d s t e n s o r n a m e n t e r n e o v e r d e s tæ r k t u d r a m m e d e V in d u e s fa g , d e n m a s s iv e , s k æ lb e la g t e P o rt, h v o r o v e r e t P a r k r o n e d e O v e r flø d ig h e d s ­ h o r n v æ lte d e d e r e s R ig d o m m e u d — a lt d e tte g a v d e n e n v is t P r æ g , ik k e b lo t a f s o lid Æ ld e ,

2 4

m e n tillig e a f n o g e t fo r n e m t , d e r s v a r e d e til d e n s k o n g e lig e N a v n . M e d H e n s y n til G a a r d e n s t id lig e r e H is to r ie s k a l j e g m e d d e le n o g le f a a N o tits e r . E je n d o m m e n ( n u v æ r e n d e N r. 5 0 , M a t r .N r . 3 ), b e s to d i 1722 a f to m in d r e G a a r d e , h v o r a f d e n e n e (M a tr. N r. 3 ) tilh ø r te R a a d m a n d A . B e c h , o g d e n a n d e n (M a tr. N r. 4 ), d e n b e k e n d t e „ O v e r ­ s e k r e t æ r “ (o : P r æ sid e n t) i d e t d a n s k e K a n c e lli, F r e d e r ik R o s t g a a r d , H e r r e til K r o g e r u p , S e je r ø , N e x e lø o g A n h o lt, g ift m e d C o n r a d in e R e v e n fe ld t, en H a lv s ø s t e r til D r o n n in g A n n a S o p h ie (R e v e n t- lo w ). D is s e to G a a r d e f o r e n e d e s s e n e r e u n d e r d e t fæ lle s M a tr. N r. 3 , s o m d e t e n d n u b a r i m in T i d . A f et M a a le b r e v a f 3 . D e c e m b e r 1725 s e s , a t F a p a d e n til K ø b m a g e r g a d e k u n v a r h a lv s a a s t o r s o m n u , n e m lig 18 A le n m o d 36 1/ 2. D y b d e n v a r c. 150 A le n , o g G a a r d s p l a d s e n m e g e t sto r . L æ n g e r e in d e (o : fo r b i B r y g g e r g a a r d e n ) s tø d t e G r u n d e n u m id d e lb a r t o p til T r in it a t is K i r k e g a a r d o g h e r v o x e d e d e n s B r e d d e til 6 6 A le n 21 T o m m e r . D a F r e d . R o s t g a a r d æ g t e d e C o n r a d in e R e v e n ­ fe ld t d . 1 . M a r ts 1 7 0 3 , h a v d e h a n a lle r e d e k ø b t o g in d r e tte t G a a r d e n til s in B o lig , o g h e r til­ b r a g t e d e d e r e s H v e d e b r ø d s d a g e . I o v e r t y v e A a r b o e d e d e h er, o g h e r s a m le d e d e d e r e s fo r ­ n e m m e S læ g t n in g e o g V e n n e r , o g d e n h e le K r e d s

Den kongelige Porcelænsfabrik.

2 6

a f L æ r d e o g V id e n s k a b s m æ n d , s o m R o s t g a a r d k o m i F o r b in d e ls e m e d . D a h a n s e n e r e f a ld t i L T n aa d e o g f o r lo d K ø b e n h a v n , b le v G a a r d e n 1725 s o l g t til d e n k g l. K ø k k e n in s p e k t ø r , S r . R a s m u s H a id e r s e n (c fr. C h r. B r u u n : F r . R o s t g a a r d o g h a n s S a m t i d S . 9 5 o g 3 8 5 ). F r a d e n k g l. K ø k k e n in s p e k t ø r g i k G a a r d e n o v e r til d e n k g l. H o f s la g t e r J e n s J e n s e n , s o m d . 13 . J a n u a r 1738 o v e r lo d d e n til k g l. F a lk o n é r - m e s t e r H e n r ic h V e r h a g e n fo r 1 3 ,5 0 0 R ig s d a le r d a n s k K u r a n t. G a a r d e n v a r d e n G a n g e n B r y g g e r - g a a r d , o g P r iv ile g ie t a f 2 5 . S e p t . 16 8 0 fu lg te m e d i K ø b e t. D e n 2 5 . J u n i 17 6 4 s o lg t e V e r h a g e n G a a r d e n t il V o g n m a n d s la v e t , o g d e n b le v n u o m d a n n e t til „ K o n g e l i g P o s t - o g G æ s t g i v e r g a a r d “ . V e d e n k g l. R e s o lu tio n a f 1773 o v e r t o g e s d e n a f G e n e r a l- P o s ta m te t, s o m d e n 1 0 . M a j 1777 s k ø d e d e d e n til „ P a r t ic ip a n t s k a b e t i e n d a n s k P o r s e lin e - F a b r iq u e “ . D a d e n n e p r iv a te F a b r i k s e n e r e o v e r t o g e s a f K o n g e n , b le v G a a r d e n d . 1 . M a j 17 8 0 t ils k ø d e t H s . M a j. K o n g C h r is tia n d e n S y v e n d e , o g d e tte S k ø d e s to d v e d M a g t lig e til d e n D a g , d a S t a t e n s o l g t e F a b r ik e n til G r o s s e r e r F a lc k . O m d e n s B y g m e s t e r v e e d j e g In te t m e n d e n m a a v æ r e o p fø r t e t P a r A a r e fte r d e n s t o r e I ld e ­ b r a n d 1 7 2 8 . A t d e t h a r v æ r e t en fo r n e m G a a r d ,

27

s é s b e d s t d e r a f, a t „ d e n k e js e r li g e “ o : ø s t e r r ig s k e M in is te r b e b o e d e d e n i M id te n a f fo r r ig e A a r - h u n d r e d e . I l a n g T i d v a r h e r tillig e d e t s a a k a l d t e „ K a t h o l s k e K a p e l “ , s o m o m tr e n t 1766 fly tte d e s u d i e n S id e b y g n i n g i B r e d g a d e , o p til F r e d e r ik s H o s p ita l. . A t G a a r d e n i 1764 g ik o v e r til V o g n m a n d s ­ la v e t la a d e ri, a t d e tte L a v , s o m b la n d t A n d e t s k u ld e b e fo r d r e d e R e js e n d e , ik k e f o r m a a e d e a t o p f y ld e d e n n e F o r p lig t e ls e , f o r d i d e t m a n g le d e e n v e l in d r e tte t „ P o s t- o g G æ s t g i v e r g a a r d “ i L ig h e d m e d , h v a d d e r a lle r e d e f a n d t e s i d e fle ste s tø r r e P r o v in s b y e r . T i l d e tte ø je m e d s k æ n k e d e K o n g e n L a v e t 1 0 ,0 0 0 R ig s d a le r , o g d e t k e js e r ­ lig e G e s a n d t s k a b s h o t e l o m d a n n e d e s n u til „ K o n ­ g e li g a lle r n a a d i g s t p r iv ile g e r e t P o s t- o g G æ st- g i v e r g a a r d “ — s a a le d e s lø d In d sk r ifte n o v e r P o rte n . M e n fo r u d e n d e tte b le v G a a r d e n tillig e V o g n - m æ n d e n e s L a v s h u s . I „ d e n s to r e S a l “ h o ld t d e d e r e s F o r s a m lin g e r , o g b le v H a ls e n e fo r tø rre , k u n d e d e v æ d e s i „ d e n a a b n e V i n s t u e “ i K æ ld e r e n , th i G a a r d e n h a v d e o g s a a f a a e t V æ r t s h u s p r iv ile ­ g iu m im o d a t d e r s ø r g e d e s fo r „ c o m m o d e V æ r e ls e r fo r d e R e js e n d e “ , s o m tillig e k u n d e b e s tille B e fo r ­ d r in g e r p a a d e t s a a k a l d t e „ T i l s i g e l s e s k o n t o r “ . „ P o s t g a a r d e n “ , s o m d e n i d a g li g T a l e k a ld te s ,

2 8

h a v d e tillig e V æ r k s t e d e r fo r e n H ju lm a n d , e n R e m m e s n id e r , e n S a d e l m a g e r o g e n G r o v s m e d , s o m fo r u d e n a t s k o H e s te n e , s k u ld e k u r e r e d e m , n a a r d e b le v e s y g e . G a a r d e n v a r f r ita g e n f o r a l In d k v a r t e r in g o g f o r N æ r in g s s k a t , m e n til G e n g æ ld s k u ld e d e n h o ld e 12— 16 P a r H e s t e fo r u d e n d e fo r n ø d n e K a r o s s e r , C h a is e r , P h a e t o n s o g P o s t ­ v o g n e . D e s id s t e s k u ld e k ø r e s a f „ K a r le i P o s t- m o n d u r o g K a b u d s , m e d S k ilt o g H o r n , h v o r u d i d e s k u ld e b læ s e v e d A n k o m s t e n o g B o r t r e js e n , o g e lle r s p a a V e je n e , n a a r N o g e n s k u ld e v ig e til S i d e , h v ilk e t A lle s k u ld e g ø r e , u d e n H e n s y n til S t a n d . “ M e n t r o d s d i s s e o g fle re a n d r e P r iv ile g ie r , s o m K o n g e n T i d e fte r a n d e n tilsto d , v a r e V o g n - m æ n d e n e et u r e g e r lig t L a v . A lle r e d e 1765 v a r e F le r e „ s a a o p r ø r te o v e r G a a r d e n , a t d e g e r n e g jo r d e A lt in g , f o r a t s e In d r e tn in g e n k a s t e t til G r u n d e “ , o g j o læ n g e r e T i d d e r g ik , d e s t o m e r e h ø jr ø s t e d e b le v e K la g e r n e , s æ r li g f r a d e s t o r e V o g n m æ n d , fo r d i d i s s e n u m a a tte d e le I n d tæ g t e n a f d e n f o r d e la g t ig e K a r e th - o g C h a is e k ø r s e l m e d d e s m a a . H e r til k o m , a t M a g is t r a t e n g jo r d e F o r ­ s ø g p a a a t g ø r e „ P o s t g a a r d e n “ til S t a d e n s E je n ­ d o m , d a L a v e t s e lv v a r u fo r m u e n d e . D e t s p æ n d t e F o r h o ld v o x e d e , o g e n d e lig b e s te m t e e n k g l. R e s o lu tio n a f 1 7 7 3 , a t V o g n m a n d s la v e t s k u ld e

29

v æ r e fri fo r P o s t g a a r d e n o g d e n p a a s a m m e h æ fte n d e G æ ld im o d a t o v e r d r a g e E je n d o m m e n til G e n e r a lp o s ta m te t. D e tte h a v d e in d til 1779 s in e K o n to r e r u n d e r B ø r s e n , m e n b le v s a a fly tte t til d e n s a a k a l d t e G r iffe n fe ld ts G a a r d p a a K ø b - m a g e r g a d e , h v o r d e t e n d n u h a r s in e L o k a le r . H e r v a r a l t s a a „ P o s t h u s e t “ , s o m b e s ø r g e d e B r e v - o g P a k k e p o s t e n , o g d e tte m a a ik k e f o r v e x le s m e d „ P o s t g a a r d e n “ , s o m b lo t s k u ld e g iv e R e j­ s e n d e L o g i o g B e fo r d r in g . D a G e n e r a l p o s t a m t e t im id le r tid ik k e h a v d e n o g e n B r u g fo r „ P o s t g a a r d e n “ i p o s t a l H e n ­ s e e n d e , m a a t t e d e t le je E t a g e r n e u d til P riv a te , o g f ø r s t 1775 b le v d e n o v e r d r a g e t til „ P a r t i­ c ip a n t s k a b e t i en d a n s k P o r s e l i n e - F a b r i q u e “ , o g h e r v e d fik d e n e n A n v e n d e ls e , s o m d e n h æ v d e d e i et A a r h u n d r e d e , in d til d e n 1885 f o r s v a n d t a f d e g a m m e lk ø b e n h a v n s k e B y g n i n g e r s T a l. F r e d e r ik d e n F e m t e v a r I n d u s tr ie n s K o n g e , o g h a n s R e g e r in g d e d y r e E x p e r im e n t e r s o g P r o je k t m a g e r n e s T id . D a J o h a n F r ie d e r ic h B o t t- g e r h a v d e lo v e t A u g u s t II. a f S a c h s e n a t la v e G u ld , tr y lle d e h a n d e t fr e m a f L e r e t v e d A u e i F o r m a f „ æ g t e P o r c e læ n “ . E ft e r a t A lb r e c h ts b u r g 1710 v a r b le v e t til d e n se n e r e s a a b e r ø m te M e is- s e n e r P o r c e læ n fa b r ik , fik a lle P o te n ta te r i E u r o p a

3 0

t r a v lt m e d a t a n læ g g e lig n e n d e H o ffa b r ik e r . V i fu lg te m e d S t r ø m m e n , o g u n d e r F r e d e r ik d e n F e m t e in d k a ld t e s f o r s k e llig e fr e m m e d e „ P o r c e ­ l æ n s m a g e r e “ , a f h v ilk e d e fle s te lo d d e t b liv e v e d F o r s ø g o g e n g o d P e n s io n , n a a r d e r e jste . B la n d t d i s s e k a n n æ v n e s e n S k o tte , D . M a c - C a r th y , s o m b le v f o r s k r e v e n f r a L o n d o n v is tn o k f o r a t u n d e r s ø g e L a n d e t s L e r a r t e r ; th i i 1753 b e r e js te h a n E g n e n o m S k a n d e r b o r g . D a m a n e lle r s In te t v e e d o m h a m , s k a l j e g d o g o p ly s e , a t h a n h a r e fte r la d t s i g e t M in d e o m s in h id til u k e n d te V ir k s o m h e d . V e d e t T ilf æ ld e f a n d t j e g en h v id F a ja n c e - M e d a il l o n m e d F r e d e r ik d e n F e m t e s B r y s t b ille d e p a a d e n g la s e r e d e F o r s id e . P a a B a g s id e n , s o m v a r u d e n G la s u r , s t o d in d - V g r a v e r e t : „ G o d b le s s y o u r M a je s t y , a n d I w a s h Y o u h a p p y N e w y e r e . 17 . D . M . C . 5 4 . “ M e d a il- lo n e n fa n d te s h o s e n B o n d e i N o r d s jæ lla n d o g v a r in d fa tte t i e n s m u k t f o r a r b e jd e t B r o n c e - r a m m e ; m e n d e n n e v ild e B o n d e n p a a in g e n M a a d e sk ille s i g v e d — „ h a n s k u ld e h a ’ s it e g e t F o t o g r a f i i d e n “ . M e d a illo n e n , s o m r im e lig v is e r b r æ n d t h o s L u d v i g v o n L iic k , d e r v a r a n s a t til a t p r ø v e d e f o r s k e llig e L e r a r te r , o p b e v a r e s n u p a a R o s e n b o r g , e fte r a t h a v e u n d g a a e t a d s k illig e a f v o r e „ K e r a m i k e r e s “ O p m æ r k s o m h e d .

Made with